Sự tồn tại của tranh phong cảnh trong những thế kỷ rực rỡ của hội hoạ phương Tây (Phần 1)

Tranh phong cảnh là hình thức nghệ thuật miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên qua các hình ảnh như núi non, thung lũng, mặt nước, cánh đồng, rừng rậm và bờ biển. Các bức tranh này có thể chỉ tập trung vào thiên nhiên hoặc kết hợp cả công trình nhân tạo và con người. Dù từ thời kỳ cổ đại, các yếu tố phong cảnh đã xuất hiện trong nghệ thuật, nhưng thể loại tranh phong cảnh độc lập chỉ thực sự hình thành và phát triển trong truyền thống phương Tây từ thế kỷ 16, vào thời kỳ Phục hưng. Ngược lại, ở truyền thống phương Đông, đặc biệt là Trung Quốc, thể loại này đã có nguồn gốc từ thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên.

Pissarro, Camille: Bờ sông Oise gần Pontoise

Bài viết sau đây sẽ tập trung vào truyền thống tranh phong cảnh phương Tây. Để tìm hiểu thêm về các truyền thống tranh phong cảnh khác, bạn có thể khám phá các phong cách nghệ thuật từ các quốc gia hoặc khu vực khác, chẳng hạn như hội họa Trung Quốc, nghệ thuật Nhật Bản, hay nghệ thuật Nam Á.

Tranh phong cảnh vào thế kỷ 16, 17 và 18

Mặc dù hội họa phong cảnh chưa được coi là một thể loại độc lập và thường bị xem nhẹ trong hệ thống phân loại của các học viện nghệ thuật, nhưng từ cuối thế kỷ 15, phong cảnh nền đã ngày càng trở nên chi tiết hơn trong các tác phẩm ở Venice. Những bức tranh phong cảnh nổi bật có thể kể đến trong các tác phẩm của Giovanni Bellini, như *Agony in the Garden* (khoảng năm 1465) và *Saint Jerome Reading in a Landscape* (khoảng năm 1480–85), cùng với các tác phẩm của Giorgione như *The Tempest* (khoảng năm 1505) và *Adoration of the Shepherds* (1505/10). Vào giữa thế kỷ 16, các nghệ sĩ Bắc Âu, đặc biệt là trường phái Danube với những tên tuổi như Joachim Patinir và Albrecht Altdorfer, đã sáng tác những bức tranh phong cảnh tôn vinh vẻ đẹp của thiên nhiên, mặc dù thường có các nhân vật từ Kinh thánh. Vào cuối thế kỷ 16, Pieter Bruegel the Elder, nghệ sĩ người Flemish, nổi bật với phong cách phong cảnh chi tiết và đầy màu sắc qua các tác phẩm như *Phong cảnh với sự sụp đổ của Icarus* (khoảng năm 1558), *Thợ săn trong tuyết* (1565) và *Người thu hoạch* (1565).

Hobbema, Meindert: Những người du hành

Thế kỷ 17 chứng kiến sự ra đời của phong cách phong cảnh cổ điển, lý tưởng, lấy bối cảnh từ Arcadia huyền thoại của Hy Lạp cổ đại. Các nghệ sĩ người Pháp gốc Ý như Nicolas Poussin và Claude Lorrain là những người đi đầu trong phong cách này. Với các cảnh vật bình dị và hài hòa, Poussin và Claude đã nâng cao danh tiếng của thể loại phong cảnh bằng cách gắn ý nghĩa ẩn dụ vào các yếu tố tự nhiên, miêu tả các câu chuyện thần thoại hoặc Kinh thánh trong bối cảnh thiên nhiên phức tạp, và nhấn mạnh sức mạnh của thiên nhiên đối với nhân loại.

Cùng thời kỳ, ở Hà Lan, tranh phong cảnh đã được thể hiện nổi bật qua các tác phẩm của Jacob van Ruisdael, Aelbert Cuyp và Meindert Hobbema. Bầu trời, thường chiếm một nửa hoặc hơn của bức tranh với những đám mây đen, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên tông màu của cảnh vật. Các nghệ sĩ Hà Lan đã sử dụng các yếu tố trong tác phẩm của mình với ý nghĩa ẩn dụ, và thông qua các nhân vật nhỏ trong những cảnh quan rộng lớn, họ thể hiện mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.

Watteau, Antoine: Lễ hội Vénitiennes

Đến thế kỷ 18, trong thời kỳ Rococo, trung tâm của hội họa phong cảnh đã chuyển từ Ý và Hà Lan sang Anh và Pháp. Các họa sĩ Pháp như Antoine Watteau, Jean-Honoré Fragonard và François Boucher đã phát triển các cảnh ngoài trời trữ tình và lãng mạn với các chi tiết chính xác và màu sắc tinh tế. Những bức tranh phong cảnh vui tươi của họ, được gọi là *fêtes galantes*, thường miêu tả những người đàn ông và phụ nữ ăn mặc trang trọng tận hưởng các hoạt động giải trí ngoài trời. Tại Anh, Richard Wilson dẫn đầu phong trào phong cảnh Rococo, với bức tranh nổi tiếng *Snowdon from Llyn Nantlle* (khoảng năm 1765), mô tả một nhóm người câu cá bên hồ nước, phản ánh phong cách thanh bình của ông. Các họa sĩ phong cảnh Anh đáng chú ý khác bao gồm Thomas Girtin, John Robert Cozens và Thomas Gainsborough, người cũng nổi tiếng với các bức chân dung của mình.

Phong cảnh lãng mạn và nửa đầu thế kỷ 19

Các họa sĩ phong cảnh thế kỷ 19 đã tiếp thu ảnh hưởng của phong trào Lãng mạn, mang đến cho các tác phẩm của họ một niềm đam mê mãnh liệt và sự kịch tính. Vào thời điểm này, hội họa phong cảnh đã khẳng định được vị thế của mình như một thể loại nghệ thuật đáng kính trong các học viện nghệ thuật châu Âu và nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ ở Hoa Kỳ.

J.M.W. Turner: Hồ Lauerzersee với Schwyz và Mythen, Thụy Sĩ

Tại Anh, hai họa sĩ phong cảnh hàng đầu là John Constable và J.M.W. Turner. Cả hai đều thể hiện sức mạnh của thiên nhiên qua quy mô lớn, nhưng theo những cách khác nhau. Constable theo đuổi phong cách hiện thực, ghi lại một cách chi tiết vẻ đẹp của vùng nông thôn nước Anh với sự chính xác cao. Ngược lại, Turner, đặc biệt là trong giai đoạn sau của sự nghiệp, tạo ra những bức tranh phong cảnh biển với sự biểu hiện và khí quyển mạnh mẽ, gần với chủ nghĩa trừu tượng.

Caspar David Friedrich: Người đàn ông và người phụ nữ ngắm trăng

Ở Đức, phong cảnh Lãng mạn được thể hiện rõ nét trong các tác phẩm của Caspar David Friedrich. Các bức tranh của ông, như *The Cross in the Mountains* (khoảng năm 1808), thường mang đầy biểu tượng cảm xúc và tôn giáo, có thể được diễn giải theo nhiều lớp nghĩa ẩn dụ. Friedrich sử dụng các yếu tố tự nhiên để truyền tải cảm xúc tâm linh và sự kết nối với cái vô hình.

Rousseau, Théodore: Khu rừng ở Fontainebleau

Tại Pháp, các nghệ sĩ của trường phái Barbizon (những năm 1830–1870) như Jean-François Millet, Charles-François Daubigny và Théodore Rousseau, đã tập trung vào việc vẽ tranh trong và xung quanh khu rừng Fontainebleau. Mặc dù chỉ liên kết lỏng lẻo với nhau, họ đều chia sẻ mối quan tâm về việc nắm bắt sự tinh tế của thiên nhiên được quan sát cẩn thận. Họ từ bỏ các bố cục cân bằng chính thức của các thế hệ trước để hướng tới việc mô tả chân thực hơn, mặc dù ít hài hòa hơn, về môi trường xung quanh.

Heade, Martin Johnson: Cảng York, Bờ biển Maine

Tại Hoa Kỳ, trường phái Sông Hudson (1825–1870) tập trung vào thung lũng sông Hudson ở New York, ghi lại vẻ đẹp của dãy núi Catskill, sông Hudson và các vùng hoang dã của New England và xa hơn nữa. Các nghệ sĩ như Thomas Cole, Asher B. Durand và Thomas Doughty đã nổi bật với việc thể hiện ánh sáng và bóng tối ấn tượng, cùng với sự tinh tế trong các chi tiết, tôn vinh vẻ đẹp nguyên sơ của cảnh quan nước Mỹ. Các nghệ sĩ trẻ sau này, như Frederic Edwin Church, Fitz Henry Lane, Jasper Cropsey, Albert Bierstadt và Martin Johnson Heade, cũng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ nhóm này. Sự phát minh ra ống thiếc đựng sơn (1841) và giá vẽ di động (giữa thế kỷ 19) đã cách mạng hóa thể loại phong cảnh, cho phép các nghệ sĩ vẽ trực tiếp từ thiên nhiên. Vẽ ngoài trời trở thành một hoạt động quan trọng của các họa sĩ trường phái Ấn tượng vào cuối thế kỷ 19.

Xem tiếp phần 2

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Britannica