Quốc gia Anh mua lại tác phẩm tranh cổ bí ẩn trị giá 20 triệu USD

Tác phẩm hội họa thế kỷ 16 được mua từ bộ sưu tập gia đình, danh tính họa sĩ vẫn chưa xác định

Bảo tàng National Gallery tại London đã kỷ niệm 200 năm thành lập bằng việc mua lại một trong những bức tranh gây tò mò nhất: một bức tranh thờ khắc họa hình ảnh Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng cùng hai vị thánh, có niên đại khoảng năm 1500–1510. Dù chủ đề khá phổ biến trong các bức tranh tôn giáo, bố cục hình ảnh độc đáo và đầy chi tiết bất thường cho thấy tác giả sở hữu khiếu hài hước rất riêng. Danh tính họa sĩ vẫn là điều bí ẩn, thậm chí giới nghiên cứu vẫn tranh luận liệu ông thuộc trường phái Hà Lan hay Pháp.

Tác phẩm bí ẩn và mức giá kỷ lục

Tác phẩm có tên "The Virgin and Child with Saints Louis and Margaret and Two Angels" (tạm dịch: Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng cùng Thánh Louis, Thánh Margaret và Hai Thiên Thần) đã được mua với mức giá hơn 20 triệu USD (tương đương khoảng 16 triệu bảng Anh vào thời điểm đó), do tổ chức American Friends of the National Gallery London tài trợ. Đây là số tiền khổng lồ cho một tác phẩm tranh nghệ thuật châu Âu mà tác giả chưa rõ danh tính, thể hiện giá trị và tầm quan trọng của bức tranh. Việc mua bán diễn ra dưới hình thức giao dịch riêng qua nhà đấu giá Sotheby’s.

Hành trình lịch sử của bức tranh

Tranh từng thuộc sở hữu của hậu duệ dòng họ Henry Blundell (1724–1810), lưu giữ tại khu bất động sản Lulworth ở Dorset, nơi sinh sống của gia tộc Weld. Theo tài liệu năm 1602, bức tranh có khả năng từng được trưng bày tại nơi ẩn dật của tu viện Tronchiennes ở Ghent (Bỉ), và Blundell có thể đã mua lại vào năm 1803. Tuy nhiên, đây vẫn chỉ là giả thuyết.

Giám đốc National Gallery, ông Gabriele Finaldi, chia sẻ với The Art Newspaper rằng các đời giám đốc trước đã để mắt đến bức tranh này suốt nhiều thập kỷ. Tác phẩm cuối cùng được mua vào đầu năm 2025.

Phong cách độc đáo và chưa xác định được tác giả

Tác phẩm từng được trưng bày lần cuối vào năm 1960. Từ đó đến nay, chỉ một số chuyên gia được tiếp cận riêng, nhưng không ai thống nhất được danh tính tác giả. Một số cái tên từng được đề xuất như Jan Gossaert, Aert Ortkens, Jean Hey, Master of Saint Giles, hoặc các họa sĩ chịu ảnh hưởng từ Hugo van der Goes và Juan de Flandes. Trong tranh có dấu ấn ảnh hưởng của bố cục từ bức "Virgin and Child with Canon Joris van der Paele" (1434–36) của Jan van Eyck.

Biểu tượng và chi tiết kỳ quặc trong tranh

Giám tuyển Emma Capron cho rằng tranh có khả năng đến từ Hà Lan, tuy nhiên cũng có thể là tranh Pháp. Tranh được vẽ trên gỗ sồi vùng Baltic – chất liệu phổ biến ở các nước vùng thấp, trong khi họa sĩ Pháp lại dùng gỗ sồi địa phương. Trong tranh, Thánh Louis đại diện cho vua Louis IX của Pháp, áo choàng ông mặc được trang trí hoa bách hợp – biểu tượng hoàng gia Pháp.

Tác phẩm tập trung vào hình ảnh Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng. Hài Nhi Giê-su quay đi khỏi con chim sẻ vàng – biểu tượng gợi nhắc đến sự tử nạn, nắm cánh nó bằng tư thế gần như tàn nhẫn. Theo truyền thuyết, chim sẻ có vết đỏ vì từng nhổ gai khỏi đầu Chúa khi Ngài đi đến đồi Sọ.

Thánh Louis trong tranh được cho là mang diện mạo người hiến tặng (chưa rõ danh tính), thậm chí có vết sẹo trên má. Thánh Margaret bên phải được thể hiện theo kiểu lý tưởng hóa, là vị thánh bảo trợ cho phụ nữ mang thai. Trên vai bà có một con chim bồ câu – ám chỉ câu chuyện hiếm gặp về việc được đội vương miện từ chim trời bay xuống.

Điểm thu hút là con rồng dữ tợn trong tranh – sinh vật gớm ghiếc, có răng lởm chởm và tai dài, như đang rên rỉ vì đau đớn. Đây là hình ảnh lạ hiếm thấy trong tranh nghệ thuật Bắc Âu. Thánh Margaret trỗi dậy sau khi hạ gục con rồng. Hai thiên thần đứng hai bên Đức Mẹ – một người chơi đàn môi (Jew’s harp), loại nhạc cụ hiếm trong tranh thời Trung Cổ; người còn lại cầm bản nhạc với ký hiệu không mang ý nghĩa âm nhạc rõ ràng như từng được cho là của nhạc sĩ Anh Walter Frye.

Chi tiết khác thường nữa là những chiếc đinh trên bậc gỗ trần, vốn bất tiện cho việc đi lại. Đây có thể là ẩn dụ về Thập Giá và sự đóng đinh của Chúa.

Những cảnh Kinh Thánh và hình ảnh táo bạo

Trên các đầu cột pilasters là những cảnh nhỏ từ Cựu Ước như Adam và Eva, xen kẽ là các hình ảnh kỳ dị, thậm chí tục tĩu. Ở góc trên bên phải là hình ảnh hài hước: một thiên thần bé đang xì hơi – chi tiết thường xuất hiện trong tranh minh họa sách cổ nhưng cực hiếm gặp trong tranh tường hay tranh thờ. Theo Capron, tác giả là người sáng tạo không giới hạn, tạo nên một bố cục chứa đầy những "kỳ lạ biểu tượng".

Bảo tồn và triển vọng nghiên cứu

Tác phẩm tranh thờ cao 1,2m vừa trải qua quy trình bảo tồn toàn diện. Kỹ thuật xác định niên đại bằng vòng gỗ cho thấy cây gỗ được đốn hạ năm 1483, tính thời gian phơi gỗ thì tranh có thể được hoàn thành ngay sau năm 1500. Phần khung được thay thế bằng giá đỡ mềm để giữ độ ổn định. Sơn bị bong tróc được gia cố và nhiều chỗ mất mát được phục hồi bằng chất liệu có thể đảo ngược. Trưởng phòng bảo tồn Larry Keith nhận định tình trạng tranh “rất tốt so với tuổi và kích cỡ”.

Giám đốc Finaldi cho biết việc sở hữu một tranh nghệ thuật chưa rõ tác giả mà đạt chất lượng như vậy là điều cực hiếm. Có thể người vẽ là một tài năng trẻ hoặc một họa sĩ mất sớm. Việc tác phẩm thuộc sở hữu công cộng và được tiếp cận dễ dàng hy vọng sẽ giúp các chuyên gia xác định tác giả. Nếu không thể, tranh có thể được gán tên là “Master of the National Gallery Virgin and Child”.