Wangechi Mutu và những khúc thơ từ đất đen giữa lòng Galleria Borghese

Hiếm có nơi nào mang bản sắc La Mã sâu đậm như Galleria Borghese – biệt thự Baroque thế kỷ 17 do Hồng y Scipione Borghese xây dựng, nay trở thành bảo tàng trưng bày những kiệt tác của Caravaggio, Titian và Raphael. Nhưng phải đến năm 2025, nơi đây mới lần đầu tiên dành không gian triển lãm cho một nữ nghệ sĩ đương đại: Wangechi Mutu.

Với Black Soil Poems, nghệ sĩ gốc Kenya hiện sống giữa Nairobi và Brooklyn mang đến một loạt tác phẩm điêu khắc siêu thực, đan xen trong không gian sang trọng cổ kính của biệt thự. Những tác phẩm không cố cạnh tranh với bộ sưu tập cố định – chúng thì thầm, đối thoại, và đôi khi thách thức. “Chúng ta thường chỉ nghĩ đến vẻ đẹp hoàn hảo trong bộ sưu tập” Giám đốc Francesca Cappelletti chia sẻ, “Mutu khiến ta cảm nhận những tầng sâu của cái đẹp ấy, theo cách rất trực giác.”

Ngay lối vào, hai tượng đồng khổng lồ hình phụ nữ với đĩa môi và họa tiết nghi lễ đón chào người xem. Chúng không phải những caryatid La Mã cổ điển, mà là biểu tượng khác biệt của nữ quyền và bản sắc châu Phi.

Bên trong, khi Bernini khắc họa cảnh Pluto bắt cóc Proserpina trong cơn tuyệt vọng, Mutu treo lơ lửng trên trần tác phẩm Prayers – một tràng hạt khổng lồ từ gỗ và đất đỏ. Chất liệu khiêm nhường, màu sắc nặng nề, đối lập hoàn toàn với cẩm thạch Carrara trắng muốt.

Ở một phòng khác, Suspended Playtime – những túi nhựa rác buộc thành bóng treo lơ lửng – gợi nhớ trò chơi trẻ con châu Phi, những đứa trẻ làm đồ chơi từ bất kỳ thứ gì tìm được. Mong manh mà bền bỉ, rẻ tiền mà quý giá, tác phẩm khiến một hướng dẫn viên Ý không giấu được giễu cợt: “Đừng chạm vào nghệ thuật hiện đại – túi nylon đấy, 20 tỷ euro!”

Mutu còn dùng bã cà phê – nguyên liệu kết nối Ethiopia và Ý – để viết trích đoạn bài War của Bob Marley, vốn dựa trên diễn văn của Hoàng đế Haile Selassie về bất công chủng tộc. Tác phẩm The Grains of Words trải dài trên nền tranh ghép La Mã cổ về các võ sĩ giác đấu – nhiều người trong số họ từng là nô lệ.

Trong căn phòng treo Cuộc đi săn của Diana (Domenichino) – nơi nữ thần và các nàng tiên tranh tài bắn cung – thảm lụa Bloody Rug với vệt đỏ như máu của Mutu được đặt cạnh. Cappelletti nhắc đến thần thoại trong Metamorphoses của Ovid, nơi người thợ săn vô tình thấy Diana đang tắm và bị biến thành hươu để chính chó săn của mình xé xác. “Thảm máu đẹp đẽ ấy,” bà nói, “là sự ẩn dụ đầy nhức nhối về cái giá của sự xâm phạm.”

Những đối thoại âm thầm tiếp diễn. Weeping Heads – hai chiếc đầu khóc, nơi từ hốc mắt tuôn trào hạt cườm và ruy băng, gợi nhắc đến Apollo và Daphne của Bernini – nơi nàng vì sợ bị theo đuổi mà hóa thành cây nguyệt quế. Còn Throned, một hình hài ngồi tĩnh lặng, phủ áo choàng bằng đất đỏ và bột giấy, chiếm vị trí trung tâm – đúng như truyền thống trưng bày của biệt thự – nhưng lại đối lập hoàn toàn với những tượng Đức Mẹ hay nàng Thần Tình yêu trong các kiệt tác cổ điển xung quanh.

Phần mở rộng của triển lãm nằm trong Khu vườn bí mật vốn đóng cửa với công chúng. Trên sân thượng, Water Woman – mỹ nhân ngư da đen bằng đồng với tay có màng, đuôi cá, bộ ngực nhọn và làn da mượt mà – như một phản đề đầy sức sống với tượng Paolina Borghese bằng đá trắng tinh khôi của Canova.

Bên cạnh đó là rắn trong giỏ – tượng đồng khổng lồ với chiếc đầu rắn giấu kín, đặt giữa thiên nhiên bao la của khu vườn rộng 200 mẫu. Một ẩn dụ ám ảnh, gợi nhắc đến rắn trong thơ Ovid, gắn với đất mẹ, bản năng và nguồn gốc xa xưa. Trong bảo tàng, Caravaggio vẽ Đức Mẹ đạp lên đầu rắn – còn con rắn của Mutu thì âm thầm cuộn mình, đầy bí ẩn, khiến người xem muốn chạm tay vào như chạm vào điều chưa gọi tên được.

Nguồn: Wallpaper*

Biên dịch: Hoàng Linh