Các câu hỏi thường gặp về luật bản quyền nghệ thuật

1. Bản quyền nghệ thuật là gì?

Bản quyền nghệ thuật là một dạng sở hữu trí tuệ cho phép các cá nhân như họa sĩ, nhà soạn nhạc và nhà văn sở hữu thành quả sáng tạo của họ. Người sáng tác được hưởng tiền bản quyền và có quyền đồng ý hay từ chối người khác sao chép tác phẩm của mình. Sao chép bao gồm việc nhân bản, in ấn, đưa vào phim và các chương trình TV, cho đến việc tạo một bản sao 3D từ một tác phẩm 2D, ví dụ  xây dựng một tòa nhà theo bản thiết kế của một kiến ​​trúc sư. Nhưng hình thức sao chép phổ biến nhất là đăng hình ảnh tác phẩm lên internet.

2. Bản quyền nghệ thuật sẽ kéo dài bao lâu?

Bản quyền tác phẩm có hiệu lực trong suốt cuộc đời của tác giả và 70 năm sau khi họ qua đời; ngoài ra có một số ngoại lệ, chẳng hạn đối với các sáng tác chưa được công bố vào thời điểm nghệ sĩ qua đời.

               (Tranh màu nước "Bầu trời ở Kênh đào Lớn Venice"- Họa sĩ Thụy Dương)
Bản quyền trong các tác phẩm nghe - nhìn tuân theo các quy tắc khác nhau. Các chương trình phát sóng được bảo vệ trong 50 năm kể từ ngày công chiếu. Phim được bảo vệ trong 70 năm kể từ khi đạo diễn, biên kịch, biên soạn nhạc qua đời. 

Bản quyền trong các tác phẩm văn chương đã chỉnh sửa lại có hiệu lực ngắn nhất là 25 năm kể từ ngày ấn bản đầu tiên được xuất bản. Các nước khác có thể đưa ra thời hạn bảo vệ bản quyền nghệ thuật ngắn hơn, nhưng thường không ít hơn tuổi thọ của nghệ sĩ cộng thêm 50 năm.

3. Ai sở hữu bản quyền?

Tác giả của một tác phẩm (tức là người đã tạo ra tác phẩm) nói chung là chủ sở hữu bản quyền đầu tiên. Có thể có các chủ sở hữu bản quyền chung trong đó có hai hoặc nhiều tác giả đã tạo ra một tác phẩm.
Các quy tắc khác nhau được áp dụng khi các tác phẩm được ủy quyền hoặc tạo ra trong quá trình làm việc và người được ủy quyền hoặc người sử dụng lao động có thể là chủ sở hữu bản quyền đầu tiên. Điều này phụ thuộc vào các điều khoản của hợp đồng, vì vậy điều quan trọng là bạn phải đọc những điều này một cách cẩn thận.
Ngày tác phẩm được tạo ra cũng rất quan trọng, vì vị trí của các chủ sở hữu bản quyền khác nhau theo Đạo luật bản quyền năm 1988, 1956 và 1911. Bản quyền cũng có thể được chuyển nhượng hoặc được cấp phép (khi được phép sử dụng tác phẩm nhưng bản quyền vẫn thuộc về chủ sở hữu).

4. Chủ sở hữu bản quyền có những quyền gì?

Chủ sở hữu bản quyền của một tác phẩm nghệ thuật có các quyền sau đây:

• Quyền sao chép tác phẩm
• Quyền phân phối hoặc quyền phát hành bản sao của tác phẩm
• Quyền cho thuê hoặc cho mượn
• Quyền truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng cách phát sóng hoặc truyền tải điện tử

Việc có ai khác có thể thực hiện bất kỳ điều nào ở trên với tác phẩm của họ hay không là tùy thuộc vào chủ sở hữu bản quyền.

                             (Tranh sơn mài "Bình yên"- Họa sĩ Nguyễn Hòa)

5. Làm thế nào để đăng ký bản quyền cho tác phẩm nghệ thuật?

Bản quyền được tự động trao cho tác giả ngay sau khi tác phẩm được cố định ở dạng vật chất (ý tưởng không được bảo hộ). Bạn không phải trải qua bất kỳ quy trình pháp lý hoặc đăng ký nào để thiết lập bản quyền.
Điều đó cho thấy, bạn vẫn nên lưu giữ hồ sơ và bằng chứng về các tác phẩm nghệ thuật mà bạn đã tạo ra. Đây không phải là bằng chứng cho thấy bạn sở hữu bản quyền, nhưng nó có thể hữu ích nếu bạn khởi kiện vi phạm bản quyền vào một ngày sau đó. Bạn có thể cân nhắc việc gửi bản sao tác phẩm cho luật sư hoặc chính mình qua đường bưu điện, trong điều kiện có đóng dấu ngày tháng rõ ràng và giữ phong bìchưa mở. Mặc dù điều này không chứng minh rằng tác phẩm là do bạn tạo ra, nhưng có thể khẳng định tác phẩm đó thuộc quyền sở hữu của bạn tại một thời điểm cụ thể. Điều này có thể giúp tòa án giải quyết những vấn đề vi phạm.

6. Những loại tác phẩm nào được bảo vệ bởi quyền tác giả?

Bản quyền nghệ thuật bao gồm các tác phẩm như hội họa, đồ họa, ảnh, điêu khắc, công trình kiến trúc và nghệ thuật thủ công. Hầu hết các tác phẩm nghệ thuật được bảo hộ không phân biệt chất lượng nghệ thuật. Tuy nhiên, đây là một yêu cầu đối với kiến ​​trúc và nghệ thuật thủ công.

7. Luật bản quyền có giống nhau trên toàn thế giới?

Không. Việc bảo vệ bản quyền được cấp cho các nghệ sĩ là khác nhau giữa các quốc gia và phụ thuộc vào luật pháp quốc gia.

                          (Tranh sơn dầu "Áo yếm"- Họa sĩ Quốc Dũng)

8. Điều gì sẽ xảy ra với bản quyền nghệ thuật sau khi tác giả qua đời?

Người sáng tác có thể để lại bản quyền của mình cho bất kỳ ai họ muốn. Bạn có thể chọn để lại một phần nhất định hoặc toàn bộ tác quyền cho các cá nhân hoặc tổ chức như phòng trưng bày hoặc bảo tàng. Ngoài ra, bạn có thể chỉ định một tỷ lệ phần trăm bản quyền cho các cá nhân/ tổ chức khác nhau.
Nếu bạn không để lại Di chúc nêu rõ ai sẽ là người được nhận bản quyền thì sau khi bạn qua đời, bản quyền  được coi là di sản và do đó tuân theo Quy tắc về di sản của quốc gia bạn sống. Bạn nên nhờ luật sư tư vấn chuyên môn về việc soạn thảo Di chúc.

9. Khi nào bị vi phạm bản quyền?

                                 (Tranh Acrylic "Biển xanh"- Họa sĩ Lưu Cường)

Bản quyền bị vi phạm khi ai đó thực hiện một trong các quyền độc quyền của chủ sở hữu mà không có sự cho phép hoặc không áp dụng các điều ngoại lệ đối với bản quyền . Điều này có thể liên quan đến toàn bộ hoặc một phần quan trọng của tác phẩm nghệ thuật. 

10. Tôi phải làm gì nếu bản quyền của tôi bị vi phạm?

Nếu bạn là chủ sở hữu bản quyền, bạn có quyền khởi kiện người vi phạm. Nếu yêu cầu bồi thường thành công, một số biện pháp được áp dụng bao gồm: đền bù thiệt hại và yêu cầu người vi phạm ngừng sử dụng bản quyền tác phẩm  ngay lập tức.
Tuy nhiên, một vụ kiện trước tòa án có thể rất tốn kém và mất thời gian. Do đó, bạn có thể muốn giải quyết với bên vi phạm bản quyền bằng cách đồng ý một dàn xếp thỏa đáng.
Trong mọi trường hợp, bạn nên tìm kiếm lời khuyên pháp lý chuyên gia trước khi theo đuổi yêu cầu bồi thường.