Janet Sobel – Người phụ nữ đi trước thời đại và hành trình bị lãng quên trong lịch sử hội họa trừu tượng

Trong khi giới nghệ thuật hiện đại thường gắn liền nghệ thuật trừu tượng với những cái tên như Jackson Pollock hay Willem de Kooning, thì một cái tên quan trọng từng bị quên lãng suốt nhiều thập kỷ: Janet Sobel – nữ họa sĩ tiên phong của dòng tranh trừu tượng tại Mỹ trong thập niên 1940.

Sobel bắt đầu vẽ tranh từ cuối những năm 1930, khi bà đã ngoài 40 tuổi. Không qua đào tạo bài bản, bà tạo nên những tranh nghệ thuật hiện đại đầy đột phá với kỹ thuật nhỏ giọt sơn lên bề mặt tranh – một kỹ thuật sau này được nhiều người cho rằng chính bà mới là người khai sinh, chứ không phải Pollock như lâu nay được tôn vinh.

Tác phẩm tiêu biểu của Sobel, như “Heavenly Sympathy” (1947), là một ví dụ sống động cho tranh trừu tượng nổi tiếng, nơi những vòng xoáy sơn dầu và hình ảnh ẩn hiện các gương mặt như trôi nổi trong chiều không gian đầy xúc cảm.

“Heavenly Sympathy” là một bức tranh trừu tượng do Sobel vẽ khoảng năm 1947, nổi bật với vô số vòng xoáy hình người và gương mặt, chồng chất lên nhau thành những lớp màu cuồn cuộn như sóng.

Từ phòng khách đến phòng triển lãm

Không giống như nhiều họa sĩ nổi tiếng cùng thời, Janet Sobel không có phòng vẽ riêng. Bà làm việc ngay trên sàn căn hộ chật hẹp ở Brooklyn, nơi những ống hút thủy tinh và chiếc máy hút bụi được tận dụng để tạo chuyển động màu sơn. Dù không học mỹ thuật chính quy, nhưng tranh của bà sớm được nhà phê bình và sưu tập Sidney Janis chú ý và trưng bày trong các triển lãm lớn từ năm 1943.

Năm 1946, Sobel có triển lãm cá nhân đầu tiên tại New York – nơi mà chính Clement Greenberg và Pollock từng lặng lẽ đến tham quan. Greenberg sau đó thừa nhận tranh của Sobel đã ảnh hưởng mạnh đến Pollock – người về sau trở thành biểu tượng của tranh vẽ trừu tượng Mỹ.

Tuy vậy, tên tuổi của Sobel dần biến mất khỏi dòng chảy chính của nghệ thuật hội họa hiện đại. Những yếu tố đời tư như việc chuyển nhà sang vùng ngoại ô New Jersey hay mất đi người bảo trợ Peggy Guggenheim đã khiến bà rơi vào quên lãng. Thêm vào đó, bà bị dị ứng với chất liệu sơn công nghiệp dùng trong tranh sơn dầu, buộc phải ngừng sáng tác theo phong cách đặc trưng.

Hồi sinh một di sản bị lãng quên

Gần đây, các bảo tàng danh tiếng như MoMA hay National Gallery đã bắt đầu khôi phục lại giá trị của Sobel như một người đi trước thời đại. Triển lãm “Janet Sobel: All-Over” tại Menil Collection (Houston) năm 2024 là cuộc hồi sinh ngoạn mục, quy tụ hơn 30 tác phẩm, từ tranh sơn dầu nổi tiếng đến những bức vẽ bằng bút chì và phấn màu.

Điểm độc đáo của Sobel không chỉ nằm ở kỹ thuật, mà còn là tinh thần. Bà là người nhập cư gốc Do Thái từ Ukraina, từng mất cha trong một vụ thảm sát. Tranh của bà vì thế chất chứa lịch sử, ký ức, nỗi đau và sự hy vọng. Những gương mặt trong tranh không chỉ là biểu tượng – mà là người thân, là nhân chứng của cả một thế hệ.

Một trong những tác phẩm nổi bật tại triển lãm là “Milky Way” – một vũ trụ rực rỡ màu sắc, nay được MoMA cho Menil mượn trưng bày. Hay như các tranh không tên từ thập niên 1940, sử dụng bút sáp và gouache – chúng minh chứng cho sự thử nghiệm không ngừng nghỉ, sự sáng tạo vượt mọi giới hạn của Sobel.

Tác phẩm đầy năng lượng và rực rỡ “Milky Way” của Sobel, được bà sáng tác vào năm 1945.

"Không đề" - Sobel, năm 1946

"Không đề" - Sobel, khoảng 1946 - 1948

Một vị trí xứng đáng trong lịch sử hội họa hiện đại

Janet Sobel không chỉ là một người phụ nữ cầm cọ – bà là đại diện cho hàng ngàn nghệ sĩ bị lãng quên vì giới tính, địa lý và hoàn cảnh. Giờ đây, nhờ vào những nỗ lực phục dựng lại lịch sử, bà đang được vinh danh như một họa sĩ nổi tiếng, một nhà tiên phong thực sự của tranh nghệ thuật trừu tượng thế kỷ 20.

Những ai yêu thích tranh của họa sĩ nổi tiếng, hay mong muốn khám phá những câu chuyện chưa kể của nghệ thuật hội họa đương đại, chắc chắn sẽ tìm thấy trong di sản của Janet Sobel một thế giới sống động, sâu sắc và đầy cảm hứng.