Tại sao lịch sử nghệ thuật lại đầy rẫy hình ảnh những cô dâu bất hạnh ?

( Vasily Pukirev, detail of The Unequal Marriage (1862). Collection of the State Tretyakov Gallery, Moscow )

Việc khắc họa những cô dâu bất mãn hoặc lo lắng trong hội họa thế kỷ 19 đã gây tiếng vang sâu sắc đối với công chúng thế kỷ 21, đặc biệt là phụ nữ, với những bức tranh miêu tả các cô dâu đau khổ hay lễ cưới ảm đạm liên tục xuất hiện trên mạng xã hội. Từ những trò đùa mang tính cá nhân, mỉa mai cho đến những chia sẻ đồng cảm với cảm xúc trong tranh — dù có sự cách biệt lớn về thời gian và không gian — điều này phản ánh một kết nối sâu xa vẫn còn tồn tại giữa người phụ nữ hiện đại và những bất công, thiệt thòi trong một thế giới do nam giới chi phối.

Xét về hội họa lịch sử, thế kỷ 19 chứng kiến sự xuất hiện của một loạt họa sĩ tập trung khai thác khía cạnh cảm xúc và tâm lý của những cuộc hôn nhân hoặc đính hôn không mong muốn — việc khắc họa này trở thành biểu tượng cho những tác động kéo dài suốt cuộc đời người phụ nữ. Trong khi hôn nhân vì lý do tài chính, chính trị hay xã hội không phải là điều hiếm gặp, khái niệm kết hôn vì tình yêu vẫn còn đang được hình thành, và sự quan tâm sâu sắc của các họa sĩ thế kỷ này đối với chủ đề ấy thực sự đáng chú ý.

Dưới đây là bốn tác phẩm tiêu biểu của thế kỷ 19 khắc họa những cô dâu bất hạnh đầy bi kịch:

Vasily Pukirev, “The Unequal Marriage” (1862)

( Vasily Pukirev, The Unequal Marriage (1862). Collection of the State Tretyakov Gallery, Moscow )

Họa sĩ người Nga Vasili Pukirev (1832–1890) đã ra mắt tác phẩm “The Unequal Marriage” vào năm 1862 tại triển lãm học thuật thường niên, và bức tranh nhanh chóng được Pavel Tretyakov – nhà sáng lập Phòng tranh Tretyakov tại Moskva – mua lại. Đến nay, bức tranh vẫn nằm trong bộ sưu tập của bảo tàng này. Đây là tác phẩm thành công nhất của Pukirev, không chỉ vì chủ đề gây tranh cãi mà còn bởi nó phá vỡ những mô típ lý tưởng hóa thường thấy trong các tranh thể loại lúc bấy giờ.

Trong tranh, một cô dâu trẻ mặc lễ phục cầu kỳ cúi đầu, đôi mắt sưng đỏ vì khóc. Những bông hoa trên tóc và ngực áo cô vẫn còn là nụ, chỉ mới hé cánh – biểu tượng cho tuổi trẻ chưa kịp nở rộ đã bị cắt đứt. Tay phải cô đưa ra cho linh mục mà không nhìn, tay trái cầm nến đang nghiêng nguy hiểm gần chạm vào chiếc váy rộng, cho thấy sự thờ ơ với chính tính mạng của mình.

Ngược lại, chú rể có thể dễ bị nhầm thành ông nội cô trong hoàn cảnh khác. Dù cũng ăn mặc sang trọng, mang huân chương cao quý của Đế quốc Nga, khuôn mặt ông không thể hiện chút cảm xúc nào đối với cô dâu đang đau khổ. Phía sau ông, một người phụ nữ cùng độ tuổi đang nhìn ông đầy giận dữ. Đằng sau nữa, hai người đàn ông nhướng mày quan sát, có vẻ thích thú với tình huống.

Theo câu chuyện truyền miệng, bức tranh có yếu tố tự truyện: người ta cho rằng cô dâu trẻ là người yêu của họa sĩ, người mà ông không thể cưới vì thu nhập từ hội họa quá thấp. Góc phải bức tranh là một người đàn ông đang nhìn chằm chằm vào chú rể già – gương mặt ấy giống với các bức chân dung tự họa của Pukirev, có thể là hình ảnh đại diện cho chính ông trong tranh.

Dù mối quan hệ thật sự giữa họa sĩ và cô dâu không được xác nhận, năm 2002, một bức ký họa của họa sĩ Vladimir Sukhov từ năm 1907 xác định cô dâu là Praskovya Matveevna Varentsova – một đứa con ngoài giá thú từ gia đình giàu có. Cuộc hôn nhân được cho là nhằm bảo đảm tương lai cho cô, nhưng tài liệu ghi lại rằng bà góa chồng từ sớm và cuối cùng chết trong trại tế bần ở Moskva.

Auguste Toulmouche, “The Reluctant Bride” (1866)

( Auguste Toulmouche, The Reluctant Bride (1866 )

Tác phẩm “La Fiancée hésitante” hay “The Reluctant Bride” của họa sĩ Auguste Toulmouche (1866) đã gây bão TikTok khi một người dùng thêm dòng chữ “literally me when I’m right” lên tranh. Ánh nhìn đầy chán chường và cam chịu của cô dâu xuyên qua khung tranh, nhìn thẳng vào người xem – một cảm xúc dễ dàng gây đồng cảm dù cách xa về thời gian.

Toulmouche (1829–1890) là họa sĩ người Pháp nổi tiếng với các tranh thể loại xa hoa mô tả phụ nữ tầng lớp thượng lưu Paris trong không gian nội thất. Là một họa sĩ học viện, tác phẩm “The Reluctant Bride” lại không quá nổi tiếng lúc sinh thời. Khác với nhiều tranh vẽ phụ nữ đơn độc của ông, ở đây là khung cảnh nhóm phụ nữ tụ họp: cô dâu trung tâm mặc váy lụa satin nhạt viền lông sang trọng. Hai phụ nữ trẻ cùng tuổi vây quanh – một người hôn trán cô, người kia nắm tay an ủi. Phía sau là một bé gái đang thử vòng hoa của cô dâu, biểu tượng cho sự ngây thơ chưa hiểu được sự nặng nề của khoảnh khắc.

Toulmouche không giải thích rõ nội dung tranh, nhưng năm 1866, tranh xuất hiện trên trang bìa tạp chí L’Univers Illustrée dưới tiêu đề “Le Mariage de raison” (Hôn nhân vì lý do), hé lộ ngữ cảnh: là phụ nữ thuộc tầng lớp cao, cuộc hôn nhân của cô nhiều khả năng được sắp xếp nhằm mang lợi ích cho gia đình, bất chấp mong muốn của chính cô. Chính sự coi thường mong muốn ấy – thể hiện rõ trên khuôn mặt – đã khiến bức tranh trở thành biểu tượng cho cơn giận dữ của phụ nữ ngày nay.

Firs Sergeevich Zhuravlev, “After the Marriage” và “At the Altar” (1870s)

( Firs Sergeenvich Zhuravlev, After the Marriage (1874)

Khác với việc mô tả buổi lễ hay thời gian chuẩn bị cưới, họa sĩ người Nga Firs Sergeevich Zhuravlev (1836–1901) lại tập trung vào thời điểm sau hôn lễ. Trong tác phẩm “After the Marriage”, cô dâu trẻ vẫn mặc áo cưới, tay cầm bó hoa, gục đầu vào tay khi ngồi dựa vào tủ – gánh nặng cuộc đời mới vừa đổ ập lên vai. Hoa trên người cô vẫn chưa nở, trong khi hộp đựng trên tủ có hoa hồng bắt đầu héo úa.

Bóng một người đàn ông lớn tuổi hiện ra ở ngưỡng cửa tối mờ – ánh mắt chăm chăm về phía cô dâu – nhấn mạnh tương lai không tránh khỏi đang tới gần.

Tác phẩm “At the Altar” của ông cũng mô tả cảnh hôn lễ ảm đạm: một cô gái quỳ gối trước người đàn ông già, mặt úp vào tay. Có hai phiên bản: một trong đó chú rể đứng bên cạnh bàn làm việc sang trọng, có người phụ nữ hé cửa nhìn vào – có lẽ là mẹ cô dâu; phiên bản khác thì chú rể cầm biểu tượng tôn giáo, có nhóm người chứng kiến phía sau.

( Firs Sergeyevich Zhuravlev, At the Altar (1870s )

Hôn nhân sắp đặt ở Nga trước thế kỷ 20 chủ yếu dựa vào địa vị xã hội, tài sản hoặc mục đích chính trị – và những tổn thương mà nó gây ra cho phụ nữ bị ép buộc là điều ai cũng biết, dù không được bàn luận công khai. Chính điều này khiến các tác phẩm của Zhuravlev cũng như của Pukirev trở nên đặc biệt đúng thời điểm khi ra đời.

Edmund Blair Leighton, “Till Death Do Us Part” (1878)

( Edmund Blair Leighton, Till Death Do Us Part (1878 )

Gắn liền với trường phái Tiền Raphael, họa sĩ Edmund Blair Leighton (1852–1922) nổi tiếng với các tranh lãng mạn mang bối cảnh Trung Cổ hoặc thời Regency, giàu yếu tố kể chuyện – một trong những tác phẩm nổi bật của ông là Flaming June (1895). Sau khi biết đến tác phẩm “The Unequal Marriage” của Pukirev, ông sáng tác “Till Death Do Us Part” (1878), tiếp tục khai thác khung cảnh cô dâu trẻ cưới người đàn ông già.

Nếu tranh của Pukirev khắc họa buổi lễ thì Leighton vẽ cảnh hai người rời khỏi bàn thờ trong nhà thờ – nghĩa là nghi thức đã hoàn tất, số phận đã định đoạt. Phía sau là cửa sổ kính màu và bình phong chạm khắc tinh xảo.

Tác phẩm ra mắt năm 1879 tại Học viện Hoàng gia dưới tên “L.S.D.” – viết tắt của câu Latin librae, solidi, denarii nghĩa là “bảng, shilling, penny” – ám chỉ lý do kinh tế đằng sau cuộc hôn nhân chênh lệch tuổi tác. Có thể cô dâu không có của hồi môn hoặc gia đình, và buộc phải lấy người đàn ông lớn tuổi để có sự đảm bảo – một lựa chọn mà nhiều phụ nữ từng đối mặt.

Sự bất hạnh của cuộc hôn nhân còn được thể hiện qua nét mặt u ám của những người dự lễ: không ai mỉm cười. Một phụ nữ trẻ cùng tuổi cô dâu ngồi bên phải lo lắng nhìn theo. Bên trái là phụ nữ lớn tuổi hơn, dựa đầu vào tay với vẻ cam chịu – có thể từng trải qua điều tương tự. Đằng sau bà là người đàn ông mặc đồ tối đang nhìn chằm chằm cô dâu – có lẽ là người mà cô từng mong được cưới.

Nguồn : Why Is Art History So Full of Miserable Brides?

Biên dịch : Bảo Long