Vẻ đẹp siêu việt của tranh phong cảnh Trung Quốc

Tranh phong cảnh Trung Quốc
Xa xa, một dãy núi trùng điệp hiện ra, nơi những cây sồi cổ thụ vững chãi run rẩy trong làn gió núi, còn một người đàn ông cô độc cúi xuống, chăm chú vào một điều gì đó khuất khỏi tầm nhìn của người xem. Những yếu tố thiên nhiên ấy – từ hình ảnh đến màu sắc – đều bao trùm bởi một bầu không khí huyền hoặc, thường thấy trong các tác phẩm tranh phong cảnh truyền thống Trung Hoa. Tranh phong cảnh là sự thể hiện của cái nhìn từ xa, một góc nhìn của người thứ ba hướng về cảnh vật, tập trung vào hình ảnh núi non và sông nước như những chủ thể cốt lõi.

Nhà thơ trên đỉnh núi

Lịch sử tranh phong cảnh ở Trung Quốc
Nguồn gốc chính xác của tranh phong cảnh vẫn còn là điều bí ẩn, nhưng phần lớn các nhà phê bình nghệ thuật đều thống nhất rằng triều đại nhà Đường đã đóng vai trò chủ chốt trong sự phát triển của thể loại này. Trong thời kỳ ấy, nghệ thuật tranh phong cảnh không chỉ đạt đến đỉnh cao kỹ thuật mà còn thể hiện khát vọng hòa mình vào thiên nhiên của con người. Quan điểm này thấm đẫm tinh thần Đạo giáo và Phật giáo, nơi con người học cách tìm thấy sự yên bình trong việc hòa hợp với tự nhiên.

Dù có nhiều tranh cãi về tác phẩm phong cảnh đầu tiên trong lịch sử Trung Hoa, nhiều ý kiến cho rằng Nữ thần sông La (Nymph of the Luo River) là đại diện sớm nhất cho thể loại này, dù bản gốc của họa sĩ Cố Khải Chi (Gu Kaizhi) đã không còn tồn tại.

Dong Qichang

Triều đại nhà Đường sau đó đã đưa tranh phong cảnh đến một giai đoạn phát triển rực rỡ chưa từng có. Nhiều trường phái, phong cách khác nhau được hình thành – từ những bức tranh với đường nét mực sắc sảo, cẩn trọng đến những tác phẩm phóng khoáng, đậm chất ngẫu hứng và trang trí.

Chẳng bao lâu, hai xu hướng chính của tranh phong cảnh đã hình thành nên hai trường phái rõ rệt: Trường phái Bắc và Trường phái Nam. Đây là những nền móng đầu tiên xây dựng nên hệ tư tưởng thẩm mỹ phong cảnh trong hội họa Trung Quốc cổ đại. Các hoàng đế thời bấy giờ thường hết mực tôn sùng loại hình nghệ thuật này, không chỉ vì giá trị mỹ thuật mà còn bởi nó gợi lên chủ đề "thoát ly" – một phẩm chất siêu việt, thanh thoát của thiên nhiên, mang lại cho người xem cảm giác yên bình và lánh xa mọi rối ren của trần thế.

Nghệ thuật phong cảnh Trung Quốc trong thế giới hiện đại
Leonardo Da Vinci thường được xem là người đã cách tân nghệ thuật phong cảnh trong nền mỹ thuật phương Tây, nhưng thực chất, ông chịu ảnh hưởng sâu sắc từ phong cách mô tả đã có từ lâu trong hội họa Trung Quốc. Chính các họa sĩ Trung Hoa cổ đại mới là những người thực sự định hình lại cách con người nhìn nhận về cảnh quan thông qua nghệ thuật – dù đáng tiếc, tên tuổi của họ không được ghi nhớ rộng rãi như đáng lẽ nên có.

Dẫu vậy, sự giao thoa giữa nghệ thuật Trung Quốc và văn hóa phương Tây không phải là một mất mát. Ngược lại, đó là một sự phát triển mang tính mở rộng. Điển hình là vào thế kỷ 20, họa sĩ Gao Jianfu cùng anh trai ông đã nghiên cứu nghệ thuật phong cảnh tại Nhật Bản, rồi mang trở lại những tư tưởng đổi mới để kết hợp vào truyền thống hội họa Trung Hoa. Các nghệ sĩ đương đại về sau tiếp tục tích hợp những ảnh hưởng quốc tế vào tranh phong cảnh, làm cho thể loại này vượt thoát khỏi biên giới văn hóa và trở thành một hình thức nghệ thuật đa chiều.

Tôn vinh vẻ đẹp đang phát triển của nghệ thuật phong cảnh Trung Quốc trong bối cảnh toàn cầu hóa
Sự chuyển mình này của tranh phong cảnh là điều khó tránh khỏi trong bối cảnh toàn cầu hóa. Những đường biên văn hóa ngày càng mờ nhạt, và sự giao thoa là điều tất yếu. Tranh phong cảnh Trung Quốc cũng vì thế mà trở thành một phần của dòng chảy nghệ thuật toàn cầu, không còn mang dáng dấp thuần túy truyền thống.

Daoji

Tuy nhiên, thay vì tiếc nuối, chúng ta có thể chọn cách tôn vinh vẻ đẹp quá khứ – đánh giá cao chiều sâu văn hóa được thể hiện qua từng bức họa và sự tinh tế đáng kinh ngạc cần có để tạo nên một tác phẩm phong cảnh truyền thống. Điều đặc biệt nhất chính là thông điệp tiềm ẩn trong các tác phẩm ấy: khát vọng hòa nhập vào thiên nhiên, nhu cầu sâu sắc được bám rễ vào bản chất nguyên thủy của con người.

Tang Yin

Những bức tranh ấy không chỉ là mô tả cảnh vật, mà còn là cuộc đối thoại giữa nghệ sĩ và tâm hồn – giữa cái mới và cái cũ, giữa hiện đại và cổ điển. Đó là biểu hiện của một cuộc chiến nội tâm, nơi người nghệ sĩ tìm cách không để mất mình giữa muôn trùng biến đổi, mà vẫn giữ được bản sắc và di sản. Vì lẽ đó, chúng ta không nên – và không bao giờ được – quên đi, hay ngừng ngưỡng mộ vẻ đẹp siêu việt của nghệ thuật phong cảnh Trung Quốc.

Nguồn: Chinaartlover

Biên dịch: Trang Lê