Rosalind Fox Solomon – Nhiếp ảnh gia ghi lại sự cô lập và phân biệt chủng tộc, qua đời ở tuổi 95

Rosalind Fox Solomon, 2019.

Một hành trình nhiếp ảnh không khoan nhượng kéo dài gần 60 năm

Rosalind Fox Solomon, nữ nhiếp ảnh gia đã tạo nên những hình ảnh sâu sắc về sự cô lập, phân biệt chủng tộc và những nhóm người bị gạt ra ngoài xã hội ở Mỹ và nhiều nơi khác trên thế giới, vừa qua đời tại New York ở tuổi 95. Thông tin được xác nhận bởi Stephen Bulger Gallery – đơn vị đại diện của bà, song không công bố nguyên nhân cái chết.

Với sự nghiệp kéo dài gần sáu thập kỷ, Fox Solomon hướng ống kính của mình về những con người bị xã hội lãng quên: người da đen ở miền Nam nước Mỹ, bệnh nhân AIDS ở New York, người Palestine tại Bờ Tây. Những bức ảnh trắng đen đầy ám ảnh, được bà thực hiện bằng máy ảnh Hasselblad, thể hiện chân thực tâm lý và đời sống cộng đồng của các nhân vật được bà ghi lại.

Giữ khoảng cách để phơi bày chiều sâu nội tâm

Khác với nhiều nhiếp ảnh gia cùng thời theo đuổi phong cách tài liệu gần gũi, Fox Solomon lựa chọn giữ một khoảng cách nhất định với đối tượng. Bà từng chia sẻ rằng phương pháp này giúp bà khám phá được cả cảm xúc bên trong lẫn cách mà xã hội nhìn nhận nhân vật.

“Chiều sâu nằm trong bức ảnh, không phải lời tôi nói về nó,” bà từng nói với tạp chí New York. “Chúng phản ánh nhiều tầng cảm xúc, liên quan đến hiện thực xã hội, lịch sử và chính trị—tôi quan tâm đến cả bên trong lẫn bên ngoài.”

Cách tiếp cận này đôi khi khiến tác phẩm của bà trở nên mơ hồ, thậm chí gây bối rối. Cuốn sách ảnh Liberty Theater, do nhà xuất bản Mack phát hành, có một bức ảnh năm 1975 chụp tại Chattanooga (Tennessee) mô tả một người đàn ông da đen với con mắt đầy máu. “Việc không có lời giải thích thật khiến người xem phát điên,” cây bút Doreen St. Félix viết trên The New Yorker.

Rosalind Fox Solomon, Hộp quà Valentine, Chattanooga, Tennessee, Hoa Kỳ , 1976.

Nhiếp ảnh đầy cảm xúc nhưng không thiếu tranh cãi

Tuy nhiên, một số nhà phê bình lại nhận thấy sự đồng cảm sâu sắc trong tác phẩm của Fox Solomon. Khi loạt ảnh về người Palestine của bà được triển lãm tại Bảo tàng Brooklyn năm 2016, nhà phê bình Roberta Smith viết trên tờ New York Times: “Những bức chân dung của bà vượt qua mọi ranh giới sắc tộc và chủng tộc.”

Dù đã chu du từ Havana đến Istanbul và nhiều nơi khác, những bức ảnh chụp tại chính New York—nơi bà sống từ năm 1979—lại là đại diện rõ rệt nhất cho phong cách của bà.

Năm 2019, trong thời gian bảo tàng MoMA chuẩn bị tái khai trương, Fox Solomon đã chụp chân dung các nhân viên hậu trường như chuyên viên bảo tồn, nhân viên IT... với mong muốn “chiếu ánh sáng lên những người thường bị xem là vô hình.”

Từ quá khứ cá nhân đến phong trào xã hội

Rosalind Fox chào đời ngày 2/4/1930 tại Highland Park, Illinois. Tuổi thơ của bà trải qua trong một gia đình khá giả nhờ công việc kinh doanh thuốc lá và kẹo của cha. Tuy nhiên, cuộc sống gia đình không êm ấm khi cha bà ngoại tình và mẹ bà từng cố tự tử.

Tốt nghiệp ngành khoa học chính trị tại Goucher College năm 1951, bà từng chia sẻ mình cảm thấy “lạc lối” sau đại học. Sau đó, bà thử nhiều công việc khác nhau, có thời gian làm giám đốc vùng cho tổ chức The Experiment in International Living. Năm 1953, bà kết hôn với nhà phát triển bất động sản Joel Solomon, chuyển về Chattanooga và có hai người con: Linda và Joel. Cặp đôi ly hôn vào năm 1984.

Trong thời gian chung sống, bà bị chồng phản đối việc đi làm, nhưng vẫn kiên quyết dấn thân vào các hoạt động xã hội như phong trào nữ quyền và quyền công dân.

Rosalind Fox Solomon, Chacas, Ancash, Peru , 1995.

Hành trình đến với nhiếp ảnh chuyên nghiệp

Vào thập niên 70, Fox Solomon bắt đầu chụp ảnh búp bê tại miền Nam nước Mỹ. Sự nghiệp nhiếp ảnh của bà chỉ thực sự khởi sắc khi gặp Lisette Model—nữ nhiếp ảnh gia lừng danh—tại một phòng lab ảnh ở New York. Model đã trở thành người thầy, truyền cảm hứng và đào tạo bài bản cho Fox Solomon.

Bà bắt đầu triển lãm ảnh trong các buổi trưng bày nhóm tại Chattanooga, sau đó được các đền thờ Do Thái tại Mỹ mời trưng bày ảnh chụp tại Israel. Bà gọi những bức ảnh này là “kỷ niệm du lịch.” Bước ngoặt lớn đến khi bà nhận học bổng Guggenheim năm 1979, sau đó là triển lãm cá nhân tại MoMA và Corcoran Gallery of Art.

Rosalind Fox Solomon, Jenin, Israel , 2010.

Đối diện đại dịch AIDS và thân phận con người

Năm 1987, sau khi đọc một bài viết về đại dịch AIDS trên tờ New York Times, bà quyết định chụp ảnh những người mắc căn bệnh này, dù không quen biết ai trực tiếp. Những bức ảnh của bà ghi lại chân thực cả người bệnh lẫn những người chăm sóc họ, từ giường bệnh đến không gian sống riêng tư.

“Tôi muốn hé lộ những tính cách đặc biệt, mối quan hệ, môi trường sống và cuộc đấu tranh để sinh tồn,” bà từng nói. Loạt ảnh này được đánh giá là một đóng góp quan trọng cho nghệ thuật chính trị xã hội và nhiếp ảnh nhân quyền.

Từ những bức chân dung người khác đến tự họa

Dù nổi tiếng với việc chụp người khác, những năm gần đây Fox Solomon lại được chú ý với loạt ảnh tự họa. Một trong số đó là bức ảnh bà cúi người bên mộ mang tên mình—một dự cảm cho tương lai gần. Trong ảnh, bà nhắm mắt lại, như đang suy nghĩ điều gì đó mà người xem không thể chạm đến.

“Tôi cảm thấy như mình tách khỏi cơ thể—một điều lạ lùng mà trước kia tôi chưa từng trải qua,” bà nói với The New Yorker năm ngoái. “Ở tuổi 94, tôi không còn bảo vệ bản thân như trước. Chẳng mấy chốc tôi sẽ chỉ còn là tro bụi.”