Cuộc đời và di sản nghệ thuật của hoạ sĩ Alix Aymé

Alix Aymé, tên thật là Alix Hava, sinh ngày 21 tháng 3 năm 1894 tại thành phố Marseille. Khi còn nhỏ, cô đã cùng gia đình đi du lịch khắp khu vực Địa Trung Hải và vào năm 1907, cô theo mẹ đến Martinique. Năm 1909, Alix nhập học tại Nhạc viện Toulouse. Đến năm 1916, cô chuyển đến Anh học tại một trường nội trú, rồi tiếp tục đến Paris để theo học nghệ thuật dưới sự dẫn dắt của Desvallière và đặc biệt là họa sĩ Maurice Denis, một thành viên nổi bật của nhóm Nabis. Cùng với người bạn Valentine Reyre, cô đã làm việc tại xưởng của Sacred. Cô chịu ảnh hưởng sâu sắc từ nghệ thuật của Maurice Denis và tạo ra nhiều tác phẩm tranh khắc gỗ, trong đó có những bức minh họa cho các tác phẩm văn học.

Năm 1920, Alix Aymé kết hôn với Paul de Fautereau-Vassel, một giáo sư vừa nhận được một vị trí tại phái đoàn Pháp – Trung ở Thượng Hải. Sau đó, họ rời Trung Quốc và vào năm 1921, định cư tại Hà Nội. Tại đây, bà dạy vẽ tại Trường dạy nghề của thành phố. Cùng lúc, bà gửi các tác phẩm của mình về Pháp để được trưng bày tại các cửa hiệu và triển lãm thuộc địa. Năm 1926, bà sinh con trai đầu lòng, Michel. Tuy nhiên, vào năm 1928, bà ly thân với chồng.

Trong những năm này, Alix Aymé tổ chức nhiều triển lãm tại Hà Nội và thực hiện các chuyến đi khắp châu Á. Bà cũng minh họa bằng tranh khắc gỗ cho các tác phẩm như Sách của Job (do Scripta Manent xuất bản) và Ác quỷ theo đuôi của Cazotte (cũng do Scripta Manent xuất bản). Các triển lãm của bà đã được tổ chức tại Sài Gòn (ở phòng trưng bày Portal) và tại Pháp, tại Société Coloniale des Artistes Français. Cũng trong khoảng thời gian này, bà minh họa các câu chuyện và truyền thuyết Phật giáo Trung Quốc, thực hiện tổng cộng 60 bức tranh khắc gỗ về đề tài này.

Năm 1929, Alix Aymé được chính phủ giao nhiệm vụ khảo sát Lào để chuẩn bị cho cuộc triển lãm thuộc địa năm 1931. Tại đây, bà đã bị mê hoặc bởi vẻ đẹp và sự quyến rũ của đất nước này, nơi bà đã sáng tác khoảng bốn mươi bức tranh khắc gỗ để trang trí cho không gian trưng bày của Lào tại triển lãm. Sau đó, bà chuyển đến sinh sống tại Luang Prabang, nơi trở thành bạn thân của hoàng gia. Bà được giao thực hiện một dự án trang trí quy mô lớn (hơn 100 m²) cho phòng tiếp tân của Cung điện hoàng gia. Những bức tranh lớn này minh họa cuộc sống và truyền thống của vương quốc Lào. Chúng đã được phục hồi một phần bởi nhóm Restaurateur Sans Frontières (tạm dịch: Nhà phục chế không biên giới) từ năm 2002 đến 2003.

Alix Aymé đã có những chuyến đi tới Thượng Lào và Vân Nam, Trung Quốc, nơi cô đã thu thập được rất nhiều bức tranh và tác phẩm vẽ về cảnh vật và con người ở những vùng đất này. Tại Nhật Bản, cô học về nghệ thuật sơn mài, một kỹ thuật nổi tiếng trong văn hóa nghệ thuật của đất nước này. Khi trở về Việt Nam, bà được bổ nhiệm làm giáo viên tại Trường Trung học Albert Sarraut, cùng với họa sĩ Inguimberty và dưới sự hướng dẫn của Victor Tardieu. Tại đây, bà dạy các kỹ thuật sơn mài cho học sinh.

Năm 1931, tại Paris, Alix Aymé kết hôn với Trung tá Georges Aymé, anh trai của nhà văn nổi tiếng Marcel Aymé. Maurice Denis và Valentine Reyre là những người chứng kiến buổi lễ. Cùng năm, bà tích cực tham gia các triển lãm thuộc địa, nơi nhiều tác phẩm của bà được trưng bày.

Sau khi trở lại châu Á, mặc dù vẫn giữ chức vụ giảng dạy, bà tiếp tục các chuyến đi tới Nhật Bản, Campuchia và Lào. Tại đây, công việc sáng tạo của bà mở rộng với việc thử nghiệm và phát triển các kỹ thuật mới như khắc gỗ, vẽ trên lụa với ứng dụng vàng, màu nước, mực đen, giấy lót, keo và sơn mài. Những kỹ thuật này sau đó trở thành niềm đam mê kéo dài suốt quãng đời còn lại của bà. Năm 1933, bà sinh con trai thứ hai, François.

Alix Aymé vẫn duy trì mối liên lạc với Pháp và thường xuyên gửi các tác phẩm của mình tham gia vào nhiều hội chợ nghệ thuật khác nhau như hội chợ nghệ sĩ Pháp, hội chợ mùa đông, hội chợ trang trí, v.v., hoặc được trưng bày tại các phòng triển lãm. Bà cũng tạo ra các áp phích, đồng thời vẽ và viết lời cho bộ truyện dành cho trẻ em, được xuất bản trên tờ báo Pax Christi dưới tên gọi "Paul và Kao ở Lào". Khi chiến tranh thế giới thứ hai bắt đầu vào năm 1938, bà ở lại Pháp, nhưng đến tháng 3 năm 1940, bà trở về Hà Nội. Năm 1944, tướng Georges Aymé, chồng bà, được bổ nhiệm làm Tư lệnh quân đội Đông Dương. Đau buồn thay, năm 1945, con trai của Alix, Michel, mới 19 tuổi, đã bị giết trong một hoàn cảnh bi thảm. Sau đó, Alix Aymé và gia đình vĩnh viễn trở về Pháp. Tướng Georges Aymé qua đời vào năm 1950.

Sau khi quay lại Pháp, Alix Aymé định cư tại Paris, phân chia thời gian giữa xưởng vẽ ở thành phố, một ngôi nhà ở một làng nhỏ thuộc Oise và những chuyến du lịch. Cô nhận được các đơn đặt hàng thực hiện những tấm sơn mài lớn cho tàu xuyên Đại Tây Dương Antilles và tham gia nhiều triển lãm tại Paris, các tỉnh thành khác của Pháp, cũng như tại Maroc, Ý và Algeria. Một trong những tác phẩm đáng chú ý của cô là trạm thánh giá bằng gỗ sơn mài cho nhà nguyện Notre-Dame de la Délivrance (tạm dịch: Đức Bà của sự cứu chuộc) ở Dover (Calvados). Bà cũng trang trí căn hộ của Boa-Daï.

Bên cạnh công việc sáng tạo, Alix Aymé còn viết những bài viết chuyên sâu về kỹ thuật sơn mài, trong đó có những bài đăng trên số đặc biệt về Đông Dương của tạp chí l'Illustration năm 1949 và trên tạp chí Tropique năm 1950. Năm 1954, bà cũng cho ra mắt bộ tranh minh họa phong phú trên tạp chí En cours l'Illustration về Đông Dương.

Là bạn của họa sĩ Foujita và gia đình nhà văn Antoine de Saint-Exupéry, Alix Aymé thường xuyên giao lưu với giới trí thức, văn học và nghệ thuật ở Paris, nơi tinh thần cởi mở, sống động, tự do và tò mò của bà luôn được thể hiện rõ. Cô tiếp tục du lịch mà không bao giờ rời xa những cuốn sổ phác thảo của mình. Năm 1958, ở tuổi 64, bà đến Congo và sống ở đó trong suốt 8 tháng. Không mệt mỏi và luôn sáng tạo, bà tiếp tục làm việc trong lĩnh vực vẽ và sơn mài cho đến những năm cuối đời. Alix Aymé qua đời gần Paris vào tháng 7 năm 1989, để lại một di sản nghệ thuật phong phú và đáng trân trọng.

Những tác phẩm nổi bật của nữ hoạ sĩ Alix Aymé trên chất liệu sơn mài, lụa và sơn dầu