‘Từ Gaza đến Thế giới’: Một Triển lãm Nghệ thuật Đầy Tàn Khốc Đến Brooklyn

( Firas Thabet, Gaznica (2025). Courtesy of the artist and the Gaza Biennale.

Có rất nhiều điều để suy ngẫm trong triển lãm chỉ với một căn phòng tại Recess – một không gian nghệ thuật phi lợi nhuận ở Brooklyn – nơi Biennale Gaza đã có màn ra mắt đầu tiên tại Bắc Mỹ. Triển lãm quy tụ 25 nghệ sĩ Palestine, “From Gaza to the World” (Từ Gaza đến Thế giới) được ban tổ chức gọi là gian trưng bày New York của một triển lãm lưu động mà họ, sau nhiều tranh luận, đã quyết định gọi là biennale. Sự kiện này khởi động vào năm 2024 và từ đó được phát triển bởi Bảo tàng Cấm của Jabal Al Risan.

Việc tham quan triển lãm này là một trải nghiệm khiến người xem cảm thấy bất lực, và e rằng bất cứ điều gì được nói ra trước những tác phẩm này cũng sẽ trở nên tầm thường. Nhưng đây là triển lãm cần thiết phải xem. Trong bối cảnh chiến tranh Israel–Gaza vẫn đang diễn ra, triển lãm trở thành bằng chứng sống động cho cuộc sống dưới bom đạn, nạn đói và sự lưu lạc. Các họa sĩ vẫn tiếp tục sáng tác, với khát khao mãnh liệt được bày tỏ, được lắng nghe, được ghi nhớ, được tồn tại.

( Malaka Abu Owda, When the Body Became a Message (2024). Courtesy of the artist and the Gaza Biennale )

Nhiều họa sĩ trong Biennale vẫn đang tiếp tục làm việc tại Gaza, trong khi một số khác bị buộc phải di dời. Ban tổ chức Biennale Gaza cho biết triển lãm này “làm rõ những thách thức mà các nghệ sĩ Palestine phải đối mặt khi đưa tác phẩm của họ ra thế giới, đặt ra câu hỏi: làm sao có thể trưng bày nghệ thuật vốn không thể tiếp cận được trong tình trạng bị bao vây, nhưng vẫn tồn tại bất chấp một cuộc diệt chủng?”

Israel đã phát động cuộc chiến ở Gaza năm 2023 với tuyên bố nhằm loại bỏ mối đe dọa từ nhóm vũ trang Hamas, tổ chức đã tấn công một lễ hội âm nhạc vào ngày 7 tháng 10, giết khoảng 1.200 người, chủ yếu là dân thường, và bắt giữ 251 con tin, nhiều người trong số đó đến nay vẫn chưa được trả tự do. Cuộc tấn công quân sự sau đó ở Dải Gaza đã phá hủy gần như toàn bộ cơ sở hạ tầng, khiến gần 90% dân số phải di dời. Bộ Y tế Gaza ước tính số người thiệt mạng đã vượt quá 64.000, khoảng một nửa là phụ nữ và trẻ em. Tổ chức Y tế Thế giới và một ủy ban do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn đã tuyên bố tình trạng nạn đói tại vùng lãnh thổ này, trong khi Tổ chức Ân xá Quốc tế, báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc và một số quốc gia cáo buộc Israel đang thực hiện tội ác diệt chủng. Israel phủ nhận, khẳng định cuộc chiến là hành động tự vệ.

( Mohammed Moghari, Tent (2025)

Do khó khăn trong việc con người và tác phẩm có thể rời Gaza dưới điều kiện hiện tại, nhiều hiện vật trưng bày là dạng tư liệu ghi lại quá trình sáng tác: bản in các bức tranh, bản sao sổ tay của một nghệ sĩ, và những tài liệu tương tự, kèm nhãn dán trên tường mô tả chất liệu của tác phẩm gốc. Nhiều tác phẩm mang tính trực diện, thể hiện hình ảnh đời sống trong các trại tị nạn và những bức họa buồn thương về cái chết và sự tàn phá. Những dòng nhãn giải thích kèm theo đầy ắp thông tin tiểu sử và trích dẫn đầy đau xót từ các họa sĩ.

Đón khách tham quan ngay lối vào là một tấm thảm nhỏ của Firas Thabet, Gaznica (2025), lấy cảm hứng từ bức tranh nổi tiếng chống chiến tranh Guernica của Picasso: một người phụ nữ trong khăn keffiyeh đẫm nước mắt nhìn xuống khung cảnh phụ nữ than khóc, cùng những lá cờ Palestine tung bay. Một bảng giới thiệu nhắc rằng Guernica cũng từng được tái hiện dưới dạng thảm, hiện đang treo tại trụ sở Liên Hợp Quốc chỉ cách đó vài dặm.

( Fatima Ali Abu Owdah, How Alone You Were (2025)

Một trong những lời mạnh mẽ nhất của triển lãm đến từ nghệ sĩ Fatema Abu Owda, kèm theo những bản in tranh mực màu cát, cùng văn bản từ tập thơ In Praise of the High Shadow của nhà thơ Palestine Mahmoud Darwish. Cô viết: “Không ai sống sót ở đây, họ chỉ dần dần héo mòn. Tôi tìm kiếm hòa bình giữa những tàn tích của những người đã ra đi.”

Tác phẩm docudrama Live Broadcast (2024) của Emad Badwan tái hiện cảnh hai nhà báo tại trại tị nạn West Deir al-Balah, đội mũ bảo hiểm và áo chống đạn với chữ “press”, cố gắng phát sóng từ mái nhà nhìn xuống những dãy lều vô tận. “Có ai nghe thấy chúng tôi không?” một người hỏi, khi chẳng có tín hiệu nào. Đây là một phép ẩn dụ hiệu quả. Máy quay ghi lại cảnh trẻ em chơi nhảy lò cò, xây lâu đài cát. Giọng nói vang lên kể về các vụ oanh kích vào dân thường. Phần lớn hành động diễn ra khi một nhà báo phải chờ đợi bất tận trong hàng dài trước nhà vệ sinh.

( Emad Badwan, film still from Live Broadcast, (2024)

Một bức tranh về thành phố đổ nát của Motaz Naim có thể được coi là trừu tượng toàn diện; đáng tiếc rằng nó chỉ xuất hiện dưới dạng trình chiếu, nên không thể biết kích thước hay chất liệu. Tuy vậy, nó gợi lại hình ảnh cả khu phố bị san phẳng, nhắc nhở người xem rằng tranh phong cảnh trong hội họa cũng có thể mang ý nghĩa chính trị sâu sắc.

Murad Al-Assar có bốn tác phẩm trưng bày với phong cách giả ngây thơ: một bức vẽ cô gái bị cắt cụt chân; một bức vẽ bốn đứa trẻ, trên đầu mỗi em là một quả bom; một bức khác mô tả đứa trẻ bịt tai vì tiếng bom nổ xa xa. Văn bản kèm theo kể lại trải nghiệm của họa sĩ khi cố gắng đánh lạc hướng con mình trong một đêm đông giữa tiếng bom đạn. Bức tranh về cô bé cụt chân dựa trên phiên bản do con gái 13 tuổi của ông vẽ lại, với mong muốn rằng “cô bé phải xuất hiện thật mạnh mẽ.”

( Motaz Naim, The Mural in the Silence of Destruction, from the series “Gaza and Its Destroyed Cities” (2024-25)

Triển lãm khơi gợi nhiều suy ngẫm. Với nhiều người trong giới nghệ thuật, có một niềm tin rằng nghệ thuật là “bất lực và phù phiếm”, như Emily Watlington của Art in America từng viết, và cảm giác đó dễ hiểu trong bối cảnh thị trường chi phối nhiều cuộc thảo luận, khi nghệ thuật thường bị xem như một thứ xa xỉ.

( Murad Al-Assar, Noise of Death (2025) 

Trong cuộc sống dưới mối đe dọa thường trực, những họa sĩ này vẫn sáng tác trong một “nhà tù ngoài trời” tồi tệ nhất, hay thậm chí là một “nghĩa địa ngoài trời” bi thảm nhất. Liệu họ có ngây thơ khi tin vào sức mạnh của nghệ thuật? Nhà thơ Audre Lorde từng viết: “Thơ ca không phải xa xỉ phẩm. Nó là nhu cầu thiết yếu của sự tồn tại.” Và cũng như vậy, nghệ thuật đối với các họa sĩ ở Gaza chính là nhu cầu thiết yếu ấy, và ở đó tồn tại sức mạnh của nó.

“From Gaza to the World” sẽ được trưng bày đến hết ngày 14 tháng 9 tại Recess, số 46 phố Washington, Brooklyn, New York. Một phiên bản rút gọn sẽ diễn ra từ 18 tháng 9 đến 20 tháng 12. Các phiên bản khác của Biennale sẽ sớm ra mắt tại Walla Walla (Washington), Istanbul, Athens, Valencia (Tây Ban Nha), Sarajevo và Berlin. Một số gian trưng bày đã xuất hiện trước đó tại các địa điểm ở châu Âu, và những triển lãm trong tương lai cũng đang được lên kế hoạch ở phạm vi quốc tế.

Biên dịch : Bảo Long

Nguồn : "From Gaza to the World’: A Devastating Art Show Arrives in Brooklyn"