Tượng Nữ thần Tự do và những cuộc tranh luận văn hóa ở Mỹ

Bức tranh Trans Forming Liberty của Amy Sherald dự kiến ​​sẽ xuất hiện tại Phòng trưng bày chân dung quốc gia Smithsonian ở Washington, DC (Nguồn: Bảo tàng Whitney)

Ngày 1/8/2025, tranh cãi quanh bức tranh "Trans Forming Liberty" (tạm dịch: Tái hiện Tự do) của họa sĩ Amy Sherald đã làm dấy lên cuộc đối thoại gay gắt về ý nghĩa của Tượng Nữ thần Tự do – biểu tượng văn hóa Mỹ vốn đã gây tranh luận từ khi được khánh thành năm 1886.

Biểu tượng đa tầng nghĩa

Tượng Nữ thần Tự do, do Frédéric-Auguste Bartholdi sáng tạo và Gustave Eiffel thiết kế khung, đã được Pháp trao tặng Mỹ năm 1884. Lấy cảm hứng từ nhiều nguồn – từ nữ thần La Mã Libertas, thần mặt trời Helios cho đến nữ thần Isis – tác phẩm điêu khắc cao 46m này đã mang trong mình nhiều lớp ý nghĩa. Từ những tia sáng nơi vương miện đến ngọn đuốc rực sáng, nhiều người dễ quên rằng dưới chân tượng còn có xiềng xích nô lệ bị phá vỡ.

Tranh cãi về tác phẩm của Amy Sherald

Amy Sherald, nổi tiếng với bức chân dung chính thức của cựu Đệ nhất phu nhân Michelle Obama năm 2018, đã tái hiện Tượng Nữ thần Tự do dưới hình tượng một người phụ nữ da đen chuyển giới. Tác phẩm vốn dự kiến xuất hiện trong triển lãm tại Bảo tàng Chân dung Quốc gia Smithsonian tháng 9/2025, nhưng đã bị loại bỏ do lo ngại phản ứng từ chính quyền Tổng thống Donald Trump, người trước đó ban hành sắc lệnh chỉ công nhận hai giới tính nam và nữ. Sherald đã hủy toàn bộ triển lãm, lên án “văn hóa kiểm duyệt”.

Thay vì biến mất, tác phẩm hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Whitney ở New York trong triển lãm lưu động "American Sublime" (tạm dịch: Sự siêu phàm Mỹ). Với phong cách đặc trưng, Sherald đã dùng gam xám "grisaille" để khuyến khích người xem vượt qua màu da, đồng thời biến chi tiết ngọn đuốc thành bó hoa cúc Gerbera – biểu tượng của niềm vui và hy vọng.

Biểu tượng gây chia rẽ

Ngay từ năm 1886, khi tượng được khánh thành, đã có nhiều phản đối. Phong trào nữ quyền coi việc dùng hình tượng phụ nữ để biểu trưng cho tự do là trớ trêu, trong khi phe bảo thủ phản đối việc khuyến khích di dân “tìm đến nước Mỹ”. Sherald, bằng tác phẩm của mình, đã nối tiếp truyền thống tranh luận này khi biến Tượng Nữ thần Tự do thành một biểu tượng của lời hứa chưa trọn vẹn.

Chính trị và di sản văn hóa

Tháng 3/2025, chính quyền Trump ban hành sắc lệnh “Khôi phục sự thật và lý trí cho lịch sử Mỹ”, cắt giảm hỗ trợ cho những bảo tàng bị cho là “phân biệt và gây chia rẽ”. Sau đó, nhiều triển lãm, trong đó có tại Công viên Lịch sử Quốc gia Độc lập ở Philadelphia, đã chịu áp lực điều chỉnh nội dung. Tuy nhiên, việc loại bỏ tranh của Sherald chỉ khiến tác phẩm được chú ý nhiều hơn – một nghịch lý của kiểm duyệt: cái bị giấu đi lại càng nổi bật.

Tượng đài và sức sống của tự do

Hơn một thế kỷ qua, Tượng Nữ thần Tự do vẫn đứng vững nhờ khung sắt uốn linh hoạt mà Eiffel thiết kế, giúp nó chống chịu trước thời gian. Câu hỏi đặt ra: liệu khái niệm “tự do” – với sự đàn hồi và biến đổi theo từng giai đoạn lịch sử – có thể bền bỉ như chính tượng đài ấy?