Helen Frankenthaler là ai, và vì sao những tác phẩm trừu tượng của bà lại quan trọng?

Những bức tranh trừu tượng của Helen Frankenthaler, thường được tạo ra bằng cách nhuộm những màu sắc rực rỡ lên vải bạt chưa được chuẩn bị, đã thu hút nhiều sự chú ý, mặc dù ở một thời điểm, sự quyến rũ của những tác phẩm của bà từng bị coi là một khuyết điểm. "Cô ấy quá giỏi về cái đẹp," nhà phê bình Sanford Schwartz từng viết. Nhân dịp triển lãm hồi tưởng năm 1960 tại Bảo tàng Do Thái, trong một bài đánh giá mà cá nhân Frankenthaler và bạn bè cô đều cảm thấy phiền lòng, nhà phê bình Anna Seelye đã viết: "Tất cả các bức tranh đều căng thẳng và làm tôi phân tâm." Những người khác chế giễu những bức tranh của bà, so sánh chúng với những tấm giẻ ướt.

Ngày nay, thật khó tưởng tượng ai đó có thể buông những lời nhận xét như vậy với những tác phẩm của Frankenthaler, nữ hoạ sĩ được coi là một trong những họa sĩ Biểu hiện Trừu tượng quan trọng nhất hội hoạ Hoa Kỳ. Với những bức tranh khổ lớn của bà, nổi tiếng với những chi tiết mà nhiều người đã so sánh với cảnh quan và các yếu tố tự nhiên, cô đã tạo ra một phong cách hướng tới các mảng màu lớn được để thấm vào vải bạt. Frankenthaler biết rằng bà đang chơi đùa với giác quan bằng những tác phẩm này. “Điều tôi thực sự quan tâm,” cô bộc lộ với tờ New York Times năm 1989, “không phải là liệu bức tranh có phải là cảnh quan hay không, hoặc liệu nó có phải là cảnh đồng quê hay không, hoặc liệu ai đó có thấy hoàng hôn trong đó hay không. Thứ duy nhất làm tôi quan tâm là: tôi có tạo ra một bức tranh đẹp hay không?”

Helen Frankenthaler, Trước những hang động, 1958

Nhưng chính xác thì Frankenthaler đã tạo ra những bức tranh đẹp của mình như thế nào?

Nhiều người cho rằng sự khởi đầu của kỹ thuật đặc trưng của Frankenthaler, “ngấm vết" (“soak-stain”) như bà thường gọi, bắt nguồn từ một thói quen thời thơ ấu. Khi còn nhỏ, sống ở khu Upper East Side của New York, bà thường đổ đầy nước lạnh vào bồn rửa mặt và đổ sơn móng tay màu đỏ của mẹ vào đó, để nó lan ra và tạo thành các hình dạng trừu tượng trong nước, tương phản với lớp sứ trắng tinh. Trong khi cha mẹ cô bị lôi cuốn bởi hành vi này, thì người giúp việc của gia đình giàu có này lại không nghĩ như vậy. Điều này đã trở thành tiền đề cho kỹ thuật mà cô bắt đầu sử dụng vào những năm 1950, khi cô để cho sơn của mình thấm vào vải bạt, tạo ra những hình dạng mờ ảo, gần như không hiện hữu, mà khi nhìn kỹ, tâm trí ta sẽ liên tưởng tới các cảnh quan.

Helen Frankenthaler, Núi và Biển, 1952

Trong bước đột phá sáng tạo của cô với tác phẩm “Núi và Biển" ("Mountains and Sea") năm 1952 chẳng hạn, một loạt các hình khối màu hồng và xanh da trời được đặt trên nền bẩn. Đứng trên một tấm vải chưa căng đặt trên sàn nhà, Frankenthaler đổ sơn được pha loãng với dầu thông, để nó tràn ra, nhỏ giọt và văng tung tóe. Vì sơn của Frankenthaler rất loãng nên các vết nhỏ giọt vẫn còn thấy rõ. Mặc dù không thể thấy rõ các ngọn núi hay biển ở đây, nó gợi lên bản chất của một cảnh quan thực mà hoạ sĩ đã thoáng nhìn thấy khi du lịch ở Nova Scotia. Tám năm sau, các nhà phê bình bắt đầu sử dụng thuật ngữ “Tranh trường màu" ("Color Field painting") để chỉ các tác phẩm như thế này.

Trong khi nghệ thuật của Frankenthaler ngày càng phong phú hơn về màu sắc và ngày càng dày đặc hơn về bố cục, tác phẩm của cô trong thời kỳ đó lại hoàn toàn tương phản với những họa sĩ Biểu hiện Trừu tượng nổi tiếng nhất. Jackson Pollock trở nên nổi tiếng với những tác phẩm trừu tượng toàn diện được tạo ra bằng cách ném những mảng sơn lớn quanh những tấm toan khổng lồ, và Barnett Newman đã ghi dấu ấn của mình trên bối cảnh nghệ thuật New York với những bức tranh thép tối giản hơn, ám chỉ đến tôn giáo và các câu hỏi triết học.

Helen Frankenthaler, Eden, 1956

Những tác phẩm này, cùng với những bức hoạ của Willem de Kooning, Clyfford Still, Mark Rothko và các nghệ sĩ nam khác của phong trào là những bức tranh bùng nổ, hoành tráng khiến người ta cảm thấy như đang đứng trước một kiệt tác sử thi. Ngược lại, tranh của Frankenthaler là những tác phẩm trầm lặng hơn, đầy những gam màu lạnh và tấm toan chưa qua xử lý, gợi lên một bầu không khí đầy tâm lý và căng thẳng. Mục tiêu của bà, thiên về nội tâm, là tạo ra "một cảm giác phong phú hơn, chậm hơn về cách bạn cảm nhận một bức tranh, cách bạn đọc một bức tranh." 

Mặc dù Frankenthaler không phải là một cái tên quen thuộc như Pollock hay Rothko, nhưng không thể mô tả bà là một người ngoài cuộc khi nói đến nghệ thuật Biểu hiện Trừu tượng. Là một họa sĩ trong thế hệ thứ hai của phong trào, người đã vật lộn với việc làm thế nào để áp dụng những đột phá của Pollock theo cách riêng của mình, Frankenthaler đã nổi tiếng ở độ tuổi đôi mươi và là trung tâm của nền nghệ thuật New York lúc bấy giờ.

Nguồn: Artnews