Phù Lãng: Thắp sáng tương lai từ gốm truyền thống (Phần 1)

Với lịch sử hơn 700 năm, Phù Lãng là một trong những làng gốm cổ nhất Việt Nam, nổi tiếng với những sản phẩm gốm đất nung màu nâu đỏ đặc trưng và lò gốm nung bằng gỗ.

Một thời, làng gốm này sôi động với những người thợ lành nghề, tràn ngập mùi đất sét và khói lửa. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, làng đã phải đối mặt với nhiều thách thức, từ sự suy giảm sự quan tâm của thế hệ trẻ đến áp lực của hiện đại hóa và sản xuất hàng loạt.

Nhưng hôm nay, Phù Lãng lại đang dần hồi sinh, với thế hệ nghệ nhân mới và sự hợp tác xuyên văn hóa có thể sẽ làm thay đổi tương lai của nghề gốm cổ truyền này.

Di sản của lửa và đất sét

Với lịch sử làm gốm kéo dài từ thế kỷ 13 dưới triều Trần (1226-1400), Phù Lãng là một trong những trung tâm gốm nổi tiếng nhất miền Bắc Việt Nam.

Sản phẩm của làng gốm này nổi bật với lớp men nâu đất, họa tiết chạm khắc tay, và kỹ thuật nung gốm trong lò nung truyền thống bằng gỗ. Qua nhiều thế hệ, nghệ nhân Phù Lãng đã sử dụng đất sét đỏ địa phương để tạo ra những sản phẩm gia dụng như bình, lọ, và dụng cụ chứa nước.

Tuy nhiên, vài thập kỷ qua là một giai đoạn khó khăn đối với Phù Lãng. Sự xuất hiện của gốm công nghiệp, đồ dùng bằng nhựa và hàng hóa nhập khẩu giá rẻ đã khiến nhu cầu với gốm thủ công giảm sút. Các nghệ nhân cao tuổi thì về hưu, trong khi thế hệ trẻ ngày càng rời xa nghề, tìm kiếm những công việc có thu nhập cao hơn tại các thành phố.

“Rất nhiều người trẻ trong làng không muốn làm gốm nữa vì thấy nghề này cũ kỹ và lỗi thời,” Bùi Văn Huân, một nghệ nhân gốm 35 tuổi chia sẻ. “Nó là công việc vất vả, thu nhập không ổn định, và thị trường thì ngày càng thu hẹp.”

Tuy nhiên, thay vì từ bỏ di sản của mình, Huân đã quyết định đi theo một hướng khác — kết hợp giữa truyền thống và đổi mới.

Theo ông Lê Phú Thành, Phó Chủ tịch UBND xã Phù Lãng, sức sống của làng gốm không chỉ nằm ở di sản mà còn ở khả năng thích ứng của nó.

“Gốm Phù Lãng đã được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia vào năm 2016. Chúng tôi tự hào về nghề gốm cổ truyền, nhưng cũng hiểu rằng việc bảo tồn nó đòi hỏi sự chuyển mình. Lứa trẻ mang đến sự đổi mới và khả năng ứng dụng công nghệ số, điều này rất quan trọng để tiếp cận các thị trường mới và tái định nghĩa vị trí của Phù Lãng trên bản đồ gốm toàn cầu,” ông Thành chia sẻ.

Thế hệ trẻ bước vào

Huân là một phần của thế hệ nghệ nhân mới ở Phù Lãng, không chỉ bảo tồn di sản làng nghề mà còn đang biến tấu nó. Trang bị kiến thức thiết kế, kỹ năng số và tầm nhìn toàn cầu, những nghệ nhân trẻ này đang tái định hình lại những gì mà gốm Phù Lãng có thể trở thành.

Sau khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, Huân trở về làng với một sứ mệnh: hiện đại hóa nghề gốm Phù Lãng mà không làm mất đi bản sắc của nó.

Anh bắt đầu thử nghiệm với các loại men mới, hình dáng tối giản, và thiết kế đa năng phù hợp với lối sống đô thị. Thay vì những bình gốm lớn, anh tạo ra bộ ấm trà, các sản phẩm trang trí nhà cửa và đồ dùng bàn ăn hiện đại. Anh cũng xây dựng sự hiện diện trực tuyến, giới thiệu các sản phẩm của mình trên mạng xã hội và kết nối với khách hàng yêu thích thiết kế ở khắp Việt Nam và nước ngoài.

“Tôi nhận ra rằng chúng ta không thể cứ làm những thứ giống như ông bà đã làm,” Huân chia sẻ. “Chúng ta phải đổi mới, tạo ra những sản phẩm mới.”

Xưởng gốm của anh, mang tên Gốm Huân, nhanh chóng thu hút sự quan tâm. Bằng cách kết hợp phương pháp nung truyền thống với thẩm mỹ hiện đại, anh đã tạo ra một chỗ đứng trong thị trường ngày càng phát triển của những sản phẩm thủ công bền vững. Những nghệ sĩ trẻ khác cũng theo bước anh, và một cuộc cách mạng âm thầm đã bắt đầu nở rộ ở Phù Lãng.

Đọc tiếp: Phần 2

Nguồn tham khảo: Firing up the future of Phù Lãng

Biên dịch: Hoàng Linh