Phù Lãng: Thắp sáng tương lai từ gốm truyền thống (Phần 2)

Cây cầu nối tới Nhật Bản: Dự án JICA

Một bước ngoặt quan trọng đã đến vào năm 2021, khi một sáng kiến hợp tác phát triển giữa Việt Nam và Nhật Bản mang đến những cơ hội mới cho làng gốm Phù Lãng.

Theo Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tại Việt Nam, Công ty Onimaru Setsuzan Kamamoto và Làng Toho của Nhật Bản đã phối hợp cùng chính quyền địa phương và các nghệ nhân bậc thầy tại làng gốm Phù Lãng để triển khai một sáng kiến đa giai đoạn nhằm phục hồi nghề gốm cổ truyền.

Dự án, mang tên “Phát triển Gốm Bền vững tại Phù Lãng”, nhằm đào tạo các nghệ nhân gốm bằng cách kết hợp kiến thức gốm truyền thống với các kỹ thuật, công nghệ tiên tiến, và chuyên môn trải nghiệm phù hợp với đặc thù của làng nghề Phù Lãng.

"Chúng tôi thực hiện dự án này tại làng gốm truyền thống Phù Lãng, với mục tiêu tạo ra các sản phẩm gốm liên quan đến trang trí hoa và dụng cụ ăn uống cao cấp, không chỉ được công nhận tại Việt Nam mà còn trên toàn thế giới," ông Onimaru Hekizan, giám đốc dự án chia sẻ.

"Chúng tôi đều mong muốn cùng nhau làm việc, để bảo vệ môi trường tự nhiên tại Phù Lãng, một trong những nơi sản xuất gốm tốt nhất thế giới. Cho đến nay, các hộ gia đình ở Phù Lãng vẫn liên tục sản xuất gốm quy mô lớn."

"Những sản phẩm này, được làm từ đất sét lấy từ lòng sông, mang lại cho chúng tôi cảm giác ấm áp và quen thuộc. Hơn nữa, những lò nung bằng gỗ có kích thước lớn cũng là một đặc trưng thú vị của làng. Tuy nhiên, đất và gỗ không phải là tài nguyên vô hạn. Vì vậy, chúng tôi hy vọng rằng Phù Lãng sẽ phát triển mạnh mẽ như một trong những khu vực sản xuất gốm hàng đầu của Việt Nam, bằng cách học hỏi những phương pháp sử dụng ít tài nguyên nhất nhưng vẫn mang lại thu nhập tốt cho các gia đình," ông chia sẻ thêm.

Naganuma Takehisa, một nghệ nhân gốm Nhật Bản tham gia dự án, cũng đồng tình: "Tôi đã làm nghề gốm suốt 40 năm. Hình ảnh của những ngày đầu khi tôi bắt đầu sự nghiệp gốm bỗng xuất hiện khi tôi chứng kiến thái độ làm gốm chân thành và nhiệt huyết của những người học tại xưởng gốm ở làng Phù Lãng. Tôi rất biết ơn các học viên đã cho tôi cơ hội trải nghiệm quý giá như vậy."

Từ địa phương đến toàn cầu

Tính đến nay, làng có hơn 200 hộ gia đình tham gia sản xuất gốm. Khoảng 1.000 công nhân trực tiếp tham gia làm gốm, sản xuất hơn một triệu sản phẩm mỗi năm.

Với sự hỗ trợ từ dự án, một số xưởng địa phương đã bắt đầu thiết kế lại các dòng sản phẩm của họ. Bảng màu trở nên tinh tế hơn, họa tiết thêm phần tinh xảo, và hình dáng sản phẩm cũng phù hợp hơn với thị trường xuất khẩu. Một số xưởng còn mở lớp dạy gốm cho du khách và người dân, biến làng thành một điểm đến sáng tạo.

Một ví dụ nổi bật là sự chuyển mình của những xưởng gốm gia đình cũ thành một không gian đa chức năng – vừa là phòng trưng bày, vừa là xưởng làm gốm – nơi du khách có thể xem nghệ nhân làm việc và tự tay thử tạo ra các sản phẩm gốm. Không gian này nhanh chóng trở thành một điểm dừng chân yêu thích của những du khách yêu thích văn hóa.

"Không chỉ là bán gốm," Huân chia sẻ. "Mà là kể một câu chuyện — câu chuyện của một làng nghề, một truyền thống và một thế hệ mới."

Hơn nữa, dưới sự hỗ trợ của dự án, một nhóm bảy người học viên Việt Nam đã tập hợp lại để thành lập một hợp tác xã, tiếp tục xây dựng và phát triển nghề gốm ở Phù Lãng. Với sự hỗ trợ từ các chuyên gia Nhật Bản, họ đã xây dựng thành công một lò nung mới tại một địa điểm mới và sản xuất các sản phẩm gốm chất lượng, theo thông tin từ JICA Việt Nam.

Từ ngày 22 đến 25 tháng 2 năm 2025, Lễ hội Gốm Phù Lãng và Lễ Khánh thành Lò Nung Mới đã được tổ chức, với sự tham gia của hợp tác xã và chín hộ gia đình sản xuất gốm khác trong làng, được hỗ trợ bởi chính quyền địa phương.

Những thử thách phía trước

Dù đã đạt được những thành công nhất định, con đường phía trước vẫn không thiếu thử thách. Thế hệ trẻ vẫn phải đối mặt với áp lực từ gia đình, những người hoài nghi về sự thay đổi. Cơ sở hạ tầng trong làng, từ đường xá đến logistics, vẫn chưa phát triển đầy đủ, khiến việc mở rộng sản xuất hay tổ chức các sự kiện lớn gặp nhiều khó khăn.

Lo ngại về môi trường cũng là một vấn đề lớn. Những lò nung bằng gỗ truyền thống, dù mang tính xác thực, nhưng lại góp phần vào ô nhiễm không khí và nạn phá rừng. Một số nghệ nhân trẻ đang thử nghiệm với lò nung điện hoặc nhiên liệu sạch hơn, nhưng những phương pháp này đòi hỏi đầu tư và sự hỗ trợ kỹ thuật.

Thách thức khác là duy trì chất lượng sản phẩm trong khi tăng sản lượng. Khi nhu cầu tăng lên, một số xưởng có thể bị cám dỗ để cắt giảm chi phí hoặc thuê ngoài một phần quá trình sản xuất. Với những nghệ nhân như Huân, đây là một sự cân bằng mong manh.

Tuy nhiên, ở Phù Lãng hiện tại, có một cảm giác lạc quan đang dần hình thành — một cảm giác rằng làng đang đứng trước ngưỡng cửa của một chương mới. Nhờ vào sự kết hợp giữa năng lượng tuổi trẻ, niềm tự hào văn hóa, và sự hợp tác quốc tế, một trang mới đang được viết tiếp.

Những gì trước đây được coi là một nghề gốm đang dần tàn lụi giờ đây lại được công nhận như một nghệ thuật sống – một nghệ thuật không chỉ phản ánh quá khứ mà còn tiềm năng của tương lai sáng tạo của Việt Nam.

"Khoảng 10 năm trước, chúng tôi sợ rằng nghề gốm sẽ bị mai một," ông Nguyễn Minh Ngọc, Chủ tịch Hợp tác xã Gốm và Du lịch Phù Lãng nhớ lại. "Lượng học viên giảm, thị trường thu hẹp. Nhưng mọi thứ bắt đầu thay đổi khi chúng tôi khuyến khích giới trẻ thử nghiệm và sáng tạo ra các sản phẩm mới."

"Trước đây, mỗi hộ gia đình làm gốm theo cách riêng của mình. Bây giờ, chúng tôi làm việc cùng nhau để xây dựng một thương hiệu đại diện cho Phù Lãng nói chung," ông Ngọc chia sẻ. "Khách du lịch đến không chỉ để mua gốm, mà để học hỏi, để cảm nhận sự kết nối. Trải nghiệm đó làm tăng giá trị cho những gì chúng tôi làm."

Đọc tiếp: Phần 1

Nguồn tham khảo: Firing up the future of Phù Lãng

Biên dịch: Hoàng Linh