Các nhà khoa học xác định sắc tố xanh bí ẩn trong tranh của Jackson Pollock

( Detail of Jackson Pollock, Number 1A, 1948 (1948) )

Ít có tác phẩm nào trong bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA) lại truyền cảm hứng tôn kính như Number 1A (1948) của Jackson Pollock. Đây là một mê cung sắc màu, với lớp sương mờ trắng ma quái len giữa những đường sơn đen và xanh, xen kẽ các điểm nhấn hồng và đỏ rực rỡ.

Một trong những nguồn gốc tạo nên sức mạnh của bức tranh? Chính là cấu trúc hóa học của màu xanh mà Pollock đã lựa chọn. Theo các nhà khoa học, họ đã xác định và phân tích được tính chất của lớp sơn xanh mà họa sĩ thuộc trường phái Biểu hiện Trừu tượng này sử dụng. Đó là “xanh mangan” – một sắc tố tổng hợp rực rỡ từng phổ biến trong hộp màu của các họa sĩ, nhưng đã bị loại bỏ dần từ thập niên 1990 vì lý do môi trường.

Để nhận diện loại sơn này, các nhà nghiên cứu MoMA phối hợp với các nhà hóa học từ Đại học Stanford đã lấy mẫu vụn của màu xanh và sử dụng kỹ thuật quang phổ Raman, trong đó tia laser đo sự dao động của phân tử sơn. Kết quả cho thấy đó chính là xanh mangan, phủ nhận giả thuyết trước đây cho rằng Pollock đã dùng màu xanh ngọc lam.

Mặc dù xanh mangan lần đầu được tổng hợp vào năm 1907, nhưng mãi đến những năm 1930 nó mới được sản xuất và bán trên thị trường. Màu này không chỉ được ưa chuộng bởi các họa sĩ và những người bảo tồn tác phẩm, mà còn được sử dụng trong ngành xây dựng như một chất tạo màu cho xi măng.

( Jackson Pollock in his studio in East Hampton, New York, in 1953 )

Độ tinh khiết của sắc màu đến từ cách ánh sáng kích thích các electron, theo phân tích được công bố trong tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences ngày 15 tháng 9. Đây là một quá trình gọi là “chuyển tiếp truyền điện tích”, trong đó ánh sáng xanh lá và ánh sáng tím bị hấp thụ, để lại cho mắt người một sắc thái tinh khiết đặc trưng. Chính phẩm chất này đã khiến xanh mangan trở thành lựa chọn ưa thích của nhiều họa sĩ trong thế kỷ 20, đặc biệt là các họa sĩ thời Liên Xô như Sergei Gerasimov và Lado Gudiashvili.

Nghiên cứu này tiếp nối những phát hiện trước đó về Number 1A, vốn đã xác định được sắc tố vàng cadmium và đỏ cadmium, và sẽ hỗ trợ các nghiên cứu cũng như công tác bảo tồn trong tương lai. Nhà khoa học bảo tồn MoMA, Abed Haddad, cho biết qua email: “Nghiên cứu này mang lại hiểu biết về sự phát triển trong thực hành sáng tác của họa sĩ, đồng thời giúp đặt tác phẩm vào bối cảnh rộng hơn để hiểu xu hướng sản xuất và sử dụng các chất tạo màu theo thời gian. Kiến thức này có thể rất quan trọng trong việc xây dựng các chiến lược trưng bày hiệu quả, bởi nhiều sắc tố rất nhạy cảm với các yếu tố môi trường như ánh sáng mạnh, tia cực tím và độ ẩm dao động.”

( Jackson Pollock, One: Number 31 (1950) on view at the Museum of Modern Art, New York )

Mặc dù Number 1A ngày nay được xem là một trong những bức tranh nhỏ giọt nổi tiếng nhất của Pollock, nhưng nó đã không bán được khi lần đầu được triển lãm vào năm 1949—dù chỉ một năm sau MoMA đã mua lại. Tác phẩm này đánh dấu một giai đoạn chuyển tiếp trong sự nghiệp của họa sĩ. Không chỉ từ bỏ các tiêu đề mang tính mô tả (“Những con số mang tính trung lập”, vợ ông là Lee Krasner từng giải thích), Pollock còn loại bỏ giá vẽ, làm việc trên một tấm toan trải ngang ngay từ đầu. Ở đây, ông đã sử dụng hỗn hợp giữa sơn công nghiệp và sơn dầu dành cho họa sĩ, loại mà ông sẽ sớm từ bỏ.

Lớp nền của tranh được đánh dấu bằng hàng loạt dấu bàn tay. Sau đó, Pollock tạo thêm lớp cọ và sơn được lấy trực tiếp từ ống màu. Cuối cùng, ông đổ và nhỏ từng dòng sơn lên khắp bề mặt toan.

“Dù Pollock không hề biết về các tương tác trao đổi trạng thái kích thích ẩn bên dưới tạo nên sắc xanh độc đáo của mangan,” các tác giả viết, “ông vẫn trực giác chọn chính màu ấy để tạo nên sự tương phản động và chiều sâu đặc biệt cho Number 1A.”

Biên dịch : Bảo Long

Nguồn : Scientists Identify Mystery Blue Pigment in Jackson Pollock Painting