Canaletto và kiệt tác cuối cùng còn trong tay tư nhân: Di sản ánh vàng của lễ hội Ascension

Venice, Sự trở lại của Bucintoro vào Ngày lễ Thăng thiên từng thuộc về bộ sưu tập của Thủ tướng đầu tiên của Anh, Ngài Robert Walpole, người đã treo bức tranh tại số 10 phố Downing. Kể từ khi được tạo tác vào những năm 1730 — "thập kỷ huy hoàng của Canaletto trong việc kiến tạo các quang cảnh Venice" — bức tranh chỉ qua tay ba nhà sưu tập.

Vào đầu thập niên 1730, kiến trúc sư William Kent được giao nhiệm vụ tu bổ và hợp nhất một số công trình tại Westminster, London. Từ nỗ lực đó, hình thành nên một bất động sản duy nhất — nơi ngày nay được biết đến là số 10 phố Downing, dinh thự và văn phòng chính thức của thủ tướng Anh.

Tòa nhà này sở hữu không dưới 60 phòng, và những cư dân đầu tiên của nó là chính trị gia đảng Whig, Ngài Robert Walpole cùng phu nhân Catherine. Là thủ tướng đầu tiên trong lịch sử nước Anh, Walpole cũng là một trong những nhà sưu tầm nghệ thuật xuất sắc nhất thời đại mình, từng thu thập nhiều tác phẩm lớn từ các bậc thầy Ý, Hà Lan và Flemish.

Phần lớn bộ sưu tập của ông được lưu giữ tại Houghton Hall ở Norfolk, dinh thự gia tộc. Tuy nhiên, một cuộc kiểm kê vào năm 1736 tại phố Downing cho thấy có tới 154 bức tranh được trưng bày tại đó. Hai trong số các tác phẩm giá trị nhất từng được treo hai bên lò sưởi trong phòng khách tầng một: Venice, the Return of the Bucintoro on Ascension Day và Venice, The Grand Canal, Looking North-East from Palazzo Balbi to the Rialto Bridge, đều là những quang cảnh địa hình đặc sắc của Canaletto.

Jean Baptiste Van Loo (1684-1745), Chân dung Robert Walpole, Bá tước Orford thứ nhất, 1740. Bảo tàng Hermitage Nhà nước, St Petersburg.

Tác phẩm thứ hai đã thiết lập kỷ lục là bức tranh đắt giá nhất của Canaletto từng được đấu giá, với mức giá bán vào năm 2005 vẫn chưa bị xô đổ. Trong khi đó, bức tranh đầu tiên sẽ được đưa ra đấu giá tại Christie's ở London vào ngày 1 tháng 7 năm 2025, giữ vị trí trung tâm trong Phiên đấu giá tối các bậc thầy cổ điển thuộc Tuần lễ Cổ điển.

Andrew Fletcher, giám đốc toàn cầu của bộ phận hội họa các bậc thầy cổ điển tại Christie’s, khẳng định: “Đây là một trong những kiệt tác tuyệt vời nhất mà Canaletto từng sáng tác.” Và ông tiếp lời: “Theo tôi, đây chắc chắn là tác phẩm xuất sắc nhất của ông còn thuộc sở hữu tư nhân.”

Tác phẩm mô tả một góc nhìn ngoạn mục về lễ hội Ascension, sự kiện long trọng nhất trong số những lễ hội tráng lệ của Venice. Diễn ra vào ngày thứ 40 sau Chủ Nhật Phục Sinh mỗi năm, lễ hội này tái hiện nghi thức biểu tượng: vị doge và đoàn tùy tùng diễu hành bằng chiếc thuyền nghi lễ Bucintoro ra khơi Adriatic, nơi ông ném một chiếc nhẫn xuống biển, tượng trưng cho cuộc hôn nhân vĩnh cửu giữa thành phố và đại dương. Nghi lễ có lịch sử hàng thế kỷ, gắn kết cộng đồng Venice và vẫn được tổ chức thường niên cho đến khi Cộng hòa Venice sụp đổ năm 1797.

Canaletto — bậc thầy không thể tranh cãi của nghệ thuật vedute (tranh phong cảnh thành phố) — đã nắm bắt hoàn hảo tinh thần của lễ hội Ascension. Ông từng nhiều lần vẽ khung cảnh Bucintoro trở lại Molo (bờ biển trước Cung điện Doge), và đây là bản vẽ sớm nhất còn được biết đến.

Kênh đào Giovanni Antonio, được gọi là Canaletto (1697-1768), Venice, Sự trở lại của Bucintoro vào Ngày Lên Trời. Sơn dầu trên vải.

Ở trung tâm bức tranh, con tàu Bucintoro hiện lên lộng lẫy với mái đỏ rực và các chi tiết mạ vàng tinh xảo. Nó lướt giữa làn nước sôi động của vịnh San Marco, chen chúc cùng vô số gondola chở những người chèo thuyền mặc đồng phục và hành khách ăn vận thanh lịch.

Sự náo nhiệt và hồi hộp của buổi lễ được tô đậm bởi đám đông tụ tập trên bờ Molo, cả trong các ban công của Cung điện Doge và trên đỉnh Tháp chuông Thánh Mark. Bức tranh không chỉ là một tác phẩm thị giác mà còn gợi lên cảm giác âm thanh: tiếng reo hò, tiếng mái chèo khuấy nước — một bản giao hưởng lễ hội hiện hữu qua từng nét cọ.

Ánh hào quang đầu hè và số phận của một kiệt tác: Hành trình lặng thầm của “Bucintoro”

Góc nhìn toàn cảnh trong tác phẩm hướng về phía tây, mở ra lối vào Kênh đào Grand, nơi các tòa nhà duyên dáng ven sông tạo nên một hậu cảnh choáng ngợp, tôn vinh sự xa hoa và tráng lệ. Bức tranh có niên đại từ đầu những năm 1730 — “thập kỷ vĩ đại của Canaletto trong việc tạo dựng quang cảnh Venice”, theo nhận định của Charles Beddington, học giả nghệ thuật và nhà buôn tranh chuyên về các bậc thầy cổ điển.

Không khí trong tranh thấm đẫm sắc ấm của một ngày đầu hè. Những điểm nhấn rực rỡ — đặc biệt là sắc đỏ — dẫn dắt mắt người xem lướt qua từng phần bố cục. Với một góc nhìn rộng đến như vậy, mức độ chi tiết mà Canaletto đạt được quả là phi thường: từ những chiếc lông trắng tinh khôi của cây dù che nắng mà một quý bà đang cầm trên chiếc gondola gần nhất, đến họa tiết xen kẽ giữa đá Istrian trắng và đá cẩm thạch Verona hồng trên mặt tiền Cung điện Doge.

Hãy chú ý đến làn sóng lăn tăn nơi mặt nước đầm phá — dấu hiệu của một cơn gió nhẹ vừa lướt qua. Trên mũi Bucintoro, hình khắc biểu tượng Công lý xuất hiện trong vẻ uy nghi: tay phải cầm kiếm, tay trái nắm giữ cán cân — một lời nhắc nhở âm thầm về quyền lực và trật tự.

Pietro Guarienti, một người đương thời của Canaletto và cũng là nhà sành nghệ thuật, từng viết rằng: “Ông ấy vẽ chính xác và khéo léo đến nỗi mắt người bị đánh lừa, và tin rằng mình đang nhìn thấy thực tại, chứ không phải là tranh vẽ.”

Các tác phẩm vedute của Canaletto từng được giới quý tộc Anh săn đón nồng nhiệt — nhiều người trong số họ đang thực hiện Grand Tour xuyên lục địa, tìm kiếm một vật kỷ niệm để mang về từ Venice. Lễ hội Ascension là một sự kiện đặc biệt thu hút du khách, và trong loạt tranh Canaletto vẽ về lễ này, mỗi tác phẩm lại thể hiện một góc nhìn khác biệt. Tuy nhiên, quan điểm sử dụng trong bức tranh đang được đấu giá là một mô-típ lặp lại trong các sáng tác vào cuối những năm 1730. Trong số đó có thể kể đến veduta dành cho Công tước xứ Bedford (niên đại 1732–36), hiện đặt tại Tu viện Woburn ở Bedfordshire, và một phiên bản khác cho Công tước xứ Leeds (1738), đang được lưu giữ tại Phòng trưng bày Quốc gia London.

Kênh Giovanni Antonio, được gọi là Canaletto (1697-1768), Venice: Lưu vực San Marco vào Ngày thăng thiên, khoảng năm 1740. Sơn dầu trên vải.

Việc bức tranh Sự trở lại của Bucintoro vào Ngày lễ Thăng thiên lọt vào tay Walpole vẫn là điều chưa được làm sáng tỏ hoàn toàn. Có thể ông mua thông qua con trai mình, Edward, người được cử đến Venice năm 1730 để mua tác phẩm nghệ thuật. Tuy vậy, khả năng bức tranh đã được hoàn thành sau năm đó vẫn tồn tại. Nhiều khả năng, thương vụ được thúc đẩy bởi không gian treo tranh lý tưởng trong dinh thự phố Downing, và thuận lợi nhờ các mối quan hệ nghệ thuật mà Edward đã tạo lập ở Venice. (Cũng có thể bức tranh được mua đồng thời với Kênh đào Grand, nhìn về phía Đông Bắc từ Palazzo Balbi đến cầu Rialto.)

Chức danh chính thức của Walpole là Chúa tể thứ nhất của Kho bạc, nhưng quyền lực mà ông nắm giữ đã khiến ông được ghi nhận là thủ tướng đầu tiên trên thực tế của Anh, cai trị từ 1721 đến 1742. Sự ủng hộ vững chắc từ triều đại Hanover — trong bối cảnh mối đe dọa của phong trào Jacobite vẫn rình rập — là nền tảng cho sự thống trị chính trị của ông. Chính Vua George II đã tặng số 10 phố Downing cho Walpole như một món quà, dù sau đó chính ông đã yêu cầu nơi này được giữ lại như nơi ở chính thức của các đời thủ tướng kế tiếp.

Bức Sự trở lại của Bucintoro vào Ngày lễ Thăng thiên từng được treo trong phòng khách tầng một tại đây cho đến khi Walpole rời nhiệm. Giống như tác phẩm cùng cặp của nó về Kênh đào Grand, bức tranh được bán vào năm 1751 sau khi ông qua đời. Cả hai đều được nhà tài chính Samson Gideon mua lại, và được trưng bày tại dinh thự Belvedere ở Kent — bên cạnh các tuyệt phẩm như Gia đình Gerbier của Rubens và Sự thụ thai vô nhiễm của Murillo.

Hai bức tranh của Canaletto vẫn thuộc quyền sở hữu của dòng họ Gideon cho đến năm 1930. Việc ít đổi chủ đã bảo tồn tuyệt vời tình trạng của Bucintoro: bề mặt tranh giữ nguyên độ nổi của kết cấu, lớp sơn impasto nơi các bức tượng vẫn nguyên vẹn, chưa bị phai mờ theo thời gian.

Hai tác phẩm tiếp tục được giữ bên nhau cho đến năm 1993, khi bức tranh hiện đang được Christie's đem ra đấu giá xuất hiện tại Pháp. Khi ấy, nguồn gốc thật sự của chúng vẫn chưa được phát hiện. Chỉ đến cuối thập kỷ đó, nhà sử học nghệ thuật Sir Oliver Millar mới xác minh được chúng chính là hai tác phẩm từng được liệt kê trong kiểm kê năm 1736 tại Phố Downing, đồng thời được ghi lại trong hồ sơ bán hàng năm 1751. (Phần lớn bộ sưu tập nghệ thuật của Walpole đã được bán cho Catherine Đại đế của Nga vào năm 1779, hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Hermitage ở St. Petersburg — nhưng đó lại là một chương khác trong câu chuyện.)

Khám phá của Millar — được thực hiện trước cuộc đấu giá kỷ lục năm 2005 của bức tranh Kênh đào Grand — đã đưa đến một kết luận quan trọng: đây là những tác phẩm đầu tiên của Canaletto được biết là từng được treo trong một ngôi nhà tại Anh. Như vậy, Walpole không chỉ là một nhà lãnh đạo chính trị tiên phong, mà còn là người khởi đầu một trào lưu thẩm mỹ vẫn còn ảnh hưởng đến tận ngày nay.

Nguồn: Christie's

Biên dịch: Trang Lê