Romare Bearden: Chân dung người nghệ sĩ

Chuỗi tranh tự truyện "Profile" của Romare Bearden đang được tái hiện tại Bảo tàng Nghệ thuật High ở Atlanta.

Năm 1977, Romare Bearden (1911–1988) tham gia buổi phỏng vấn dài kỳ với nhà văn Calvin Tomkins cho chuyên mục The New Yorker. Việc ôn lại ký ức cuộc đời đã gợi ý cho Bearden một ý tưởng mới: sáng tác tác phẩm nghệ thuật mang tính tự truyện, kể lại câu chuyện đời mình bằng hình ảnh. Từ năm 1978 đến 1981, ông tập trung thực hiện dự án "Profile" — bộ tranh sử dụng kỹ thuật cắt dán đặc trưng để ghi lại tuổi thơ và thời thanh niên trong những năm 1920 và 1930.

Profile/Part II, The Thirties: Johnny Hudgins Comes On, Romare Bearden, 1981, tranh ghép trên bảng.

Hiện tại, Bảo tàng Nghệ thuật High tại Atlanta đang giới thiệu triển lãm tranh nghệ thuật Something Over Something Else: Romare Bearden’s Profile Series, quy tụ 30 tác phẩm từ bộ sưu tập này. Sự kiện nghệ thuật do Stephanie Heydt, Giám tuyển Nghệ thuật Mỹ tại Bảo tàng High, và Robert G. O’Meally, giáo sư văn học tại Đại học Columbia, đồng tổ chức. Ý tưởng khởi nguồn từ việc Bảo tàng High mua lại tác phẩm Profile/Part II, The Thirties: Artist with Painting & Model (1981) vào năm 2014 — một trong những bức chân dung tự họa hiếm hoi của Bearden.

Điểm đặc biệt của loạt tranh "Profile" là mặc dù mang tính tự truyện, nhưng gần như không trực tiếp khắc họa chân dung tác giả, ngoại trừ một bức tranh. Thay vào đó, Bearden tái hiện cuộc sống của mình thông qua những khung cảnh và con người thân thuộc, phản ánh ký ức cá nhân qua hình ảnh — cách mà chúng ta vẫn thường ghi nhớ đời mình. Nếu bài phỏng vấn trên The New Yorker là cái nhìn công khai, thì "Profile" lại mang sắc thái riêng tư. Tựa đề của triển lãm nghệ thuật lấy cảm hứng từ bài báo của Tomkins, và cụm từ “something over something else” ám chỉ kỹ thuật cắt dán đa lớp của Bearden, kết hợp hình ảnh chụp, vẽ, giấy và vải.

Sự kiện nghệ thuật sắp xếp các tác phẩm theo trình tự thời gian gốc, đi kèm những đoạn văn ngắn do Bearden cùng nhà văn Albert Murray sáng tác. Các đoạn văn này không mô tả chi tiết mà mang tính gợi cảm xúc, được chép tay lên tường khi bộ tranh ra mắt lần đầu vào thập niên 1980 và nay được tái hiện trong phần chú thích.

"Chúng tôi rất vui khi có thể tái hợp bộ tranh gốc "Profile" và mang đến trải nghiệm kết hợp hình ảnh với lời văn như Bearden mong muốn," Heydt chia sẻ. "Bearden là một người kể chuyện tuyệt vời, và "Profile" cho thấy ông ở thời kỳ đỉnh cao, khơi gợi ký ức cá nhân mà ai cũng có thể tìm thấy sự đồng cảm."

Cuộc đời của Bearden, tự thân, cũng là một câu chuyện đáng kể. Ông từng là họa sĩ, nhạc sĩ jazz (đặc biệt nổi tiếng với bài Sea Breeze viết lời cho Billy Eckstine), nhà văn viết về nghệ thuật, nhân viên xã hội, và từng chơi bóng chày chuyên nghiệp. Tất cả những thành tựu này đều bắt nguồn từ cộng đồng người Mỹ gốc Phi ở Charlotte, Bắc Carolina, và môi trường nghệ thuật phong phú của Harlem trong thập niên 1930.

Phần đầu tiên của loạt tác phẩm "Profile" tập trung vào tuổi thơ của Bearden ở Charlotte và Pittsburgh — nơi gia đình ông chuyển đến để tránh nạn phân biệt chủng tộc — trước khi họ đến New York tìm kiếm cơ hội văn hóa rộng mở hơn.

Profile/Part I, The Twenties, Mecklenberg County, Maudell Sleet’s Magic Garden, Romare Bearden, 1978, tranh ghép trên bảng.

Một trong những hình ảnh cảm động nhất là Profile/Part I, The Twenties: Pittsburgh Memories, Farewell Eugene (1978). Bức tranh cắt dán tái hiện một đám tang trong phong cách gần như siêu thực, nhấn mạnh vào khuôn mặt người đưa tiễn giữa phong cảnh thiên nhiên hoàng hôn. Đây là đám tang của Eugene, người bạn thân thời thơ ấu đã truyền cảm hứng nghệ thuật đầu tiên cho Bearden. Văn bản đi kèm viết: “The sporting people were allowed to come but they had to stand on the far right.”

Tác phẩm Profile/Part II, The Thirties: Johnny Hudgins Comes On (1981) ghi lại những ảnh hưởng nghệ thuật đầu đời, mô tả nghệ sĩ hài kịch vaudeville Johnny Hudgins trên sân khấu rực rỡ ánh đèn. Bearden viết: “He was my favorite of all the comedians. What Johnny Hudgins could do through mime on an empty stage helped show me how worlds were created on an empty canvas.”

Bức tranh Profile/Part I, The Twenties: Pittsburgh Memories, Mill Hand’s Lunch Bucket (1978) gợi nhớ nhà trọ của bà ngoại Bearden ở Pittsburgh, với hình ảnh bàn tay lao động khổng lồ vươn tới chiếc hộp cơm, biểu tượng cho sức mạnh và sự bền bỉ. Đoạn văn miêu tả: “The mills worked 24 hours a day with three 8-hour shifts.”

School Bell Time, Romare Bearden, 1978, tranh ghép trên bảng.

Một số tác phẩm trong chuỗi tranh cũng truyền cảm hứng cho các sáng tác khác. Nhà soạn kịch August Wilson đã dựa vào Miss Bertha & Mr. Seth để phát triển nhân vật cho vở kịch Joe Turner’s Come and Gone.

Đáng chú ý, ngay cả trong bức tự họa Artist with Painting & Model, gương mặt Bearden cũng chỉ được phác nhẹ, như thể ông không muốn quá nhấn mạnh vào bản thân. Dự án "Profile", mặc dù là tự truyện, vẫn mang tinh thần tập thể, thể hiện sự khiêm nhường hiếm thấy.

Nguồn: Romare Bearden: Portrait of the Artist

Quỳnh Hoa