Bảo quản tranh sơn mài truyền thống

Đi cùng dòng chảy của nền hội hoạ Việt Nam, tranh sơn mài là một sản phẩm nghệ thuật truyền thống độc đáo đã và đang chuyển mình hoà cùng thế giới hiện đại. Năm ngoái, tác phẩm “Hội đình Chèm” của hoạ sĩ Nguyễn Văn Tỵ đã được đấu giá lên tới $972,000 tại nhà đấu giá Dourot ở Pháp và chạm ngưỡng mức giá kỷ lục cho một tác phẩm sơn mài của hoạ sĩ Việt Nam trên toàn thế giới. Bản thân sơn mài là một loại hình nghệ thuật đòi hỏi thời gian, kỹ năng và nguyên liệu tự nhiên độc quyền để làm ra nó. Chính vì thế, một tác phẩm sơn mài phải mất hàng tháng mới có thể hoàn thành và nếu được bảo quản tốt, tác phẩm có thể tồn tại từ 400 đến 500 năm. Từ đó dẫn đến việc bảo tồn và kéo dài tuổi thọ của tranh sơn mài trở thành một nhu cầu cần thiết đối với những nhà sưu tầm nghệ thuật.

Bản thân đất nước ta nằm ở vùng cận xích đạo, phía Bắc có mùa hạ rất nóng và mùa đông rất lạnh, phía Nam có mùa mưa và mùa khô. Dẫn đến sự dễ dàng xuống cấp của chất liệu sơn mài, do độ ẩm cao hoặc sự thay đổi đột ngột của thời tiết, có khả năng làm co giãn phần gỗ nền (vóc) và tạo ra tình trạng oxy hoá lên một số màu có nguồn gốc từ kim loại, trong đó bạc thường được dùng khá nhiều. Ở bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, các tranh sơn mài được đặt trong môi trường bảo quản lý tưởng riêng biệt, họ có đồng hồ đo để kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm trong phòng. Nhưng nếu không thể đáp ứng được những điều kiện môi trường lý tưởng về nhiệt độ, độ ẩm, không khí và ánh sáng, ta có thể lưu ý một vài yếu tố dưới đây giúp cho việc kéo dài tuổi thọ của tranh sơn mài được tốt hơn.

• Không nên để tranh sơn mài tiếp xúc với ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cực nóng. Sức công phá của ánh nắng mặt trời là vô cùng mạnh vì các tia tử ngoại có khả năng làm hư hỏng tranh, tốt nhất bạn nên treo tranh và những sản phẩm sơn mài ở những khu vực không có ánh nắng trực tiếp.

• Giữ tranh sơn mài trong một môi trường cân bằng. Độ ẩm trong môi trường không nên quá 60%, nếu không sẽ xuất hiện nấm mốc, đặc biệt đối với các bức tranh làm từ chất liệu sơn từ tự nhiên như sơn ta, sơn cánh gián.

• Nếu trời quá lạnh, nên để tranh nằm phẳng và bọc tranh bằng vải mỏng hoặc đặt những vật có trọng lượng nhẹ, mềm mại lên tranh trong một vài tuần. Điều đó sẽ giúp cho việc giữ ấm tranh.

Bách thủy tiên. Hoạ sĩ Văn Tịch. Kích thước: 50x68 cm.Chất liệu: Sơn mài trên vóc. 

Trong trường hợp tranh sơn mài treo trong nhà có khả năng bị bẩn, việc lau chùi không đúng cách chỉ càng làm tranh dễ dàng bị hư hỏng. Dưới đây là một vài lưu ý giúp cho việc lau chùi, bảo quản tranh được hiệu quả hơn.

• Không nên sử dụng hoá chất và nước nóng khi lau chùi tranh sơn mài. Điều này có thể khiến tranh bị đổi màu do tác dụng của hoá chất và nhiệt độ cao.

• Không ngâm tranh sơn mài trong nước hay dùng vòi xịt để lau rửa. Vì tranh có thể ngấm nước dẫn đến tình trạng nấm mốc, khó thể phục chế.

• Sử dụng vải mềm khô hoặc hơi ẩm để lau bụi trên bề mặt và khung tranh. Điều này sẽ giúp cho tranh không bị xước, dễ dàng giữ được độ bóng mịn theo thời gian.

• Dùng tay chà đi chà lại nhẹ nhàng nếu tranh bị dính bẩn. Hãy đảm bảo tay sạch sẽ, khô ráo trước khi lau tranh vì mồ hôi trên tay thường có axit muối, dễ dàng làm hỏng mặt sơn.

Thời gian đã qua. Hoạ sĩ Lương Duy. Kích thước: 100x140cm.Chất liệu: Sơn mài trên vóc. 

Như vậy đó là tất cả những gì chúng ta cần lưu ý để giúp cho việc bảo quản tranh sơn mài trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Có thể tương đối tỉ mỉ nhưng xứng đáng với giá trị tác phẩm mang lại. Là một sản phẩm đi lại giữa truyền thống và hiện đại, hội tụ đủ giá trị văn hoá cũng như giá trị kinh tế, một bức tranh sơn mài chính là điểm nhấn hoàn hảo, giúp lưu giữ nét nghệ thuật cho không gian sống của chúng ta. 

Ahn Nguyen