Paul Thek và đời sống sáng tạo như một hành trình thánh thiện: Triển lãm tranh tại Thomas Dane Gallery, London

Triển lãm nghệ thuật Paul Thek: Seized by Joy, hiện đang diễn ra tại Thomas Dane Gallery (London) đến hết ngày 2/8/2025, mang đến một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về sự nghiệp ngắn ngủi nhưng rực rỡ của nghệ sĩ người Mỹ Paul Thek. Được giám tuyển bởi nhà phê bình nghệ thuật Kenny Schachter và nhà thiết kế thời trang Jonathan Anderson, triển lãm là sự hội tụ của các bức tranh sơn dầu, tranh giấy và các bản vẽ từ sổ tay cá nhân của nghệ sĩ, hé lộ một góc nhìn rất riêng trong thực hành nghệ thuật đương đại của ông.

Sống và vẽ từ cửa sổ căn hộ East Village

Untitled (rooftop water tower), 1983–84, màu nước, phấn trên giấy. © Estate of Paul Thek.
Tư liệu Pace Gallery, Galerie Buchholz, Mai 36 Galerie và Watermill Center, NY. Hình ảnh: Photo: Ben Westoby / Fine Art Documentation.

Untitled (beach with figures), 1986, màu nước, chì than trên giấy. © Estate of Paul Thek.
Tư liệu Pace Gallery, Galerie Buchholz, Mai 36 Galerie và Watermill Center, NY. Hình ảnh: Photo: Ben Westoby / Fine Art Documentation.

Tác phẩm của Paul Thek thường xuất phát từ quan sát trực tiếp – một trong số đó là khung cảnh nhìn từ cửa sổ căn hộ giá rẻ tại East Village (New York), nơi ông trồng một khu vườn nhỏ trên mái nhà. Theo lời kể của Kenny Schachter, Thek từng đùa rằng bảng màu ông sử dụng “giống Monet, nhưng viết là Money” – một cách châm biếm về giá trị vật chất trong giới nghệ thuật. Những bức tranh cảnh vật, với nét cọ phóng khoáng và phối màu ấn tượng, thường là cách ông “ghi chép” thế giới quanh mình – trong đó có tác phẩm được vẽ chỉ một năm trước khi ông qua đời vì AIDS.

Từ thịt sống đến tranh vẽ: nghệ thuật như một dòng chảy không ngừng

Mặc dù nổi tiếng với các tác phẩm điêu khắc “thịt sống” (meat works), Paul Thek không muốn bị đóng khung trong một phong cách. Ngay khi bị gán biệt danh “người thịt” trong giới nghệ thuật, ông dừng hoàn toàn thể loại này. Thay vào đó, ông chuyển hướng sang các thể nghiệm mới, từ tranh sơn dầu trên toan cho tới các bức vẽ đơn sơ bằng bút chì, phấn màu trên giấy báo – chất liệu mà ông cố tình lựa chọn vì “giá trị thấp” trong hệ thống phân cấp nghệ thuật.

Schachter cho biết: “Thek bị thu hút bởi tính chất ngẫu hứng, giản dị. Ông ấy không quan tâm đến vật liệu, mà quan tâm đến việc làm nghệ thuật như một hành vi sống.”

Tác phẩm như nhật ký: hội họa, chữ viết và bản thân nghệ sĩ

Untitled (South America), 1984, sơn acrylic trên toan. © Estate of Paul Thek.
Tư liệu Pace Gallery, Galerie Buchholz, Mai 36 Galerie và Watermill Center, NY. Hình ảnh: Photo: Ben Westoby / Fine Art Documentation.

Nhiều bức tranh trong triển lãm mang màu sắc nhật ký: từ chân dung tự họa hài hước như “khoai tây có mặt người” đến những cảnh thành phố, bãi biển, nhà cửa... Một số tác phẩm có nét vẽ hối hả, thiếu chính xác – nhưng chính sự buông thả có chủ ý ấy lại mang đến chiều sâu chân thực và cảm xúc.

Untitled (Latin America), 1984, sơn dầu trên toan. © Estate of Paul Thek.
Tư liệu Pace Gallery, Galerie Buchholz, Mai 36 Galerie và Watermill Center, NY. Hình ảnh: Photo: Ben Westoby / Fine Art Documentation.

Trong tranh, chữ viết cũng hiện diện như một phần không thể thiếu – đôi khi là nhãn dán từ máy in chữ nhựa, đôi khi là dòng chữ viết tay ngược hoặc được vẽ như một trò chơi hình ảnh, gợi liên tưởng tới Marcel Duchamp. Thek thường đặt tiêu đề tác phẩm một cách dí dỏm, mang tính phản tư cao.

Chống lại thị trường nghệ thuật, chọn sống như một người làm nghệ

Dù sống giữa những nghệ sĩ lớn và các nhà văn như Susan Sontag, Tennessee Williams, Thek vẫn giữ lập trường độc lập và khước từ các thỏa hiệp với thị trường nghệ thuật. Ông từng nhận xét về phong trào tân biểu hiện (neo-expressionism) ở New York thập niên 1980 một cách mỉa mai: “Nếu họ thích tranh dở, tôi sẽ cho họ thấy thế nào là một bức tranh dở thực sự.” Nhưng ngay cả trong những lúc chế giễu, tranh của ông vẫn đầy cảm xúc, hài hước và nhân văn.

Thek không phải là người tạo ra “sản phẩm” để tiêu thụ – ông tạo ra không gian để người xem suy ngẫm. Nhiều tác phẩm trong triển lãm được treo rất thấp, có ghế nhỏ cho người xem ngồi sát tranh, ánh sáng dịu như trong buổi trình diễn sân khấu. Theo Schachter: “Nghệ thuật với ông ấy là một quá trình cháy chậm. Ông muốn kéo dài thời gian nhìn, khiến người ta phải thực sự chú tâm.”

Nghệ thuật như sân khấu, đời sống như nghi lễ

Untitled (cityscape), 1972, sơn acrylic trên toan. © Estate of Paul Thek.
Tư liệu Pace Gallery, Galerie Buchholz, Mai 36 Galerie và Watermill Center, NY. Hình ảnh: Photo: Ben Westoby / Fine Art Documentation.

Ảnh hưởng từ sân khấu và nghi lễ Công giáo đã định hình sâu sắc thực hành nghệ thuật của Paul Thek. Các sắp đặt nghệ thuật của ông thường là trình diễn mang tính cộng đồng, nơi bảo tàng được biến thành không gian sống và làm việc của nghệ sĩ. Trong loạt tác phẩm “A Work in Progress”, Thek biến khán giả thành một phần của hành động nghệ thuật – một quan điểm cấp tiến thời bấy giờ.

Vị thế hôm nay: từ “bị lãng quên” đến nhân vật được tôn vinh

Vào thập niên 1990, Kenny Schachter là một trong những người hiếm hoi mua tranh của Thek tại New York. Giờ đây, sau ba thập niên nghiên cứu và sưu tập, ông trở thành một trong những chuyên gia hàng đầu về Paul Thek. Trong triển lãm tại Thomas Dane, ông đã tháo rời một cuốn sổ tay của nghệ sĩ để trưng bày từng trang – và vẫn mang hai trang tranh ấy theo mình khi đến Tây Ban Nha, như một cách sống cùng tác phẩm.

“Tôi vẫn cảm thấy cùng một mức độ mãnh liệt như lần đầu tiên nhìn thấy,” Schachter chia sẻ. “Paul không bao giờ thỏa hiệp. Ông sống một đời sống sáng tạo như một người hành đạo – và tôi học được rất nhiều từ điều đó.”

Nguồn: Inside the brilliant and short career of Paul Thek: 'The goal was to live a creative existence as a maker – and he lived in a saint-like fashion'

Quỳnh Hoa