Chất Đất Khác Thường

Các nghệ sĩ gốm đương đại kết hợp giữa thủ công truyền thống và tinh thần sáng tạo vượt giới hạn.

Brian Rochefort, Sadiri, 2017 — Gốm sứ, đất nung, men và thủy tinh, kích thước 46 x 43 x 41 cm. Tác phẩm thuộc bộ sưu tập cá nhân, được trưng bày với sự cho phép của nghệ sĩ và phòng tranh Van Doren Waxter, New York.

Takuro Kuwata, nghệ sĩ gốm mang phong cách punk, hiện diện một cách tự nhiên trong thế giới nghệ thuật đương đại. Các tác phẩm của anh chứa đựng sự bí ẩn – cả về hình ảnh lẫn kỹ thuật – như những ẩn ngữ được tạo ra từ đất nung và men gốm. Kuwata không tiết lộ toàn bộ quy trình sáng tạo, giữ lại phần bí mật khiến mỗi tác phẩm trở thành một bài toán thị giác đầy thách thức. Anh đưa chất thơ và sự khéo léo vào một chất liệu vốn gắn liền với hình dáng của những vật dụng quen thuộc.

Takuro Kuwata, Tea Bowl, 2017 — Sứ, men, sắc tố và thép, kích thước 38,5 x 41 x 39 cm. Tác phẩm được giới thiệu với sự cho phép của nghệ sĩ và phòng tranh Salon 94, New York.

Dù từng được đào tạo bài bản dưới sự dẫn dắt của các bậc thầy gốm truyền thống Nhật Bản, Kuwata không dừng lại ở việc kế thừa. Tác phẩm của anh là một sự chuyển hóa – một hình thái lai tạo giữa truyền thống và hiện đại, nơi quá khứ trở thành chất liệu cho sự thử nghiệm, thậm chí là hỗn loạn, để tạo nên điều mới mẻ.

“Anh ấy làm việc dựa trên nền tảng gốm truyền thống, nhưng đẩy mọi thứ đến giới hạn,” Jeanne Greenberg Rohatyn – chủ phòng tranh Salon 94 tại New York – chia sẻ. “Tác phẩm của anh có điều gì đó gần như là phù phép – mọi người đều biết điều kỳ diệu xảy ra trong lò nung, nhưng không ai thật sự hiểu nó diễn ra thế nào. Có một thứ ‘giả kim’ trong đó khiến ai cũng phải trầm trồ.”

Một số tác phẩm của Kuwata thực sự nổ tung trong lò nung, để lại những hình ảnh như đóng băng giữa cơn bùng nổ – vừa như một lát cắt tương lai hóa, vừa như một chứng tích hậu hiện đại của quá trình hình thành chính nó. Gốm của Kuwata hấp dẫn cả thị giác lẫn tư duy. Một chiếc chén trà chế tác từ sứ, men, bột màu và thép (2017), trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Boca Raton, trông như đang tan chảy ngay trước mắt người xem – như kem dâu mềm nhũn nhưng vẫn giữ được hình hài. Bề mặt tác phẩm xa lạ hoàn toàn với vẻ láng mịn, bóng bẩy thường thấy của đồ gốm truyền thống.

Những nghệ sĩ gốm đương đại như Kuwata đang tiếp tục thổi sức sống vào một nghề thủ công có lịch sử từ thuở con người bắt đầu tạo ra vật dụng từ chính nguyên liệu của đất. Gốm là một trong những hình thức căn bản nhất của sáng tạo – một sự chuyển hóa trực tiếp từ đất thô thành hình hài mới, mang dấu ấn bàn tay và trí óc con người.

Thế nhưng, những tác phẩm điêu khắc của họ lại đứng ở giao điểm thú vị giữa ứng dụng và nghệ thuật thuần túy. Gốm có thể không phải là điều đầu tiên người ta nghĩ đến khi nói về nghệ thuật đương đại. Nhưng thực tế, một trong những tác phẩm mang tính biểu tượng của nghệ thuật đương đại – “The Dinner Party” của Judy Chicago – đã đặt gốm vào vị trí trung tâm. Tác phẩm nữ quyền này vừa tôn vinh vừa đặt vấn đề với việc gốm từng bị coi là “việc của phụ nữ”. Kỹ thuật công phu và tính ứng dụng cao của chất liệu này dường như mâu thuẫn với tính khái niệm và diễn giải thường thấy trong nghệ thuật đương đại. Nhưng khi nhìn lại bản chất nguyên sơ của gốm – vừa mang truyền thống, vừa khơi dậy thử nghiệm, lại ba chiều và đầy tính xúc giác – ta thấy gốm hoàn toàn xứng đáng với vị trí tiên phong.

Thực ra, gốm đã hiện diện ở rìa tiên phong của nghệ thuật Mỹ từ hàng chục năm nay. Jeffrey Spahn – chuyên gia về gốm nghệ thuật tại Berkeley, California – nhắc đến hai nghệ sĩ tiên phong từ những năm 1950: Peter Voulkos và John Mason. Mason từng trưng bày tác phẩm tại Ferus Gallery – cái nôi của nhiều phong trào nghệ thuật lớn tại Los Angeles thời kỳ hậu chiến. “Chỉ đến thế kỷ 21, giới mỹ thuật mới bắt đầu công nhận rằng gốm luôn là một phần của nghệ thuật cao cấp,” Spahn nói. Và điều đó được phản ánh rõ ràng trong thị trường. Tháng 12 năm 2017, một tác phẩm của Voulkos được bán tại nhà đấu giá Phillips (New York) với mức giá kỷ lục 915.000 đô la.

Peter Voulkos, Early Abstract Ceramic Vessel, 1958 — Kích thước 74 x 30,5 x 33 cm. Tác phẩm được giới thiệu với sự cho phép của Jeffrey Spahn Gallery.

Tại các hội chợ nghệ thuật quốc tế danh giá như Frieze New York, Jason Jacques Gallery mang tới những tác phẩm gốm đương đại và giới thiệu chúng tới đông đảo người sưu tầm. “Chúng tôi tham gia khoảng sáu hội chợ mỗi năm – từ hội chợ nghệ thuật, hội chợ thiết kế đến những sự kiện mang yếu tố lịch sử như TEFAF ở Maastricht,” giám đốc Jason Busch chia sẻ. “Chúng tôi tự hào là phòng tranh chuyên tâm với đất và gốm.”

Katsuo Aoki, Predictive Dream LIV, 2016 — Kích thước 30,5 x 23,4 x 36,6 cm. Tác phẩm được giới thiệu với sự cho phép của Jason Jacques Gallery.

Dù sở hữu những tác phẩm từ thế kỷ 19 của Ernest Chaplet hay Pierre-Adrien Dalpayrat, trọng tâm của Jason Jacques Gallery vẫn là gốm đương đại. Một số tác phẩm có giá sáu con số, nhưng nhiều tác phẩm có mức khởi điểm phù hợp cho người sưu tầm mới. “Có những món chúng tôi bán dưới 50.000 đô la,” Busch cho biết. “Chúng tôi muốn hỗ trợ nghệ sĩ xây dựng tên tuổi – điều đó đi đôi với việc giá trị tác phẩm tăng lên. Phòng tranh, hội chợ, triển lãm viện bảo tàng – tất cả đều góp phần nuôi dưỡng sự nghiệp của họ.”

Một triển lãm gần đây tại gallery – “In Focus: Eric Serritella” – giới thiệu những tác phẩm gốm lớn mô phỏng thân cây mục và rừng bạch dương. Việc đất hóa thành gỗ trong không gian trưng bày là một biểu hiện đầy triết lý về mối liên hệ giữa con người và tự nhiên. Những thân cây gốm gợi mở một thế giới quan Đạo giáo: về sự chuyển hóa của hình thái, về cái nhất thể sinh ra muôn hình vạn trạng.

Hiện tại, Bảo tàng Nghệ thuật Boca Raton đang tổ chức triển lãm “Regarding George Ohr: Contemporary Ceramics in the Spirit of the Mad Potter” – một cây cầu nối giữa George Ohr, nghệ nhân lập dị đầu thế kỷ 20, và các nghệ sĩ gốm đương đại như Ron Nagle, Gareth Mason, Brian Rochefort, Ken Price hay Peter Voulkos. Cũng như Ohr, họ bước đi trên ranh giới mong manh giữa gìn giữ và phá vỡ, giữa truyền thống và cách tân – nơi hình thức được đưa tới rìa của thị giác và sự ổn định vật lý.

Chiếc bình “cao, sẫm màu, khắc chìm” của Ohr (1895–khoảng 1900) giống như một sinh vật ngoài hành tinh, phần thân nổi gân xanh nâu như chờ một côn trùng lạ đáp xuống. Một chiếc bình khác – “rất cao, hai quai không đối xứng” – như đang căng ra, kéo giãn từng thớ đất bằng một ảo ảnh gần như hoàn hảo. Tác phẩm của Ohr vừa kỳ lạ vừa thỏa mãn một cảm nhận nội tại về hình khối.

George Ohr, Very tall, mottled two-handled vase, 1895–khoảng 1900 — Đất sét nung và sơn màu. Tác phẩm được giới thiệu với sự cho phép từ bộ sưu tập của Marty và Estelle Shack.

Ngày càng có nhiều nghệ sĩ gốm đương đại bước ra ánh sáng. “Magdalena Suarez Frimkess và Michael Frimkess từng bị lãng quên, giờ lại được săn đón,” Jayson Lawfer – giám đốc dự án Nevica tại Chicago – chia sẻ. “Branan Mercer tạo ra những hình khối tinh giản mà tinh tế. Lauren Mabry thì đưa hội họa lên bề mặt gốm. Aaron Scythe từ New Zealand lại kết hợp tay nghề Nhật Bản vào những món đồ sử dụng hằng ngày.”

Francesca DiMattio, Boucherouite I, 2017 — Men trên sứ và gốm đá, kích thước 190,5 x 91,4 x 76,2 cm. Tác phẩm được giới thiệu với sự cho phép của nghệ sĩ và phòng tranh Salon 94, New York.

Arlene Shechet, Reverb, 2017 — Gốm men và gỗ sơn, kích thước 204,5 x 56 x 48,3 cm. Tác phẩm được giới thiệu với sự cho phép của nghệ sĩ và Corbett vs. Dempsey, Chicago.

Thị trường gốm đương đại vẫn khác biệt ở một điểm then chốt: nó gắn chặt với tay nghề và kỹ thuật. “Thị trường mỹ thuật thường không quan tâm đến cách nung, lượng grog hay lớp men phủ,” Lawfer nói. “Họ chỉ nhìn vào tổng thể tác phẩm.” Thế nhưng, từng lớp lịch sử và kỹ nghệ ẩn trong mỗi món gốm chính là thứ làm nên giá trị độc đáo của nó – vừa cảm giác, vừa trí tuệ. Chính sự giao thoa giữa quá khứ và tương lai, giữa cái thấy được và cái không thể thấy, đã tạo nên phép màu của gốm đương đại.

Nguồn tham khảo: Uncommon Clay

Biên dịch: Hoàng Linh