Những bước chuyển mình mới mẻ của làng gốm Phù Lãng

Nằm bên dòng sông Cầu thơ mộng, làng gốm Phù Lãng (huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh) là một trong những cái nôi gốm truyền thống lâu đời của đất Kinh Bắc, với lịch sử gần 700 năm. Trải qua bao thăng trầm, làng nghề đang chuyển mình mạnh mẽ, đón đầu xu hướng mới để đưa tinh hoa gốm Việt vươn xa.

Tương truyền, ông tổ nghề là Lưu Phong Tú – người học được kỹ thuật làm gốm trong một chuyến đi sứ sang Trung Quốc cuối thời Lý – đã truyền dạy nghề này về Phù Lãng từ đầu thế kỷ XIII. Đến nay, những sắc men đặc trưng như nâu da lươn, vàng sẫm, vàng nhạt… vẫn được duy trì và phát triển, tạo nên cá tính riêng biệt cho gốm Phù Lãng.

Các sản phẩm gốm nơi đây chia làm ba dòng chính: gốm tín ngưỡng (đỉnh, lư hương…), gốm gia dụng (chum, vại, niêu…) và gốm mỹ thuật (bình, tượng hình thú...). Điểm độc đáo của gốm Phù Lãng nằm ở kỹ thuật đắp nổi chạm bong – một dạng điêu khắc nổi hai lớp – cùng chất men tự nhiên, bền màu và phong dáng mộc mạc, khỏe khoắn.

Hiện nay, Phù Lãng có hơn 200 hộ sản xuất gốm, tạo việc làm ổn định cho gần 1.000 lao động. Mỗi năm, làng nghề cung cấp hơn 1 triệu sản phẩm, đạt doanh thu gần 100 tỷ đồng. Tuy nhiên, bài toán đổi mới sản phẩm và gia tăng giá trị vẫn là trăn trở lớn. Nhiều sản phẩm truyền thống có kích thước lớn, mẫu mã đơn giản, tiêu hao nguyên liệu mà chưa đáp ứng xu hướng tiêu dùng hiện đại.

Nhận thức được điều đó, những nghệ nhân trẻ đã và đang nỗ lực làm mới sản phẩm, hướng đến thị trường nội địa và quốc tế. Năm 2016, nghề gốm Phù Lãng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – một bước đệm để tiếp tục lan tỏa giá trị làng nghề.

Bước vào thời kỳ hội nhập, gốm Phù Lãng đang được "thắp lửa" từ nhiều phía. Các cơ sở sản xuất bắt đầu liên kết với doanh nghiệp du lịch để phát triển mô hình làng nghề trải nghiệm – nơi du khách được thử làm gốm cùng nghệ nhân.

Năm 2023, thị xã Quế Võ phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) triển khai dự án “Phát triển nghề gốm tại xã Phù Lãng”. Dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân làng gốm Toho (Nhật Bản), những mẻ gốm đầu tiên ra lò mang theo tinh thần đổi mới: mẫu mã hiện đại, công năng sử dụng cao, phù hợp với thị trường quốc tế. Đây không chỉ là dự án chuyển giao kỹ thuật, mà còn là hành trình kết nối văn hóa và cảm hứng sáng tạo giữa hai thế hệ thợ gốm.

Những người thợ trẻ ở Phù Lãng hôm nay không chỉ học nghề, họ học cách tư duy sản phẩm, học cách đưa hồn cốt truyền thống bước vào dòng chảy mới. Họ hiểu rằng, để gốm sống cùng thời đại, thì sáng tạo và đổi mới là yếu tố cốt lõi.

Hướng đi mới này – kết hợp giữa gìn giữ bản sắc với phát triển du lịch và thương mại – mở ra nhiều cơ hội việc làm, nâng cao thu nhập và lan tỏa giá trị gốm Phù Lãng đến với cộng đồng trong và ngoài nước.

Biên soạn: Hoàng Linh