Tranh của Derrick Adams: Khi lịch sử người da màu chạm tới hiện tại rực rỡ

Good Egg, Bad Bunny (2024) và Only Happy Thoughts (2024) đang được trưng bày trong triển lãm mới nhất của Derrick Adams mang tên Situation Comedy tại London.

Khi vẽ hoa cũng là chính trị

Khi còn là sinh viên nghệ thuật da màu tại Đại học Columbia (New York), Derrick Adams đã nhận ra một điều không thể tránh khỏi:

“Là người da màu, bất cứ thứ gì bạn tạo ra cũng bị xem là chính trị hoặc tương tự” anh chia sẻ trong buổi khai mạc triển lãm mới nhất. “Bạn vẽ hoa, cầu vồng hay con bướm, tất cả đều bị quy thành chính trị. Nhưng chính điều đó lại giúp tôi thấy thoải mái hơn. Tôi không cần nghĩ xem mình có đang làm nghệ thuật hội hoạ chính trị hay không – bản thân tôi đã là chính trị rồi.”

Triển lãm Situation Comedy của anh – đang diễn ra tại phòng tranh Gagosian ở London đến hết 22/3 – dễ khiến người xem liên tưởng đến chính trị. Cô gái trong "Only Happy Thoughts" (2024) có ám chỉ gì không? Người cao bồi da màu trong "Getting the Bag" (2024) – ôm đại bàng, cầm túi Telfar – có phải đang gợi nhắc lịch sử bị bỏ quên khi 1/4 cao bồi Mỹ từng là người da đen? . Với Adams, tác phẩm chỉ đơn giản là những hình ảnh sống động, vui tươi và đầy màu sắc – giống như một dạng tranh nghệ thuật hiện đại mang đậm tính biểu cảm. Anh giải thích:

“Tôi thích mọi thứ đến tự nhiên, để người khác tự nhặt ra điều gì khiến họ đồng cảm.”

Getting the Bag (2024) khắc họa một cao bồi da đen đang ôm một con đại bàng và cầm túi Telfar. Các nhà sử học cho rằng, dù ít được xuất hiện trong truyền thông và nghệ thuật, nhưng cứ bốn cao bồi ở thế kỷ 20 thì có một người là người da đen.

Những giấc mơ đầy màu sắc và sự thư giãn

Sinh năm 1970 tại Baltimore, tác phẩm của Adams như đang ghi chú lại cho chính bản thân anh – về những điều anh yêu thích: từ túi xách Telfar, gốm cổ thế kỷ 19, tượng chiến binh Masai bán ở Harlem, đến kiểu tóc trời cao của Halle Berry trong phim B.A.P.S (1997). Có chi tiết mang ý nghĩa học thuật, có cái chỉ đơn thuần là thú vui thị giác. Không ít tác phẩm có thể xếp vào nhóm tranh sơn dầu nghệ thuật hoặc mang tính biểu tượng cao như tranh trừu tượng đẹp.

Triển lãm lần này tập trung vào cảm giác thư giãn – một trạng thái tưởng đơn giản nhưng không dễ đạt được, nhất là với người da màu trong xã hội hiện đại. Một nghiên cứu năm 2020 chỉ ra rằng tỉ lệ người da màu sống xa cách với thiên nhiên cao gấp 3 lần người da trắng, đồng nghĩa với việc ít cơ hội tận hưởng những lợi ích tinh thần từ việc nghỉ ngơi ngoài trời.

Thế nhưng trong tranh của Adams – có thể được xem như tác phẩm hội họa giàu hình ảnh – người da màu đang ngủ, đi picnic hay đi tìm trứng Phục Sinh trong rừng. Vì thế, tranh của anh thường được gắn mác “Black Joy - niềm vui da màu” – một cách gọi phổ biến cho hình thức nghệ thuật thư giãn. Nhưng Adams thấy khái niệm này hơi nông:

“Hồi mới vào nghề, tranh tôi không ai biết phân vào đâu, nên họ gọi đó là Black joy. Đó là cách duy nhất để họ bắt đầu nói về nó – và tôi buộc phải bứt phá giới hạn đó.”

Fantastic Voyage (2024) và Baked In (2024). Việc Adams thường tập trung vào những khung cảnh thư giãn khiến tác phẩm của anh thường được gắn mác “Black joy” – một nhãn gọi mà chính anh cho là hạn chế và đơn giản hóa.

Không có đáp án đúng, chỉ có sự tò mò

Adams không giải thích tranh của mình. Với anh, sự đa nghĩa là cần thiết. Trong một tác phẩm, một người đàn ông nằm giữa chiếc bánh nhân mừng Quốc khánh Mỹ – dáng nằm vừa giống hình tượng Vitruvian Man của Leonardo da Vinci (thường xuất hiện trong các bộ sưu tập tranh davinci nổi tiếng), vừa có thể gợi ý về tính dục. Nhưng Adams không muốn “nói trước” cho người xem phải thấy gì:

“Khi bạn giải thích, khán giả chỉ nhắc lại điều bạn nói. Họ không đi tiếp con đường tìm hiểu của chính mình.”

Có lẽ vì thế mà một triển lãm của Adams đôi khi giống một lớp học – không có đáp án đúng, chỉ có sự gợi mở.

Một loạt tác phẩm mới của anh – Sweetening the Pot (2024), Fantastic Voyage (2024), và các tác phẩm Pot Head (2025) – lấy cảm hứng từ những bình gốm có khuôn mặt do người nô lệ da đen vô danh tạo ra vào thế kỷ 19. Những chiếc bình ấy, theo cách nào đó, cũng trở thành những tranh của họa sĩ vô danh – nhưng vẫn chất chứa sức mạnh hình ảnh không thua kém gì tranh nổi tiếng trong lịch sử.

Trong Sweetening the Pot (2024), Adams lấy cảm hứng từ những chiếc bình gốm do các nghệ nhân bị nô lệ, không rõ tên tuổi, tạo ra vào thế kỷ 19.

Adams nhớ hồi nhỏ thấy chúng trên bệ lò sưởi nhà họ hàng, và một số chiếc còn được mượn trưng bày tại Bảo tàng Metropolitan năm 2023. Dù những nghệ nhân ban đầu không để lại tên tuổi, Adams tin rằng việc họ dám sáng tạo trong điều kiện bị áp bức là một hành động phi thường:

“Sự thành công lớn nhất của chủ nghĩa thực dân là khiến người ta không còn mơ mộng. Nhưng họ – những người bị nô lệ – vẫn dám tưởng tượng ra những gương mặt ấy, vẫn tạo nên thứ gì đó thật sự thuộc về họ. Điều đó khiến tôi thấy kinh ngạc.”

Không ngại thời gian và định kiến

Triển lãm ở London diễn ra đúng dịp Tháng Lịch sử Người Da Đen tại Mỹ. Nhiều nghệ sĩ có thể thấy đây là khung thời gian dễ bị "gắn nhãn", nhưng Adams thì khác:

“Một số nghệ sĩ da đen có lẽ sẽ né tránh việc tổ chức triển lãm trong Tháng Lịch sử Người Da Đen, vì họ cảm thấy mình bị đóng khung hay gán nhãn gì đó. Tôi thì không bận tâm…” – Adams chia sẻ, và nói thêm: “Thực tế, điều đó còn truyền động lực cho tôi nhiều hơn.” Anh tiếp tục:

“Từ góc nhìn của tôi, chúng ta đang học được rất nhiều qua quá trình tháo gỡ những cấu trúc đã tồn tại – và nhận ra điều mà những người được coi là quan trọng nhất (hoặc giàu có nhất thế giới) thực sự đang ám ảnh.”