Hướng dẫn vẽ sơn dầu cho người mới bắt đầu (Phần 3)

Quy Tắc "Chất Béo Trên Nạc"

Quy tắc "Chất béo trên nạc" liên quan đến lượng dầu có trong từng lớp sơn. Một lớp sơn chứa nhiều dầu sẽ được coi là "béo," trong khi một lớp sơn ít hoặc không có dầu sẽ được coi là "mỏng." Quy tắc này rất quan trọng vì nó giúp duy trì sự ổn định cho bức tranh qua thời gian.

Khi bạn sơn, các dung môi mà bạn sử dụng sẽ bay hơi nhanh chóng, và sau đó chất kết dính dầu trong sơn sẽ bắt đầu oxy hóa và làm khô sơn. Quá trình oxy hóa này sẽ mất nhiều năm để hoàn tất, và khi dầu oxy hóa, nó sẽ co lại. Điều này có thể gây ra tình trạng lớp sơn trên cùng bị nứt nếu nó khô nhanh hơn các lớp dưới.

Do đó, quy tắc "Chất béo trên nạc" yêu cầu bạn phải đảm bảo rằng các lớp sơn dưới phải khô nhanh hơn và ít dầu hơn so với các lớp trên cùng, để tránh tình trạng lớp trên bị nứt. Lớp sơn càng nhiều dầu, thì lớp đó sẽ có độ dẻo dai cao hơn và khô chậm hơn. Mục tiêu là tạo ra các lớp khô nhanh ở dưới và các lớp khô chậm ở trên, giúp bức tranh ổn định lâu dài.

Để áp dụng quy tắc này, bạn nên bắt đầu với lớp nền không chứa hoặc chỉ chứa một ít dầu, và sau đó tăng dần lượng dầu ở các lớp tiếp theo. Nếu bạn sử dụng sơn men, đây sẽ là lớp cuối cùng. Lớp men phải thật mỏng, nếu không lớp sơn quá dày sẽ dễ bị nhăn.

Một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến tốc độ khô của sơn là độ dày của lớp sơn. Bạn nên áp dụng nguyên tắc "dày trên mỏng," giữ các lớp dưới mỏng và để các lớp trên cùng dày hơn. Tránh sơn lớp mỏng lên lớp sơn impasto dày vì lớp mỏng sẽ dễ bong ra theo thời gian.

Vẽ sơn dầu theo các lớp

Dù bạn chọn vẽ tranh sơn dầu theo phong cách nào, một nguyên tắc quan trọng mà bạn cần tuân thủ là quy tắc "Béo trên gầy", nếu bạn dự định sử dụng nhiều lớp sơn. Tuy nhiên, ngoài nguyên tắc này, thực tế không có quy tắc cứng nhắc nào để áp dụng sơn của bạn. Mặc dù vậy, có một số truyền thống về cách phủ sơn mà bạn có thể tham khảo để có thêm sự lựa chọn trong quá trình sáng tạo. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá sự khác biệt giữa kỹ thuật sơn ướt trên ướt (hay "sơn trực tiếp") và sơn theo lớp (hay "sơn gián tiếp"), cũng như các phương pháp khác nhau để áp dụng nền màu và làm việc với một số kỹ thuật sơn lót đặc biệt.

SƠN ƯỚT TRÊN ƯỚT (ALLA PRIMA)

Khi đối mặt với tấm vải canvas trắng đã được sơn lót, bạn hoàn toàn có thể bắt tay vào công việc và vẽ ngay mà không cần phải đợi sơn khô. Kỹ thuật này được gọi là "sơn ướt trên ướt" hoặc "alla prima", từ tiếng Ý có nghĩa là "lần thử đầu tiên" hoặc "ngay lập tức". Trong tiếng Pháp, nó được gọi là "au premier coup". Tuy nhiên, có một số hiểu lầm về nghĩa thực sự của thuật ngữ "alla prima". Một số người cho rằng nó chỉ đề cập đến việc hoàn thành một bức tranh chỉ trong một lần vẽ mà không cần sơn lại, nhưng điều này có thể gây nhầm lẫn vì sơn dầu vẫn có thể tiếp tục sử dụng trong nhiều ngày sau khi vẽ. Một số người cũng cho rằng alla prima chỉ áp dụng cho những bức tranh không có lớp sơn phủ, nhưng thực tế thì "alla prima" có thể ám chỉ một bức tranh có nhiều lớp sơn miễn là các lớp sơn được phủ lên nhau trong khi vẫn còn ướt.

Dù thế nào đi nữa, nếu bạn muốn làm việc một cách nhanh chóng và trực tiếp mà không cần nền màu hay phác thảo, bạn hoàn toàn có thể áp dụng kỹ thuật sơn ướt trên ướt theo một trong hai cách – vẽ trực tiếp bằng sơn ướt hoặc sơn ướt trên các lớp sơn khác. Với phương pháp này, bạn sẽ có được hiệu ứng rất lỏng và đôi khi có thể hơi phẳng nếu không có lớp sơn lót giúp lớp sơn này hòa quyện vào các lớp khác. Một trong những bức tranh nổi bật của John Singer Sargent, vẽ bằng kỹ thuật sơn ướt trên ướt mà không dùng sơn lót, là ví dụ điển hình, mặc dù bức tranh này được thực hiện qua nhiều lần ngồi vẽ.

Khi vẽ trực tiếp, nếu không muốn màu sắc của bạn hòa trộn khi áp dụng lên vải, bạn cần tránh làm sơn quá loãng hoặc nhờn. Nếu vẽ trên một lớp sơn duy nhất, bạn có thể pha loãng sơn với Liquin, Medium W, hoặc Artist's Painting Medium của W&N, hoặc chỉ đơn giản là sử dụng một ít rượu. Tuy nhiên, nếu bạn muốn pha loãng sơn nhiều hơn, bạn cần cân nhắc thêm một chút dầu để tránh sơn bị tách rời. Nếu bạn dự định vẽ nhiều lớp sơn ướt chồng lên nhau, bạn cũng sẽ cần phải tuân thủ nguyên tắc "Béo trên gầy", nghĩa là các lớp sơn sau phải chứa nhiều dầu hơn lớp trước. Những người vẽ theo phương pháp alla prima thường thích sơn dày và mờ đục, vì vậy hãy cân nhắc sử dụng các chất trung gian như "Impasto" để kéo dài sơn và đạt được độ chảy tốt.

Cuối cùng, cần lưu ý rằng không có gì ngăn cản bạn áp dụng một vài lớp nền màu trước khi tiếp tục vẽ sơn ướt trên ướt. Thực tế, nhiều bức tranh có nhiều lớp sơn sẽ sử dụng kỹ thuật này ở các lớp cuối cùng. Các bức tranh theo trường phái Ấn tượng thường tạo cảm giác được vẽ alla prima với sơn ướt, nhưng thực tế hầu hết chúng đều có lớp nền hoặc lớp sơn nền dạng khối bên dưới. Nếu bạn có cơ hội quan sát kỹ các tác phẩm của Claude Monet, bạn sẽ nhận thấy ông sử dụng lớp sơn quét lỏng lẻo trên các lớp sơn đã khô và được kiểm soát kỹ càng hơn ở dưới.

RANH LỚP (Tranh Gián Tiếp)

Kỹ thuật vẽ gián tiếp, hay còn gọi là làm việc theo từng lớp sơn, là phương pháp truyền thống mà trong đó, bạn phải đợi một lớp sơn khô trước khi tiếp tục phủ thêm lớp khác lên trên. Đây là cách làm quen thuộc mà các nghệ sĩ thường áp dụng, bắt đầu với một lớp sơn lót có màu và tiếp tục dùng các kỹ thuật sơn lót khác nhau, từ việc chặn các vùng sơn rộng đến việc tinh chỉnh các chi tiết trong bức tranh. Thông thường, các lớp sơn này sẽ có độ trong suốt nhất định, với những lớp bán mờ, trong suốt hoặc bị vón cục, để lộ các lớp sơn khô phía dưới.

Nền Màu/Lớp Tông Màu
Có nhiều lý do để bạn thêm một lớp nền màu vào bức tranh của mình. Khi bắt đầu với một tấm vải trắng, đặc biệt là khi vẽ tranh tượng hình từ quan sát, việc đánh giá mối quan hệ giữa các tông màu và màu sắc có thể gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, nhiều nghệ sĩ chọn cách bắt đầu với một lớp nền có tông màu tương đương với các giá trị tông màu trung bình của những gì họ đang vẽ.

Một lý do khác để áp dụng lớp nền màu là nó giúp tạo ra sự ấm áp và thống nhất về tông màu cho các lớp sơn phía trên, thông qua việc phản chiếu hoặc làm lộ ra một phần lớp nền qua các lớp sơn bán mờ hoặc loang lổ. Theo truyền thống, nghệ sĩ sẽ phủ lớp nền này bằng một lớp sơn mỏng gọi là Imprimatura. Lớp sơn này nhuộm nền màu nhạt, tạo ra một tông màu trung bình và giúp thống nhất các màu sắc phía trên, đồng thời tạo chiều sâu và sự sống động cho bức tranh. Thông thường, lớp Imprimatura sẽ được áp dụng với màu "đất" để mang lại sự ấm áp, nhưng bạn cũng có thể sử dụng màu xám trung tính hoặc sắc xanh lam để tạo ra một nền lạnh hơn. Một ví dụ điển hình là tác phẩm của Whistler, nơi lớp Imprimatura màu nâu ấm được tiết lộ ở phần dưới của bức tranh chưa hoàn thiện.

Ngoài ra, bạn cũng có thể chặn các vùng lớn với màu sắc khác nhau để xác định các yếu tố trong tranh, thay vì phủ một lớp nền đồng nhất. Phương pháp này thường được các họa sĩ Ấn tượng sử dụng, gần giống với kỹ thuật Ébauche (lớp sơn lót) mà chúng ta sẽ đề cập sau.

Lớp sơn đầu tiên mà bạn quét lên lớp sơn nền trắng sẽ khô chậm hơn các lớp sau, và lớp này có xu hướng thấm vào các lớp bên dưới. Vì vậy, bạn cần quét sơn thật mỏng và đều lên vải canvas. Nếu không, bạn sẽ phải đợi rất lâu, thậm chí hơn một tuần để lớp sơn này khô khi chạm vào. Bạn không cần phải thêm dầu vào lớp sơn này vì lớp nền dưới có chứa dầu sẽ hấp thụ dầu, và theo nguyên tắc "Béo trên Gầy", bạn nên tránh để dư thừa dầu trong lớp sơn đầu tiên.

Sơn Lót
Khi vẽ tranh tượng hình truyền thống, bạn sẽ phác thảo thiết kế của mình như thế nào? Lý thuyết thì bạn có thể sử dụng bút chì hoặc than củi, nhưng nếu lớp nền màu đã được áp dụng, bạn có thể gặp khó khăn trong việc nhìn thấy lớp này, và còn có nguy cơ là bất kỳ vết than chì hay than củi nào sẽ lẫn vào lớp sơn và chuyển sang màu xám. Có thể bạn muốn bắt đầu vẽ mà không cần phác thảo, nhưng nhiều người thích vẽ phác thảo bằng sơn pha loãng để giúp họ "vẽ bản đồ" các khu vực trong thiết kế, hoặc dùng một lớp sơn lót dày hơn để xác định tông sáng tối và thêm chiều sâu cho bức tranh.

Có nhiều kỹ thuật vẽ nền khác nhau, xuất phát từ các trường phái hội họa khác nhau. Sẽ rất hữu ích nếu bạn làm quen với một vài kỹ thuật nổi tiếng, vì bạn sẽ thường xuyên gặp các tài liệu tham khảo về chúng khi vẽ tranh sơn dầu. Tuy nhiên, bạn không nhất thiết phải làm theo chúng nếu không muốn.

Lớp Sơn Lót Grisaille
Kỹ thuật Grisaille chỉ đơn giản là lớp sơn màu đất hoặc xám được dùng để tạo ra các vùng sáng tối trong tranh. Truyền thống, grisaille chỉ lớp sơn xám, và brunaille dùng cho lớp sơn nâu, nhưng ngày nay, thuật ngữ này được sử dụng thay thế cho bất kỳ lớp sơn lót đơn sắc nào. Nếu sử dụng sơn xám có chứa sắc tố trắng, lớp sơn này còn được gọi là "màu chết". Grisaille có thể được thực hiện rất lỏng lẻo và phác thảo, hoặc cũng có thể tạo ra một bức tranh không bão hòa giống như một bức ảnh đen trắng. Tác phẩm chưa hoàn thiện của Gainsborough là một ví dụ điển hình, cho thấy việc sử dụng lớp Imprimatura ấm với lớp sơn grisaille phác thảo ở phía trên.

Lớp Sơn Lót Ébauche
Lớp sơn Ébauche, bắt nguồn từ từ tiếng Pháp có nghĩa là "lớp sơn lót đầu tiên", là một lớp sơn có màu, trong đó các vùng được phủ lớp sơn hơi xỉn màu để tạo hình các vùng lớn gần giống với màu thực tế của chúng. Đôi khi, kỹ thuật này cũng được gọi là "lớp sơn lót". Một tác phẩm nổi tiếng chưa hoàn thiện của Benjamin West minh họa cách sử dụng lớp ébauche để tạo ra các khối màu.

Tranh Impasto
Impasto là thuật ngữ chỉ kỹ thuật sử dụng lớp sơn dày và cứng. Đây là kỹ thuật có thể áp dụng cho cả sơn ướt trên ướt hoặc sơn nhiều lớp, miễn là bạn dùng nó cho lớp sơn trên cùng. Tranh Impasto có thể được thực hiện bằng dao bảng màu thay vì cọ. Rembrandt được cho là một trong những nghệ sĩ đầu tiên sử dụng kỹ thuật này, trong khi Van Gogh là một ví dụ nổi bật hơn sau này.

Bạn có thể tạo ra Impasto chỉ bằng cách sử dụng sơn nguyên chất từ tuýp, nhưng điều này sẽ rất tốn kém và mất thời gian lâu để khô. Ngoài ra, lớp vỏ bên ngoài của sơn dày sẽ khô nhanh hơn lớp bên trong, dẫn đến việc bề mặt bị nhăn. Để tránh điều này, bạn có thể thêm các chất trung gian như bột sáp ong hoặc các chất trung gian Liquin từ Winsor & Newton để tạo ra hiệu ứng Impasto như mong muốn.

Xem tiếp phần 4

Xem tiếp phần 1

Xem tiếp phần 2

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Anna Bregmen