Daniel Cordier – cuộc đời điệp viên yêu nghệ thuật qua triển lãm tại Paris

Daniel Cordier (1920–2020) là một trong những nhân vật đặc biệt nhất của thế kỷ 20 tại Pháp – người từng sống qua chiến tranh, gắn bó với phong trào Kháng chiến và đồng thời góp phần định hình nền nghệ thuật hiện đại của Pháp. Nhân dịp kỷ niệm 5 năm ngày mất của ông, Bảo tàng Giải phóng Paris tổ chức một triển lãm tranh nghệ thuật quy mô lớn, tái hiện cuộc đời đa diện và đầy cảm hứng của ông – từ người lính vô danh đến nhà buôn tranh uy tín và nhà sử học tận tụy.

Khởi đầu với lý tưởng và sự phản kháng

Daniel Cordier trước Nhà thờ Đức Bà, 1945.

Sinh ra trong một gia đình giàu có ở Bordeaux, Daniel Bouyjou – tên thật của Cordier – từng chịu ảnh hưởng tư tưởng bảo thủ trước khi ông hoàn toàn đổi hướng vào năm 1940. Lời kêu gọi đầu hàng của Pétain đã khiến ông phẫn nộ đến mức lập tức quyết định gia nhập lực lượng Tự do Pháp dưới quyền tướng De Gaulle, khi mới 19 tuổi. Với danh tính giả là Charles Dandinier, Cordier thực hiện các nhiệm vụ bí mật tại Pháp, đóng vai trò quan trọng trong việc liên lạc và hỗ trợ Jean Moulin – một trong những thủ lĩnh chủ chốt của Kháng chiến Pháp.

Triển lãm tranh tại trung tâm nghệ thuật đương đại này hé lộ những tài liệu cá nhân quý giá: giấy tờ giả, báo cáo mật từ London, máy mã hóa, cùng những bức thư tay giữa ông và Moulin. Đây không chỉ là cuộc trưng bày tư liệu lịch sử mà còn là hành trình đi sâu vào tâm lý và lý tưởng của một con người kiên định với tự do và công lý.

Khám phá nghệ thuật như một lẽ sống mới

Cannes, Pháp, 2012. Gặp gỡ những người bạn cuối cùng của Kháng chiến. Daniel Cordier (92 tuổi), cựu thư ký của Jean Moulin, được chụp tại nhà riêng, 2012.

Chiến tranh kết thúc, Cordier khi ấy 25 tuổi, lần đầu được chiêm ngưỡng các kiệt tác tại bảo tàng Prado ở Madrid. Trải nghiệm đó là bước ngoặt lớn: từ một người chưa từng bước vào phòng tranh, ông dần trở thành một nghệ sĩ nghiệp dư, rồi mở phòng tranh riêng vào năm 1956 tại Paris. Trong suốt gần một thập kỷ, phòng tranh của Cordier đã trưng bày và giới thiệu nhiều nghệ sĩ tên tuổi như Jean Dubuffet, Roberto Matta, Marcel Duchamp, Henri Michaux, Bernard Réquichot và nhiều nghệ sĩ avant-garde khác.

Episode of the War of Nerves, Bernard Réquichot, 1957.

Cordier đặc biệt đam mê art brut (nghệ thuật thô) và nghệ thuật ngoài phương Tây, từ các tượng gỗ châu Phi đến đồ vật tự nhiên kỳ lạ của thổ dân Úc. Với con mắt sắc bén và tầm nhìn táo bạo, ông từng phát hiện tài năng của Dado và sớm nhận ra thiên tài trong các tác phẩm "Combine paintings" của Robert Rauschenberg – một điều mà giới phê bình lúc bấy giờ chưa công nhận.

Người hiến tặng hào phóng và nhà sử học tận tâm

Sau khi đóng cửa phòng tranh, Cordier chuyển sang hoạt động văn hóa ở tầm quốc gia. Ông là một trong những người đầu tiên tham gia dự án thành lập Trung tâm Pompidou – nơi lưu giữ hàng trăm tác phẩm mà ông hiến tặng từ năm 1973. Những tác phẩm này hiện đang được luân phiên trưng bày tại Les Abattoirs, Toulouse – một điểm đến hấp dẫn trong các sự kiện nghệ thuật tại Pháp.

Jean Dubuffet và Daniel Cordier tại Cartoucherie de Vincennes, 1972.

Vào những năm cuối đời, Cordier còn được biết đến như một nhà sử học khi ông dành hàng chục năm nghiên cứu, bảo vệ danh dự cho Jean Moulin – người từng bị một số cá nhân công kích sau chiến tranh. Bộ hồi ký nhiều tập của ông không chỉ khắc họa rõ nét những năm tháng kháng chiến mà còn phản ánh cái nhìn sâu sắc của một nhân chứng lịch sử kiêm người yêu nghệ thuật nồng nhiệt.

Nguồn: Daniel Cordier, l’espion qui aimait l’art, raconté avec ses œuvres dans une expo à Paris

Quỳnh Hoa