Lui Shou-Kwan và Di Sản Nghệ Thuật thuỷ mặc (Phần 2)

Những năm đầu làm giảng viên

Lui Shou-kwan bắt đầu sự nghiệp giảng dạy của mình vào năm 1958, chỉ sau 12 năm khi ông khởi đầu sự nghiệp nghệ thuật của mình. Theo những lời của Wucius Wong (Wang Wuxie, sinh năm 1936), một trong những học trò thân thiết của Lui, Lui thường tự nhận mình là một hoạ sĩ tự học, mặc dù thực tế cho thấy ông có thể đã nhận được sự hướng dẫn từ người cha hoạ sĩ của mình, Lui Tsan-ming (Lü Canming, 1892–1963). Trong một trong những bức tranh còn sót lại sớm nhất của ông, "Những chú thỏ" được vẽ vào năm 1948, Lui đã viết một dòng chữ dài, trong đó ông lập luận rằng việc sao chép những bức tranh cổ đích thực còn hơn là nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của các bậc thầy đương thời (4).

4. Lui Shou-kwan (1919–1975), Những chú thỏ, 1948, mực và màu trên lụa, 43 x 257 cm. Bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Hongkong.

"Các bậc thầy Chang [Dai-chien] và Yu [Fei’an] không hiểu được phương pháp và bản chất của hội họa nhà Tống, trong khi Zhao [Haogong] và Lu [Zhenhuan] thấu hiểu tinh thần của nó. Với tư cách là người mới, tôi không thể so sánh được với những bậc thầy này. Vì các tác phẩm hội họa thời Tống vẫn còn tồn tại đến ngày nay, tôi không nên mù quáng trong việc học theo ai chỉ vì họ có tên tuổi lớn."

Từ đầu, Lui đã cho thấy sự phê phán đối với việc giảng dạy nghệ thuật. Đánh giá thẳng thắn của ông về các hoạ sĩ có uy tín là điều hiếm thấy đối với một hoạ sĩ trẻ, nhưng điều này cho thấy sự nghiêm túc của ông trong việc tiếp thu trực tiếp về phong cách cổ điển hơn là những cách diễn giải cũ. Lui xem tất cả "các bậc thầy cũ" như là thầy của mình, nhưng cũng rõ ràng rằng học hỏi không chỉ để bắt chước theo sau.

5. Lui Shou-kwan (1919–1975), Đồi Vòi Voi ở Quế Lâm, 1957, mực và màu trên giấy, 55,5 x 88 cm. Bộ sưu tập Mỹ thuật Alisan, Hongkong

Vào nửa sau những năm 1950, sau khoảng mười năm trong sự nghiệp nghệ thuật của mình, Lui bắt đầu tự nhận thức rằng mình đang tiến xa hơn phong cách cổ điển bằng cách thử nghiệm các hình thức trừu tượng và sử dụng màu sắc không mang tính biểu tượng (5). Trong một cuộc phỏng vấn sớm, Lui thừa nhận sự ảnh hưởng của các xu hướng nghệ thuật đương đại lên ông, nhưng ông không có ý định trở thành theo khuôn mẫu. Điều mà ông muốn là thể hiện bản thân cá nhân của mình, thoát khỏi sự chi phối của những gì đã học từ trước đó.

Trong quá trình Lui bắt đầu thám hiểm sự tự do nghệ thuật, ông cũng mở lớp học cho các học trò. Wucius Wong, một họa sĩ thuỷ mặc mới có ảnh hưởng sâu rộng, trở thành một trong những học sinh đầu tiên của ông vào năm 1958, tham gia học tại nhà của Lui. Hoạt động giáo dục của Lui không chỉ dừng lại ở việc dạy học thêm. Vào mùa thu năm 1958, Trường Trung học Chung Shan mời Lui chỉ đạo một chương trình giảng dạy nghệ thuật mới dành cho người lớn. Ông dạy các lớp buổi tối tại đó ba lần một tuần cho đến tháng 5 năm 1962. Mặc dù chương trình giảng dạy có thể có giới hạn về phạm vi, nhưng sự ràng buộc về cơ cấu đã giúp nó có vị trí quan trọng trong lịch sử giáo dục nghệ thuật ở Hồng Kông.

Vào đầu thế kỷ 20, giáo dục nghệ thuật ở Hồng Kông chủ yếu dựa vào sở thích của các cá nhân, họ lan truyền ảnh hưởng của mình thông qua việc mở studio và trường học tư thục. Các chương trình và cơ cấu với sự hỗ trợ chính thức lớn hơn bắt đầu xuất hiện vào những năm 1950, đánh dấu một sự thay đổi hướng tới cơ sở hạ tầng văn hóa tốt hơn trong các thập kỷ sau đó. Vào năm 1959, Zheng Chunting giới thiệu chương trình giảng dạy nghệ thuật tại Trường Trung học Chung Shan như một phản ứng với lời kêu gọi chính thức để hiện đại hóa giáo dục nghệ thuật và nhấn mạnh vai trò tiềm năng của Lui trong phong trào "giáo dục nghệ thuật mới".

6. Lui Shou-kwan (phải) tại triển lãm được tổ chức chung với các học trò của ông, tháng 4 năm 1959. Nguồn ảnh: Helen Ting

Thông tin về cách Lui truyền đạt những bài học đầu tiên của mình không nhiều, nhưng các bằng chứng còn lại cho thấy sự nhiệt tình của ông đối với các thí nghiệm chính thức và sự ủng hộ cho sự sáng tạo của từng cá nhân. Vào tháng 4 năm 1959, khi Lui và bốn học trò của ông tổ chức một cuộc triển lãm chung, báo chí đã mô tả họ là “trường nghệ thuật mới” (xinyi pai), nơi “kế thừa di sản nghệ thuật quý giá của Trung Quốc đồng thời tiếp thu những ý tưởng của hội họa phương Tây” (6). Lui ghi lại trong nhật ký của mình rằng “trường nghệ thuật mới” không phải là một ngôi trường dưới sự ảnh hưởng của ông, mà nó thuộc về từng cá nhân có khả năng sáng tạo riêng. Một số bức tranh của Lui từ cuối những năm 1950 được vẽ tại “studio nghệ thuật mới”, có thể là studio cá nhân của Lui được gọi là “trường nghệ thuật mới”. Trong bức tranh Tổng hợp ánh sáng, Lui nhấn mạnh tính quan trọng của sự chủ quan, viết rằng màu sắc ông vẽ là kết quả của hai nguồn sáng: “ánh sáng của thiên nhiên” và “ánh sáng của tâm trí” (7).

7 Lui Shou-kwan (1919 –1975), Tổng hợp ánh sáng, 1956, mực và màu trên giấy, 26 x 47,5 cm. Nguồn: Helen Ting

Pat Hui (Xu Xuebi, sinh năm 1943) còn kể lại một cách sống động về người thầy của cô ở Chung Shan từ đầu những năm 1960, điều này chứng tỏ sự quan tâm của Lui đối với sự trừu tượng hình thức, cũng như khả năng học hỏi rộng rãi của ông:

Tôi nhớ rất rõ về Lui Shou-kwan tại xưởng vẽ Chung Shan và sự tài hoa của ông trong việc biến những tờ giấy trắng thành những tác phẩm nghệ thuật sống động chỉ trong hai giờ. Từ những phong cảnh sương mù và mưa đến những bức tranh trừu tượng với những đường nét mạnh mẽ và sắc màu phong phú, ông đã cho thấy sự tinh tế và sự sáng tạo của mình.

Sau giờ học, khi tôi cùng thầy Lui đi bộ đến bến tàu Wan Chai qua đường Stubbs, ông thường trò chuyện với tôi về nghệ thuật, văn học, triết học, chính trị, kinh tế và cả điện ảnh, cả trong và ngoài Trung Quốc, trước đây và hiện tại. Khoảng thời gian đó đã mở rộng sự quan tâm của tôi và mở ra hướng đi cho việc theo đuổi thơ ca, thư pháp và hội họa sau này của tôi.

8. Lui Shou-kwan (1919–1975), Đỉnh Victoria, 1961, mực trên giấy, 29,5 x 85 cm. Bộ sưu tập của Bảo tàng Ashmolean, Đại học Oxford, Mary Tregear Bequest. 

Có một bức tranh đang được trưng bày tại Bảo tàng Ashmolean, nhấn mạnh phương pháp giảng dạy phi truyền thống của Lui Shou-kwan. Thay vì giới hạn học sinh trong lớp học, Lui đã dẫn họ đi thực địa để phác thảo và khuyến khích tìm kiếm biểu hiện cá nhân trong tự nhiên. Ông tự do lang thang giữa quá khứ và hiện tại, khám phá đường nét sống động trong những phác thảo của mình, một tầm quan tâm mà các họa sĩ Trung Quốc trong quá khứ cũng đã chia sẻ rộng rãi (8). Lui đã viết trên bức tranh:

Vào một đêm sương mù tháng 11 năm 1961, tôi cùng các sinh viên từ Chung Shan leo lên đỉnh Victoria. Trên đường đi, chúng tôi thực hành phác thảo bằng đường nét. Sau khi trở về, tôi sắp xếp lại các bản phác thảo nhưng cảm thấy chúng thiếu sự sống.

Sau khi rời Chung Shan vào năm 1962, Lui bắt đầu dạy riêng tại Phòng trưng bày Chatham mới mở. Leung Kui-ting (Liang Juting, sinh năm 1945) kể lại rằng mối quan hệ thầy-trò của ông với Lui bắt đầu tại Chatham vào đầu năm 1964. Sau đó, mối quan hệ này tiếp tục tại Khoa Nghiên cứu Ngoại tác mới thành lập tại Đại học Trung Hoa Hồng Kông, khi Lui được tuyển dụng làm một trong những giáo viên nghệ thuật đầu tiên của nó.

Năm 1965 đánh dấu sự khởi đầu một kỷ nguyên mới trong sự nghiệp giảng dạy của Lui. Ông nghỉ việc toàn thời gian tại Công ty Phà Hồng Kông và Yaumati, nơi ông làm thanh tra từ năm 1949, để trở thành một hoạ sĩ và một giáo viên hết lòng tận tâm. Lịch sử cá nhân của Lui trùng hợp với thời điểm được cho là thời kỳ bùng nổ nghệ thuật đầu tiên sau chiến tranh ở Hongkong. Khi Lui thành lập phương pháp sư phạm của mình tại các cơ sở giáo dục đại học, như Đại học Hồng Kông (HKU) và Đại học Trung Hoa Hồng Kông (CUHK), nghệ thuật thủy mặc ở Hồng Kông cũng bước vào một giai đoạn phát triển mới.

Xem tiếp phần 3

Xem tiếp phần 1

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Arts of Asia