Cuộc đời và sự nghiệp nghệ thuật của hoạ sĩ Nguyễn Quang Phòng (Phần 2)

Mặc dù cuộc sống thường dân của Nguyễn Quang Phòng không kéo dài do sự leo thang của Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai, nhưng ông tiếp tục cống hiến cho kháng chiến. Vào tháng 6 năm 1965, ông gia nhập Quân đội Nhân dân Việt Nam lần nữa và được phân công vào bộ phận mỹ thuật của Quân khu 4. Với vai trò họa sĩ chiến tranh, Phòng đã đến các mặt trận khốc liệt ở Nghệ An và Thanh Hóa, sử dụng nhiều vật liệu khác nhau để tạo ra các tác phẩm nghệ thuật.

Tại Nghệ An, ông đã đi qua các huyện Thanh Chương và Nam Đàn trong những ngày đêm bị Mỹ ném bom dữ dội. Tại đây, ông đã tạo dựng tên tuổi qua các bức tranh màu nước về chân dung, phong cảnh, áp phích chính trị và những cảnh chiến đấu pháo binh. Một lần, khi băng qua cầu Cấm ở Nghệ An, ông bị lạc và vô tình vào khu vực pháo binh hạn chế. May mắn, ông được nhận ra bởi một chỉ huy cũ, người đã cho phép ông ở lại và vẽ tại căn cứ pháo binh. Phòng đã ghi lại những cuộc ném bom liên tiếp của Mỹ và hệ thống phòng không tại đó, và tác phẩm "Trận địa pháo cầu Cấm" của ông đã được xuất bản.

Từ năm 1966 đến 1968, Phòng cùng họa sĩ Phạm Viết Song giảng dạy tại Trường nghệ thuật quần chúng Hà Nội và Nhà Văn hóa Trung tâm Thành phố. Nhiều học trò của họ sau này trở thành những nghệ sĩ triển lãm.

Ngày 10 tháng 9 năm 1969, Phòng hoàn thành bức tranh thứ hai về Hồ Chí Minh, mang tên "Đời đời nhớ ơn bác Hồ", để tưởng nhớ vị lãnh tụ. Bức tranh giành giải nhất tại triển lãm "Nhớ Bác Hồ" và sau đó được đưa vào bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Bức tranh này cũng được Nhà Xuất bản Văn hóa chọn để in trong cuốn sách "Vẽ tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh" (1974-1975). Tuy nhiên, để xuất bản, Phòng phải sao chép lại bức tranh với một sự thay đổi nhỏ, trong đó đứa trẻ không còn mỉm cười mà trông buồn bã vì sự vắng bóng của Hồ Chí Minh.

Họa sĩ Lê Vương đã an ủi Phòng về sự căng thẳng khi sao chép bức tranh: "Con cứ yên tâm, sẽ có cách, con phải bình tĩnh lại."

Niềm đam mê nghệ thuật của Nguyễn Quang Phòng không chỉ dừng lại ở việc sáng tác mà còn mở rộng sang nghiên cứu và ghi chép lại các loại hình nghệ thuật truyền thống của Việt Nam. Ông đã xuất bản bốn tập sách về các nghệ sĩ của École des Beaux-Arts de l’Indochine, lịch sử mỹ thuật hiện đại tại Việt Nam, và nghệ thuật chạm khắc gỗ Việt Nam, do Nhà xuất bản Mỹ thuật phát hành.

Vào năm 1970, Phòng được giao nhiệm vụ biên soạn cuốn sách về tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ để bảo tồn phong cách hội họa dân gian này. Mặc dù không có nhiều tác phẩm gốc để tham khảo, ông đã sử dụng trí nhớ và nghiên cứu của mình để tái tạo hình ảnh một cách trung thực. Cuốn sách này, Tranh khắc gỗ dân gian cổ Việt Nam, đã giành giải nhất tại Cuộc thi Sách đẹp quốc tế tổ chức ở Moscow nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Vladimir Lenin, với sự tham gia của 12 quốc gia xã hội chủ nghĩa.

Sự say mê của Phòng đối với nghệ thuật chạm khắc gỗ Việt Nam bắt đầu từ thời gian học tại École des Beaux-Arts de l’Indochine. Dưới sự hướng dẫn của gia sư Nam Sơn, ông đã được đưa đến bảo tàng tại École Française d’Extrême-Orient, nơi ông gặp Louis Bezacier, một học giả nổi tiếng. Tại đây, Phòng đã khám phá bộ sưu tập 30 bức tranh khắc gỗ Đông Hồ cổ và tìm thấy tình yêu với loại hình nghệ thuật này. Sau chiến tranh, ông đã lên tiếng phản đối việc Pháp chiếm giữ bộ sưu tập này tại Bảo tàng Guimet ở Pháp, khẳng định rằng chỉ có bộ tranh đó mới xứng đáng được gọi là tranh Đông Hồ thật sự.

Năm 1971, cuốn sách của ông về tranh khắc gỗ Đông Hồ cũng giành huy chương vàng tại Hội chợ sách quốc tế Moska ở Leipzig.

Năm 1976, Phòng bắt đầu vẽ bức tranh cuối cùng về Hồ Chí Minh, Bác Hồ với nông dân. Vì thiếu vật liệu, ông đã phải nhờ con trai xin thêm sơn từ Hội Mỹ thuật Việt Nam. Tuy nhiên, hai ống sơn không đủ để hoàn thành bức tranh như ông mong muốn, và tác phẩm không được triển lãm cho đến khi được bán lại tại Đà Nẵng.

Năm 1979, Phòng chuyển vào Sài Gòn sinh sống và tiếp tục cống hiến cho nghệ thuật. Ông qua đời vào năm 2013, để lại dấu ấn sâu đậm trong nền mỹ thuật Việt Nam.

Ấn phẩm về hoạ sĩ Nguyễn Quang Phòng

1. Hội Mỹ Thuật Việt Nam, Nghệ sĩ tạo hình Việt Nam hiện đại, 2009, Nhà Xuất Bản Mỹ Thuật, Hà Nội
2. Vẽ tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh, 1974-1975, Nhà Xuất Bản Văn Hóa, Hà Nội
3. Họa sĩ Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương, Nhà Xuất Bản Mỹ Thuật
4. Mỹ Thuật Hiện Đại Việt Nam, Nhà Xuất Bản Mỹ Thuật
5. Nguyễn Quang Phòng, Tranh khắc gỗ cổ Việt Nam, 1970, Nhà Xuất Bản Mỹ Thuật, Hà Nội
6. Mỹ thuật Thủ đô Hà Nội thế kỷ 20, Nhà Xuất Bản Mỹ Thuật

Bộ sưu tập:

1. Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam
2. Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Triển lãm:

1. 1946 – Triển lãm cá nhân, Phong trào xóa nạn mù chữ ở nông thôn, Nhà thông tin Tràng Tiền, Hà Nội
2. 1947 – Triển lãm cá nhân tại tỉnh Bắc Cạn

Vai trò chính thức:

1. 1951 – Nghệ sỹ Ban Thông tin Tuyên truyền Yên Bái Tỉnh
2. 1952-1954 – Họa sĩ Khoa Mỹ thuật Quân khu 4
3. 1954-1962 – Giảng viên Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam
4. 1962-1987 – Biên tập viên Mỹ thuật Nhà xuất bản Văn hóa

Giải thưởng:

1. Tháng 8 năm 1946 – Giải Hội họa toàn quốc cho tác phẩm màu nước Gia đình thợ rèn
2. 1946 – Giải ba Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc
3. 1953 – Giải nhì Triển lãm Mỹ thuật mùa xuân Quân khu 4
4. 1970 – Giải nhất Cuộc thi Sách đẹp quốc tế, Moskva
5. 1971 – Huy chương vàng Hội chợ sách quốc tế Moska, Leipzig
6. 1983 – Giải nhì Triển lãm Mỹ thuật Thủ đô
7. 1984 – Giải nhì Triển lãm Mỹ thuật Thủ đô
8. 1993 – Giải nhì Hội phê bình Mỹ thuật Việt Nam
9. 1994 – Giải nhì Hội phê bình Mỹ thuật Việt Nam
10. 1996 – Giải ba giải thưởng của Ban phê bình mỹ thuật Hội Mỹ thuật Việt Nam
11. 1998 – Giải ba của Ban phê bình mỹ thuật Hội Mỹ thuật Việt Nam
12. 2001 – Giải ba của Ban phê bình mỹ thuật Hội Mỹ thuật Việt Nam
13. 2004 – Giải thưởng tại Triển lãm mỹ thuật các tác phẩm lớn do Hội Mỹ thuật Việt Nam sưu tầm, Hà Nội
14. 2006 – Giải ba tại Triển lãm mỹ thuật các tác phẩm lớn do Hội Mỹ thuật Việt Nam sưu tầm, Hà Nội

Huân chương:

• Huân chương kháng chiến hạng Nhất
• Huân chương vì sự nghiệp mỹ thuật Việt Nam

Xem tiếp phần 1

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Vietnam The Art of War