VẺ ĐẸP CỦA NGHỆ THUẬT TRANH LỤA

1. Nguồn gốc hình thành nghệ thuật tranh lụa

Từ hơn ba thiên niên kỷ trước, con người đã biết khai thác sự kỳ diệu từ chiếc kén nhỏ bé của loài tằm để dệt nên thứ vải lụa mềm mại và óng ánh. Lụa ra đời từ Ấn Độ và Trung Quốc – hai cái nôi văn hóa cổ đại của phương Đông – nơi con người khám phá ra cách nuôi tằm, kéo tơ và dệt thành vải. Trong khi Trung Hoa là nơi đầu tiên tách tơ khỏi kén, thì người Nhật Bản lại tinh tế hơn khi cải tiến kỹ thuật bảo quản trứng tằm, mở ra một thời kỳ hưng thịnh trong sản xuất lụa. Khoảng thế kỷ thứ 9, nghệ thuật tranh lụa bắt đầu nở rộ ở cả Trung Quốc và Nhật Bản, khởi đầu với những bức tranh đơn sắc, chỉ sử dụng mực đen. Đến đầu thế kỷ 14, các họa sĩ Nhật Bản đã bước thêm một bước táo bạo khi đưa màu sắc từ các loại bột khoáng vào tranh, tạo nên diện mạo mới đầy sức sống cho nghệ thuật truyền thống này.

2. Những yếu tố định hình phong cách tranh lụa Nhật Bản

Phật giáo, với tinh thần thanh tịnh và thiền định, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong mỹ học của tranh lụa Nhật Bản. Tuy nhiên, không dừng lại ở việc tiếp thu, người Nhật đã khéo léo thổi hồn dân tộc vào từng nét vẽ, hình thành nên một bản sắc nghệ thuật riêng biệt. Chủ đề trong tranh lụa thường khởi nguồn từ sử thi, từ các nhân vật anh hùng, rồi mở rộng ra thế giới tự nhiên đầy thi vị: chim hót trên cành hoa, hươu nai giữa rừng tre, núi non ẩn hiện sau màn sương mỏng.

Từ thế kỷ 14, người Nhật bắt đầu sử dụng bút lông trong thư pháp – một công cụ cho phép thể hiện đường nét mềm mại, uyển chuyển hơn so với bút cứng. Nhờ đó, những chi tiết nhỏ và phức tạp trong tranh được thể hiện tinh tế, như thể mỗi sợi lông bút là một sợi gió lướt nhẹ qua tấm lụa. Không chỉ dừng lại ở hình ảnh, các bức tranh lụa còn được lồng ghép thơ ca – một sự kết hợp thi vị giúp truyền tải chiều sâu nội tâm và triết lý sống của người nghệ sĩ.

Phật giáo có tác động đáng kể đến tranh lụa Nhật Bản

Soft nib brush for silk painting

3. Chất liệu – nền tảng của cái đẹp mong manh

Tranh lụa là sự kết hợp giữa kỹ thuật hội họa và sự tôn trọng tuyệt đối đối với chất liệu. Tấm lụa dùng để vẽ thường là loại mịn, không tì vết, có thể được dệt tay hoặc dệt máy. Với nhu cầu ngày càng cao từ giới nghệ sĩ, ngày nay, các xưởng dệt đã phát triển loại lụa mỏng, hơi thưa, có độ trong suốt phù hợp cho việc thể hiện màu sắc tinh tế. Màu vẽ có thể là sơn tự nhiên, mực nho, hoặc các loại màu khoáng. Một số nghệ sĩ hiện đại còn mạnh dạn thử nghiệm với tempera, màu bột hay phấn màu, tạo nên hiệu ứng đa dạng.

Lụa là chất liệu khó chiều – nó yêu cầu sự chuẩn bị tỉ mỉ và đôi tay kiên nhẫn. Trước khi vẽ, lụa phải được căng trên khung gỗ, sau đó quét một lớp keo mỏng để kiểm soát độ thấm màu. Nếu sử dụng lụa dễ hút nước như lụa Trung Quốc, nghệ nhân phải pha keo với một lượng nhỏ phèn chua để ngăn ngừa ẩm mốc. Mỗi bước chuẩn bị đều đòi hỏi sự am hiểu và kỹ lưỡng, vì chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể làm hỏng toàn bộ tác phẩm.

4. Kỹ thuật nhuộm và vẽ tranh lụa đặc sắc của Nhật Bản

Tranh lụa Nhật Bản không chỉ là kết quả của bàn tay khéo léo, mà còn là sự kết tinh của nhiều kỹ thuật nhuộm tinh vi. Một trong những kỹ thuật phổ biến là Serti – phương pháp chặn màu bằng sáp hoặc hồ giúp màu không bị lan khi vẽ. Kỹ thuật Gutta, sử dụng bột màu gốc nước, cho phép nghệ sĩ kiểm soát đường nét một cách chính xác. Trong khi đó, Shibori – nghệ thuật buộc và nhuộm – tạo nên những hiệu ứng bất ngờ, sống động như cảnh sắc thiên nhiên dưới ánh nắng chuyển mùa.

Kỹ thuật Gutta

Kỹ thuật vẽ Shibori

Biên dịch: Trang Lê