Bức bích họa bị lãng quên của Fra Angelico đã được phục hồi sau hàng thế kỷ bị bỏ mặc

Chi tiết trên bức Fra Angelico, Crucifixion (c. 1420)

Một bức bích họa bị lãng quên từ lâu của bậc thầy thời kỳ đầu Phục Hưng – họa sĩ Fra Angelico – đã tái xuất sau hàng thế kỷ bị lãng quên tại một tu viện hẻo lánh ở vùng Tuscany, vừa được phục hồi kịp thời để góp mặt trong một triển lãm quan trọng tại thành phố Florence lân cận. Ẩn mình trên cao trong phòng họp của tu viện San Domenico ở Fiesole, bức Crucifixion (Chúa bị đóng đinh) – có thể là tác phẩm sớm nhất được biết đến của họa sĩ – đã được các chuyên gia bảo tồn khôi phục cẩn trọng, mang lại cho công chúng cơ hội hiếm hoi để chiêm ngưỡng những dấu ấn tâm linh và nghệ thuật khởi đầu của một trong những họa sĩ được tôn kính nhất của nước Ý.

Hình ảnh đơn giản nhưng đầy sức mạnh của Chúa Giê-su trên thập giá, nổi bật trên nền xanh tím sâu thẳm, được Fra Angelico sáng tác ngay sau khi ông chuyển vào tu viện San Domenico khoảng năm 1420, khi ông ở độ tuổi giữa 20. Nằm trên cao trong phòng họp của tu viện, đây là một trong những tác phẩm đầu tiên được ghi nhận của ông, và có thể là tác phẩm đầu tay. Sau đó, vị tu sĩ trở thành họa sĩ này tiếp tục sáng tác tại nhiều thành phố của Ý, bao gồm Florence và Rome.

Tu viện này vẫn nằm ngoài các tuyến du lịch phổ biến, tọa lạc trong một nhà thờ biệt lập tại thị trấn đồi Fiesole, vì vậy chỉ có những du khách can đảm nhất mới thực hiện cuộc hành hương để đến chiêm ngưỡng trong suốt nhiều thế kỷ qua. Không có gì ngạc nhiên khi tác phẩm ẩn dật ấy đã rơi vào tình trạng xuống cấp nghiêm trọng. Tuy nhiên, điều đó đã thay đổi vào năm ngoái, khi nó được phát hiện bởi Bottega Belacqua – một nhóm gồm ba bác sĩ người Ý và Mỹ đam mê nghệ thuật Phục Hưng. Nhóm này đã báo cáo với tổ chức Friends of Florence – một tổ chức phi lợi nhuận của Mỹ chuyên bảo tồn di sản văn hóa của thành phố – và họ đã tài trợ cho việc thành lập một nhóm chuyên gia phục chế người Ý.

( Fra Angelico, Crucifixion (c. 1420)

Chia sẻ qua điện thoại, một trong những chuyên gia phục chế – Alessandra Popple – đã hồi tưởng về sự tĩnh lặng vượt thời gian khi làm việc tại tu viện, điều đã giúp cô và cộng sự Cristiana Conti cảm thấy gần gũi hơn với Fra Angelico.

“Chúng tôi thường làm việc trong phòng thí nghiệm hoặc những nơi rất náo nhiệt,” cô nói. “Không khí ở đây giống như bối cảnh mà họa sĩ đã từng làm việc, điều này thực sự tạo cảm hứng cho chúng tôi,” cô nói thêm rằng vị tu viện trưởng đã đến thăm và mời nhóm uống cà phê. “Chúng tôi có cơ hội hòa mình vào cuộc sống tại tu viện.”

Lịch sử của bức tranh

Fra Angelico, cùng với các họa sĩ gần thời như Masaccio, được ghi nhận là những người đã cách mạng hóa hội họa Trung Cổ phương Tây và khai mở thời kỳ Phục Hưng đầu thế kỷ XV nhờ việc sử dụng không gian ảo giác và phối cảnh tuyến tính. Tác phẩm của ông đã ảnh hưởng đến nhiều bậc thầy lớn của thời Phục Hưng đỉnh cao như Raphael và Leonardo, những người xuất hiện sau đó một thế hệ. Giorgio Vasari – nghệ sĩ kiêm tiểu sử gia thế kỷ XVI – mô tả Fra Angelico là người sở hữu “tài năng hiếm có và hoàn mỹ”, trong khi nghệ sĩ kiêm tác giả thời Victoria – John Ruskin – ca ngợi các tác phẩm của ông là “gần với thiên đàng như trí óc và bàn tay con người có thể đạt được”.

Dù để lại di sản lâu dài, nhưng giai đoạn đầu trong sự nghiệp của Fra Angelico vẫn ít được biết đến và các tác phẩm của ông trước thập niên 1430 rất hiếm. Chỉ mới năm ngoái, Bảo tàng Ashmolean ở Oxford, Anh đã quyên góp được 4,48 triệu bảng Anh (tương đương 5,8 triệu USD) để mua một bức vẽ nhỏ về cảnh Chúa bị đóng đinh có niên đại vào những năm 1420, sau khi lệnh cấm xuất khẩu tác phẩm được ban hành với lý do đây là tài sản văn hóa có tầm quan trọng quốc gia sau khi được bán cho một người mua quốc tế.

Để tìm hiểu thêm về lịch sử phong phú của bức bích họa ở Fiesole, nhóm Bottega Belacqua đã tham khảo biên niên sử của tu viện – Chronica quadripartita – được ghi lại từ năm 1516. Tác phẩm này đóng vai trò then chốt trong việc xác nhận sự hiện diện của bức họa, vốn đã suýt bị mất dấu khi bị quét vôi trắng vào năm 1566. Mặc dù lý do cho hành động này không rõ, Popple phỏng đoán rằng “có thể vì lý do vệ sinh – có thể lúc đó có dịch bệnh – hoặc đơn giản là vì tác phẩm bị cho là lỗi thời”.

( Saint Domenico Convent, Fiesole, Tuscany, Ý, Thế kỷ 15 )

Năm 1881, tu viện trưởng đã quyết định khôi phục bức họa nổi tiếng này, khi ấy đã bị che phủ hơn ba thế kỷ. Đáng tiếc, ông đã tự tay cạo bỏ lớp vôi trắng dù không có kinh nghiệm phù hợp. Bức bích họa bị hư hại nghiêm trọng, nhưng ngay sau đó đã được phục chế và tái cấu trúc một phần.

Popple lưu ý rằng, vào một thời điểm nào đó, nước đã rò rỉ qua mái nhà, gây mất mát đáng kể cho phần lớn bức họa, đặc biệt là khu vực bên dưới chân Chúa Giê-su và phần lớn khung tranh. Tuy nhiên, phần trung tâm của cảnh Chúa bị đóng đinh vẫn là nguyên bản. Đợt phục hồi lớn gần nhất được thực hiện bởi Dino Dini vào năm 1955.

Phục chế gần đây

May mắn thay, Popple và Conti nhận thấy bức họa vẫn giữ được kết cấu ổn định, dù rất cần được phục hồi nhẹ nhàng. Sự xâm nhập của nước đã gây ra một số tổn hại dai dẳng, bao gồm những mảng thạch cao bị bong tróc và các vệt tối do nước để lại. Ngoài ra, còn có một lớp bụi bẩn không thể tránh khỏi theo thời gian.

Để bảo tồn phần phục chế tuyệt vời của Dini, nhóm đã làm sạch rất cẩn thận bằng nước, chỉ sử dụng nhựa thông cho một số khu vực đặc biệt. Họ cũng củng cố lại lớp thạch cao và thực hiện tái tạo cũng như dặm màu ở mức tối thiểu nhưng cần thiết.

( Fra Angelico, The Annunciation (1440–1445). Tu viện San Marco, Florence )

“Cảm giác khi nhìn thấy bức họa trước đây là nó như bị bỏ rơi,” Popple nhớ lại khoảnh khắc trèo lên giàn giáo để lần đầu tiên quan sát kỹ cảnh Chúa bị đóng đinh. “Khi chúng tôi hoàn thành công việc, bức tranh như được chữa lành.”

Tác phẩm đã được làm mới này sẽ ra mắt như một phần của hành trình tham quan các tác phẩm tại chỗ của Fra Angelico nằm rải rác ở Florence và vùng lân cận. Chuyến tham quan này nằm trong khuôn khổ triển lãm lớn tôn vinh họa sĩ tại Palazzo Strozzi và Museo di San Marco, mở cửa cho đến ngày 25 tháng 1 năm 2026.

Nguồn : A Forgotten Fra Angelico Fresco Has Been Restored After Centuries of Neglect

Biên dịch : Bảo Long