Gìn giữ làng nghề truyền thống: Tiềm năng lớn, thách thức không nhỏ

Làng nghề truyền thống – một phần bản sắc văn hóa dân tộc – đang đứng trước nhiều cơ hội lẫn thách thức trên hành trình phát triển. Tại Hà Nội cũng như nhiều địa phương khác, dù sở hữu tiềm năng lớn, các làng nghề vẫn chật vật thích nghi với những chuyển động nhanh của nền kinh tế hiện đại. Sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết, công nghệ lạc hậu, lực lượng lao động ngày một già hóa… là những điểm nghẽn khiến nhiều làng nghề phản ứng chậm chạp với thị trường.

Hiện cả nước có khoảng 5.400 làng nghề và làng có nghề, trong đó Hà Nội chiếm hơn 1.300 – khoảng 1/4 tổng số. Doanh thu hằng năm từ các làng nghề của Thủ đô đạt khoảng 24.000 tỷ đồng, đóng góp tích cực vào GRDP của thành phố. Một số làng nghề thủ công mỹ nghệ đã tạo được dấu ấn rõ nét như Sơn Đồng với doanh thu hơn 1.000 tỷ đồng mỗi năm, Phùng Xá hơn 1.200 tỷ đồng... Những con số ấy phản ánh sức sống kinh tế mạnh mẽ từ những giá trị truyền thống.

Nhận thấy vai trò quan trọng của làng nghề truyền thống, nhiều chính sách cấp quốc gia và địa phương đã được ban hành nhằm thúc đẩy phát triển. Đáng chú ý, Quyết định 801/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021–2030, đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ khôi phục và gìn giữ ít nhất 129 nghề truyền thống, 208 làng nghề có nguy cơ mai một; đồng thời nâng kim ngạch xuất khẩu thủ công mỹ nghệ lên khoảng 6 tỷ USD.

Hà Nội cũng đang cụ thể hóa chiến lược này qua nhiều hướng đi bài bản. Từ việc đưa nội dung gìn giữ làng nghề vào Luật Thủ đô (2024) đến Đề án phát triển làng nghề giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn 2050. Mục tiêu là khôi phục ít nhất 5 nghề có nguy cơ thất truyền, đầu tư hạ tầng đồng bộ, phục dựng không gian văn hóa làng nghề và phát triển du lịch gắn với ít nhất 3 làng nghề, hình thành 10 tuyến điểm làng nghề đặc sắc.

Hai làng nghề tiêu biểu – làng gốm Bát Tràng và làng lụa Vạn Phúc – đã trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới. Đây không chỉ là dấu mốc hội nhập quan trọng mà còn mở ra cánh cửa mới cho các làng nghề Thủ đô tham gia sâu hơn vào dòng chảy văn hóa và kinh tế toàn cầu.

Những lực cản không dễ tháo gỡ

Tuy vậy, thực tế không ít làng nghề đang đối diện với nhiều thách thức dai dẳng. Trong buổi gặp mặt các nghệ nhân tiêu biểu toàn quốc vào ngày 10/6 vừa qua, Chủ tịch nước Lương Cường thẳng thắn nhìn nhận: dù đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, nhưng các làng nghề vẫn còn tồn tại nhiều bất cập cần tháo gỡ, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt và yêu cầu hội nhập ngày một cao.

Theo ông Nguyễn Văn Vũ – Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, phần lớn làng nghề ở Hà Nội vẫn hoạt động nhỏ lẻ theo mô hình hộ gia đình, thiếu liên kết và khó thích nghi khi thị trường biến động. Thiếu quy hoạch sản xuất tập trung cũng khiến vấn đề ô nhiễm môi trường trở nên nhức nhối, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và chất lượng sản phẩm.

Bên cạnh đó, bài toán nhân lực đang ngày càng trở nên nan giải. Làng nghề không chỉ lưu giữ văn hóa mà còn tạo sinh kế cho hàng nghìn hộ dân. Khi có việc làm ổn định, người dân yên tâm bám trụ với nghề, đời sống được cải thiện, các tệ nạn cũng theo đó giảm đi. Thế nhưng, ngày càng nhiều người trẻ rời bỏ nghề truyền thống, trong khi lớp nghệ nhân cao tuổi không còn đủ sức truyền lửa – điều này đang đặt ra thách thức lớn cho cả cộng đồng và chính quyền.

Biên soạn: Hoàng Linh