Phỏng vấn với Liesbeth Willems, cựu giám tuyển của bộ sưu tập KRC

Mỗi nhà sưu tập nghệ thuật đều mơ ước có một triển lãm bảo tàng dành riêng cho bộ sưu tập của mình. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để xây dựng một bộ sưu tập xứng đáng với bảo tàng và những thách thức nào sẽ xuất hiện trong quá trình đó?

Liesbeth Willems, sinh năm 1947, là giám tuyển của một trong những bộ sưu tập tư nhân hàng đầu tại Hà Lan, bộ sưu tập KRC. Kể từ khi bộ sưu tập này được thành lập vào năm 2001, bà đã đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bộ sưu tập của doanh nhân người Hà Lan gốc Ấn Độ Rattan Chadha, người sáng lập thương hiệu Mexx, chuỗi cửa hàng Spaces, và các khách sạn thiết kế CitizenM. Dưới sự dẫn dắt của bà Willems, bộ sưu tập KRC đã trở thành một bộ sưu tập có sức hút và quy mô quốc tế. Trong số hơn 900 tác phẩm trong bộ sưu tập, có nhiều tác phẩm của các nghệ sĩ nổi tiếng như Gilbert & George, Paul McCarthy, Grayson Perry, Marlene Dumas và Michael Borremans, bên cạnh các tài năng trẻ như Roger Hiorns, Funda Gül Özcan, cùng Florian và Michael Quistrebert. Một trong những sự kiện nổi bật nhất là triển lãm "Trouble in Paradise," diễn ra tại Kunsthal Rotterdam vào năm 2019, giới thiệu các tác phẩm từ bộ sưu tập KRC.

Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với Liesbeth Willems nhân dịp xuất bản cuốn sách của Gert Jan van Rooij, trong đó có những bức ảnh về triển lãm.

Làm thế nào để trở thành người giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật?

Trở thành người giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật không phải là một kế hoạch được chuẩn bị trước, nhưng tôi đã có nền tảng phù hợp. Tôi đã học lịch sử nghệ thuật và từng làm việc tại Bảo tàng Overholland dưới sự lãnh đạo của Christiaan Braun. Tại đây, tôi đã giám tuyển các cuộc triển lãm của Louise Bourgeois, Marlene Dumas và Thomas Schütte. Sau đó, tôi viết bài cho tạp chí Villa d'Arte. Một người bạn đang cải tạo ngôi nhà của ông Rattan Chadha ở Wassenaar đã hỏi tôi có muốn giúp ông ấy mua tác phẩm nghệ thuật cho ngôi nhà không. Tuy nhiên, ông Chadha lại muốn sưu tầm nghệ thuật. Vì vậy, tôi đã đề xuất rằng ba chúng tôi nên cùng đi đến Art Basel. Đó là vào năm 2001, và từ đó, tôi đã nhận nhiệm vụ này. Ban đầu tôi làm việc tự do, sau đó trở thành nhân viên chính thức.

Làm việc trực tiếp cho một nhà sưu tập như thế nào?

Đúng vậy, ban đầu cả hai bên cần làm quen với nhau. Ông Chadha từng gọi tôi là người vợ đắt giá nhất của mình. Ông là một nhà tâm lý học, và trước tiên ông cần lập bản đồ tính cách và đặc điểm của tôi, sau đó mới lập kế hoạch dựa trên đó.

Kế hoạch đó trông như thế nào?

Tôi nhanh chóng nảy ra ý tưởng rằng ông ấy nên sưu tầm nghệ thuật ở nước ngoài. Ý tưởng này rất phù hợp với ông, vì ông vừa mới thành lập CitizenM vào năm 2001 và đi du lịch rất nhiều. Điểm thú vị trong góc nhìn quốc tế này là bạn có thể xây dựng một bộ sưu tập khác biệt.

Mối quan hệ làm việc đó phát triển như thế nào?

Nếu bạn muốn được coi trọng như một cố vấn nghệ thuật, điều quan trọng là phải duy trì một mức độ tự chủ nhất định, đặc biệt khi làm việc cho một người thành công và quen với việc được chứng minh là đúng. Các nhà sưu tập thường có xu hướng làm cho không gian trưng bày trở nên lộn xộn, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng hiệu quả. Sau vài năm, tôi đã tổ chức một triển lãm tại trụ sở chính của KRC ở Voorschoten. Việc chuẩn bị cho triển lãm mất nhiều thời gian, và sau khi lắp đặt xong, ông Chadha muốn bổ sung thêm tác phẩm. Tôi đã nói với ông rằng tôi muốn có thời gian suy nghĩ. Ngày hôm sau, tôi đã thông báo rằng tôi không muốn thực hiện bất kỳ thay đổi nào đối với triển lãm. Ông ấy chấp nhận và điều này đã tạo ra mối quan hệ tin tưởng giữa chúng tôi.

Sự khác biệt giữa mối quan hệ cá nhân và bộ sưu tập của bảo tàng là gì?

Sự khác biệt lớn nhất chính là tốc độ ra quyết định. Các nhà sưu tập có thể hành động theo trực giác và bốc đồng hơn so với bảo tàng. Khi bạn tham gia hội chợ với một nhà sưu tập như ông Chadha, bạn phải mua được một thứ gì đó. Lần đầu tiên chúng tôi đến Frieze, chúng tôi đã mua 25 tác phẩm, đây là con số rất lớn. Ngược lại, một bảo tàng, đặc biệt là ở nước ngoài, cần nhiều thời gian hơn để đưa ra quyết định mua. Họ không chỉ cần thảo luận mà còn cần đảm bảo tài chính, có thể mất vài tháng. Đã có trường hợp chúng tôi muốn mua một tác phẩm đã được hứa hẹn với bảo tàng, nhưng sau vài tháng, bảo tàng đó đã hủy giao dịch, và chúng tôi đã có thể mua được tác phẩm đó.

Tác phẩm đầu tiên mà bạn mua cho bộ sưu tập là gì?

Tác phẩm đầu tiên mà chúng tôi mua cho bộ sưu tập là một bức chân dung của Francis Picabia. Với vị trí của mình, tôi nhận ra rằng công việc của tôi không phải là sưu tầm cho bản thân mà là cho người khác, vì vậy tôi cần phải đáp ứng được sở thích của họ.

Bạn sẽ mô tả sở thích của khách hàng như thế nào?

Sở thích của một người thường thay đổi theo thời gian. Sau Picabia, chúng tôi đã tiếp tục mua một loạt các bức vẽ của Marcel van Eeden, cũng mang tính tượng trưng. Qua các năm, sở thích của ông Chadha chuyển dần sang những tác phẩm trừu tượng hơn. Ví dụ như các tác phẩm của Frank Ammerlaan, Rafaël Rozendaal và Florian cùng Michael Quistrebert. Những tác phẩm này không chỉ có bề mặt mà còn mang tính trừu tượng, đầy màu sắc và mạnh mẽ. 

Một trong những tác phẩm yêu thích của ông là tác phẩm sắp đặt video "Queen" của Candice Breitz, trong đó có một bức chân dung của Madonna. Tác phẩm này phủ kín một bức tường với các màn hình hiển thị một nhóm người đầy màu sắc đến từ Milan hát những bài hát của Madonna. Khía cạnh quốc tế của tác phẩm này thực sự hấp dẫn ông.

Chính sách mua hàng của bộ sưu tập như thế nào và bạn đã thực hiện ra sao?

Sau trải nghiệm tại Frieze, tôi đã đề xuất một số chủ đề để chúng tôi có thể thu thập và mua sắm một cách có hệ thống hơn. Điều này không chỉ giúp chúng tôi tập trung vào những lĩnh vực cụ thể mà còn cung cấp cho ông Chadha một điểm bám víu, vì những nhà sưu tập như ông thường mua rất nhiều tác phẩm mà không luôn nhớ rõ mình sở hữu gì.

Về mặt tài chính, việc chi cho một tác phẩm nghệ thuật không phải là điều quá bất thường đối với ông Chadha, vì vậy mức chi này không ảnh hưởng nhiều đến ông như với những người có ngân sách nhỏ hơn. Tuy nhiên, tôi cần nhấn mạnh rằng ông Chadha vẫn có ngân sách khá khiêm tốn so với các nhà sưu tập lớn ở nước ngoài. Ông không có ý định chi một khoản tiền vô hạn cho một tác phẩm duy nhất. Vì vậy, tôi đã tìm kiếm những nghệ sĩ trẻ có triển vọng hoặc những nghệ sĩ vẫn có giá cả phải chăng, chẳng hạn như Jack Whitten. Điều này giúp chúng tôi xây dựng một bộ sưu tập phong phú và đa dạng mà không cần phải vượt quá ngân sách.

Quá trình mua sắm tác phẩm nghệ thuật diễn ra như thế nào?

Trên thực tế, tôi thường xem xét một tác phẩm trước và sau đó yêu cầu ông Chadha đến xem, đặc biệt khi nói đến những tác phẩm có giá trị cao hơn. Tôi có thể tự do mua những tác phẩm giá trị nhỏ hơn. Lúc đầu, tôi thường tham gia các hội chợ nghệ thuật, nhưng sau đó nhận ra rằng việc đến London hoặc Berlin trong một tuần và sắp xếp lịch hẹn để có thể xem mọi thứ khi có thời gian sẽ tiện lợi hơn nhiều.

Phần khó khăn nhất trong việc xây dựng bộ sưu tập như vậy là gì?

Phần khó khăn nhất là xây dựng mối quan hệ tin cậy với các phòng trưng bày. Tôi đã từng nói với ông Chadha: "Tôi sẽ đến London, nhưng tôi không mong đợi sẽ trở về với bất cứ thứ gì". Tôi muốn mua một tác phẩm của Grayson Perry từ Victoria Miro, nhưng những phòng trưng bày lớn thường không dễ bán cho bạn ngay từ đầu. Bạn cần phải liên lạc và thực sự nỗ lực để có được một tác phẩm nghệ thuật. Bạn có thể được yêu cầu gọi lại vào ngày hôm sau để nhận thông tin. Điều này cũng cho các phòng trưng bày thời gian để tìm hiểu về bạn, vì họ không muốn tác phẩm của mình rơi vào tay những kẻ đầu cơ. Tuy nhiên, nếu bạn kiên trì, bạn sẽ gặt hái được trái ngọt từ những nỗ lực này. Vào năm 2008, giữa cuộc khủng hoảng tài chính, chúng tôi đã nhận được lời mời từ Galerie Zeno-X để mua một tác phẩm của Marlene Dumas. Những lời mời như vậy chỉ đến khi bạn đã xây dựng được mối quan hệ với phòng trưng bày, và tôi đã gọi cho ông Chadha: "Nếu ông muốn có một tác phẩm Dumas khác, thì bây giờ là lúc để hành động".

Triển lãm "Trouble in Paradise" tại Kunsthal Rotterdam có điều gì đặc biệt?

Triển lãm "Trouble in Paradise" với các tác phẩm từ bộ sưu tập KRC tại Kunsthal Rotterdam vào mùa xuân năm 2019 là một điểm nhấn quan trọng trong sự nghiệp của tôi. Việc được mời thực hiện một triển lãm như vậy là điều đáng trân trọng, vì Kunsthal không yêu cầu tất cả mọi người tham gia. Tôi đã dành gần một năm để chuẩn bị cho triển lãm này, và tôi được tự do sáng tác. Các tiêu đề cho từng phần trong triển lãm phản ánh sự phát triển của bộ sưu tập. Phần đầu tiên có tên là "Soul Searching," chủ yếu tập trung vào các tác phẩm tượng hình từ những ngày đầu. Sau đó là "Delicious Confusion" và "Forever Young," trong đó nhấn mạnh đến các nghệ sĩ trẻ mà chúng tôi đã sưu tầm. Tác phẩm duy nhất mà ông Chadha thêm vào triển lãm là tác phẩm của Desiree Dolron, điều này cũng thể hiện sự tín nhiệm và là một lời khen ngợi tốt đẹp cho bộ sưu tập.

Tại sao anh lại quyết định nghỉ việc sau đó?

Đảm nhiệm vị trí giám tuyển cho bộ sưu tập trong gần hai mươi năm là một công việc khá vất vả. Sau khi thực hiện triển lãm tại Kunsthal, tôi nhận ra rằng đó là thời điểm thích hợp để dừng lại. Một triển lãm bảo tàng về bộ sưu tập của ông Chadha chắc chắn là một điểm nhấn trong sự nghiệp, nhưng cũng mang tính chất như một cái kết tự nhiên. Thực tế, nhiều nhà sưu tập cũng trải qua cảm giác tương tự khi đến thời điểm này.

Anh có lời khuyên nào cho các nhà sưu tập không?

Tôi muốn nhấn mạnh rằng các nhà sưu tập nên thường xuyên thăm các phòng trưng bày và duy trì mối liên hệ với chủ sở hữu các phòng trưng bày đó. Bằng cách này, họ sẽ luôn được cập nhật thông tin và có thể hoàn thành phần lớn công việc sưu tầm của mình. Hơn nữa, hãy chú ý đến những phòng trưng bày trưng bày các nghệ sĩ nước ngoài và có cái nhìn sáng tạo về các phương tiện truyền thông mới, như Phòng trưng bày Upstream. Những nơi như vậy có thể cung cấp cho bạn những góc nhìn mới và những tác phẩm thú vị để bổ sung vào bộ sưu tập của mình.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Atelier