Hơi thở linh thiêng trong bình vôi bạc Chămpa

Chế tác từ bạc, bình vôi Chămpa là vật dụng dùng trong nghi thức ăn trầu, mang dấu ấn tạo hình và hoa văn hoàn toàn khác biệt so với các vùng văn hóa trầu cau khác ở châu Á.

Dáng trụ, nắp chóp nhọn, trang trí hoa văn đa tầng là chi tiết dễ nhận của một chiếc bình vôi thuộc văn hóa Chămpa

Những nét chạm nổi li ti trên nền bạc trang trí cho chóp nón của nắp bình vôi Chămpa

Thường có dáng trụ, tách thành hai phần nắp – thân, cao dưới 20cm, vừa vặn trong lòng bàn tay, bình vôi bạc Chămpa dễ nhận diện nhờ nắp chóp nhọn, trang trí hoa văn tầng lớp tinh xảo. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng hình dáng này gợi liên tưởng đến linga – biểu tượng thần Shiva trong Hindu giáo, một trong ba đấng tối thượng trong huyền tích Ấn Độ. Chóp nón được chạm nổi tỉ mỉ, xếp theo vòng tròn đồng tâm, gợi hình ảnh đỉnh núi Meru – nơi ngự trị của các vị thần linh.

Chịu ảnh hưởng sâu đậm từ tôn giáo và văn hóa ngoại lai, bình vôi Chămpa phản ánh sự giao thoa của nhiều luồng tư tưởng – từ Hindu giáo đến Phật giáo Tiểu thừa và Đại thừa, phát triển rực rỡ dưới triều đại Indrapura. Nhìn từ trên xuống, phần nắp bình gợi hình Mandala – vòng tròn vũ trụ trong tư tưởng Phật giáo, khiến vật dụng này không chỉ là công cụ sinh hoạt mà còn như một pháp khí, mô hình thu nhỏ của vũ trụ tâm linh.

Hoa văn hình sin trong trang trí bình vôi bạc Chămpa

Tiểu vũ trụ hội tụ qua kỹ nghệ chiếc bình vôi bạc Chămpa

Trong thế giới quan Chămpa, việc chế tác đồ dùng cao cấp là hình thức thực hành tín ngưỡng. Người nghệ nhân chế tác thủ công đã đặt trọn tâm ý và kỹ nghệ vào từng chi tiết, biến một vật dụng trần thế thành một lễ phẩm thiêng liêng. Bình vôi bạc, vì thế, không chỉ là hiện vật cổ – nó là tiểu vũ trụ thu nhỏ, kết tinh nghệ thuật, niềm tin và chiều sâu tinh thần của một nền văn hóa rực rỡ bên bờ Biển Đông.

Biên soạn: Hoàng Linh