9 Bảo vật Quốc gia được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ( Phần 1 )

Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tự hào là nơi lưu giữ và trưng bày 09 hiện vật đặc biệt được công nhận là Bảo vật Quốc gia – những tác phẩm tiêu biểu của nghệ thuật hội họa và điêu khắc Việt Nam qua nhiều thời kỳ. Mỗi bảo vật không chỉ là kết tinh của tài năng nghệ nhân, mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển của mỹ thuật dân tộc, từ chất liệu truyền thống như gỗ phủ sơn, sơn dầu cho tới chất liệu đặc sắc mang đậm dấu ấn văn hóa Á Đông: sơn mài.

Việc công nhận các hiện vật này là Bảo vật Quốc gia không chỉ thể hiện sự trân trọng đối với di sản nghệ thuật, mà còn khẳng định vị thế của nghệ thuật hội họa Việt Nam trong kho tàng văn hóa dân tộc và nhân loại. Trong số đó, có những tác phẩm sơn mài mang dấu ấn của những bậc thầy như Nguyễn Sáng, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Tư Nghiêm – những tên tuổi đã làm rạng danh nghệ thuật sơn mài hiện đại, góp phần nâng chất liệu truyền thống này lên hàng đỉnh cao nghệ thuật.

Dưới đây là 09 Bảo vật Quốc gia hiện đang được lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam – nơi giao thoa giữa ký ức và sáng tạo, giữa hình khối truyền thống và hơi thở đương đại:

1. Phật bà Quan Âm – Chùa Hội Hạ, Vĩnh Phúc, Thế kỷ XVI, gỗ phủ sơn

Tượng Phật bà Quan Âm tại chùa Hội Hạ là một trong những tác phẩm điêu khắc tôn giáo đặc sắc nhất của nghệ thuật thời Mạc. Với chất liệu gỗ phủ sơn, pho tượng hiện thân cho lòng từ bi và sức mạnh siêu việt của Quan Âm Bồ Tát – vị Phật nghìn tay nghìn mắt sẵn sàng dang tay cứu độ chúng sinh.

Khối tượng lớn với bố cục hài hòa, tỏa ra 42 cánh tay như những cánh hoa mềm mại, tạo nên một thế giới hình khối sinh động và đầy chất tượng trưng. Đường nét khuôn mặt căng tròn viên mãn, đôi mắt khép hờ thanh thản, như dẫn dụ người xem vào cõi thiền định tĩnh lặng. Các pháp khí trên tay tượng – dù đã thất lạc – vẫn gợi cảm giác thiêng liêng nhờ sự kết hợp tinh tế giữa điêu khắc và biểu tượng Phật giáo. Đây không chỉ là tác phẩm điêu khắc tôn giáo mà còn là một biểu tượng của nghệ thuật tạo hình cổ Việt Nam.

2. Tượng Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc – Chùa Mật, Thanh Hóa, đầu thế kỷ XVII, gỗ phủ sơn

Bức tượng khắc họa Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc là một trong những hình mẫu tiêu biểu của nghệ thuật tạo tượng Hậu Phật – nơi giao thoa giữa thần quyền và nhân gian. Bằng chất liệu gỗ phủ sơn truyền thống, nghệ nhân đã tái hiện một nhân vật lịch sử bước vào không gian tôn giáo với vẻ uy nghi, tĩnh tại.

Trang phục hoàng gia, vầng trán cao và ánh nhìn hướng nội tạo cảm giác thiền định sâu xa. Mũ Adiđà và chuỗi tràng hạt nhấn mạnh yếu tố Phật pháp, trong khi tư thế ngồi vững chãi thể hiện sự giác ngộ. Đây là tác phẩm giàu giá trị biểu cảm và là minh chứng cho kỹ thuật tạc tượng và tư duy thẩm mỹ trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam thế kỷ XVII.

3. Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ – Nguyễn Sáng, 1963, sơn mài

Với chất liệu sơn mài truyền thống, Nguyễn Sáng đã kiến tạo nên một trường đoạn thị giác ám ảnh: buổi lễ kết nạp Đảng giữa chiến hào Điện Biên. Bức tranh vừa khốc liệt vừa trang nghiêm, tái hiện sự kết tinh giữa lý tưởng cách mạng và tinh thần hy sinh.

Bảy chiến sĩ đứng gần như dàn hàng ngang – dáng căng thẳng, ánh mắt nhìn lên trời như đợi lệnh. Một người lính đang lao đi phía xa, như xé toạc không gian u uất bằng nhịp chuyển động quyết liệt. Lớp màu sơn mài trầm, dày, tạo chiều sâu thẩm mỹ và cảm xúc, khiến bức tranh trở thành một áng hội họa sử thi hiện đại, vừa hiện thực, vừa tượng trưng. Đây là một đỉnh cao nghệ thuật của mỹ thuật cách mạng Việt Nam.

4. Em Thúy – Trần Văn Cẩn, 1943, sơn dầu

Một đỉnh cao của nghệ thuật hội họa chân dung hiện đại, Em Thúy không chỉ là hình ảnh của một bé gái 8 tuổi mà còn là biểu tượng cho vẻ đẹp trong trẻo, thuần khiết của tâm hồn Việt.

Trần Văn Cẩn đã khéo léo nắm bắt ánh nhìn trực diện của cô bé – vừa thẳng thắn vừa dè dặt – như thể đang trò chuyện cùng người xem. Cách thể hiện mảng màu giản dị, ánh sáng mềm mại cùng bố cục chặt chẽ giúp nhân vật trở thành điểm sáng duy nhất, hút ánh nhìn và cảm xúc. Dưới nét cọ tài hoa, em Thúy không chỉ là một đứa trẻ, mà là “thiếu nữ tương lai của dân tộc” – một hình ảnh tượng trưng cho sự trong trẻo giữa thời kỳ hỗn mang.

5. Hai thiếu nữ và em bé – Tô Ngọc Vân, 1944, sơn dầu

Tác phẩm mang đậm chất trữ tình, nơi Tô Ngọc Vân – một danh họa bậc thầy của nghệ thuật hội họa hiện đại Việt Nam – đã dồn tất cả sự tinh tế vào một khoảnh khắc đời thường.

Bố cục tam giác kinh điển – hai thiếu nữ và em bé – được dàn dựng như một bức tranh cổ điển phương Tây, nhưng thấm đẫm tâm hồn Á Đông. Mỗi nhân vật như đang trôi trong một dòng suy tưởng riêng biệt. Tông màu vàng đất pha cam gợi sự ấm áp, thân mật, nhưng cũng phảng phất nỗi buồn nhẹ nhàng. Bức tranh là sự cộng hưởng giữa hiện thực và cảm xúc – một biểu hiện sâu lắng của đời sống nội tâm người phụ nữ Việt Nam đô thị giữa thế kỷ XX.

(Xem phần 2)

Nguồn: Hội di sản văn hóa

Biên dịch: Trang Lê