Ở Nhật Bản, một đám đông sành điệu mới đang thúc đẩy thị trường nghệ thuật

Các phòng trưng bày tranh Blue Chip đang mở rộng diện tích khi hành vi sưu tập thay đổi

Yusaku Maezawa, nổi bật trong giới nghệ thuật, được biết đến với việc chi tới 110 triệu đô la Mỹ để mua bức tranh đầu lâu của Jean-Michel Basquiat năm 1982. Thành công của ông với tư cách là nhà sưu tầm nghệ thuật đã truyền cảm hứng cho một nhóm những người đam mê nghệ thuật, chủ yếu là các doanh nhân ở độ tuổi 30 và 40, được gọi là "những đứa trẻ Maezawa".

Một năm sau vụ mua tác phẩm của Basquiat, vào năm 2018, Maezawa thông báo rằng ông sẽ tham gia một chuyến bay vũ trụ cùng với tám nghệ sĩ, trên tàu SpaceX Starship, trong chuyến bay tư nhân đầu tiên vòng quanh mặt trăng. Tuy nhiên, kế hoạch này đã bị hoãn lại trong năm nay do sự chậm trễ của chương trình Starship, có thể coi là một sự "dừng lại ở quy mô tầng bình lưu."

Mặc dù Maezawa và một số ít tên tuổi nổi bật khác là những người đi đầu, nhưng các nhà sưu tầm nghệ thuật Nhật Bản vẫn khá vắng bóng trong các giao dịch nghệ thuật lớn toàn cầu. Theo một số nguồn tin, Nhật Bản chỉ chiếm dưới 2% thị trường nghệ thuật đương đại, một con số khá khiêm tốn khi xét đến vị thế kinh tế của quốc gia này, đứng thứ tư thế giới về GDP danh nghĩa.

Tình hình trở nên tồi tệ hơn khi nhiều chủ phòng trưng bày ở Tokyo và Kyoto cho biết lượng người mua nghệ thuật trong năm qua đã giảm sút. "Doanh số đã giảm nhẹ so với năm ngoái, tôi nghĩ phần lớn là do nền kinh tế suy thoái. Tuy nhiên, khác với giai đoạn hậu khủng hoảng Lehman [2008], những tác phẩm nghệ sĩ nổi bật vẫn tiếp tục được bán," Takayuki Ishii, người sáng lập Phòng trưng bày Taka Ishii cho biết. "Thị trường sơ cấp vẫn ổn định, trong khi thị trường thứ cấp đang gặp khó khăn. Có vẻ như ít người mua sẵn sàng chi trả mức giá cao ngay cả với những tác phẩm đáng giá trên thị trường thứ cấp."

Tuy vậy, Khảo sát Sưu tầm Toàn cầu 2024 của Art Basel và UBS lại cho thấy Nhật Bản sẽ là một khu vực có tiềm năng tăng trưởng cao trong thị trường nghệ thuật. Những cá nhân có giá trị tài sản ròng cao ở Nhật Bản đang ngày càng quan tâm đến việc khám phá nghệ sĩ mới, kết hợp với việc sưu tầm các tác phẩm quen thuộc. Các phòng trưng bày thương mại giờ đây đang phải làm cầu nối để giúp những người mua tiềm năng xây dựng mối quan hệ với các nghệ sĩ.

Theo Tim Blum, giám đốc BLUM tại Los Angeles, Tokyo và New York, những người ở độ tuổi 40 và 50 là nhóm sưu tầm nghệ thuật năng động nhất tại Nhật Bản, mặc dù các thế hệ trẻ như Thiên niên kỷ và Thế hệ Z cũng bắt đầu tham gia thị trường. Ishii cũng nhận thấy một nhóm sưu tầm mới nổi từ thế hệ trẻ, nhiều người trong số họ đã tích lũy tài sản từ ngành công nghệ. Ông cho biết: "Những người tham gia tích cực vào thị trường là những người sáng lập công ty công nghệ thông tin, với các thương vụ mua lại lên đến hàng tỷ yên, hoặc những người có thể vay tiền từ ngân hàng để mở rộng công ty của họ, tận dụng cổ phần."

Mặc dù đồng yên đã giảm xuống mức yếu nhất so với đô la Mỹ kể từ những năm 1980, các nhà sưu tầm Nhật Bản vẫn mạo hiểm đầu tư vào các tác phẩm nghệ thuật quốc tế. Kayoko Yuki, người sáng lập KAYOKOYUKI Gallery tại Tokyo, cho biết các nhà sưu tầm Nhật Bản đang ngày càng nhận ra giá trị khi mua tác phẩm từ nước ngoài. "Với nhiều nhà sưu tầm trẻ, giá trị tiền tệ của một tác phẩm có mối liên hệ mạnh mẽ với cách họ đánh giá tác phẩm đó," bà nói.

Nhật Bản không thiếu các sự kiện văn hóa quan trọng. Các sản phẩm nghệ thuật thương mại của quốc gia này đã được củng cố thông qua những hội chợ như Art Collaboration Kyoto, nơi kết hợp các phòng trưng bày Nhật Bản với các đại lý quốc tế trong các gian hàng chung, cùng với Tuần lễ Nghệ thuật Tokyo, được tổ chức lần đầu vào năm 2021. Cả hai sự kiện này đã thu hút sự chú ý của công chúng và giới nghệ thuật.

Phiên bản mới nhất của Tuần lễ Nghệ thuật Tokyo, diễn ra từ ngày 7 đến 10 tháng 11 năm nay, đã thu hút 4.000 khách VIP trong và ngoài nước, họ tham quan các phòng trưng bày, bảo tàng và xưởng nghệ thuật trên khắp thành phố. Tại Bảo tàng Artizon ở quận Chūō, các tác phẩm sắp đặt và điêu khắc của Yuko Mohri - người đại diện Nhật Bản tại Venice Biennale năm nay - được trưng bày cùng với các tác phẩm từ Bộ sưu tập Quỹ Ishibashi. Đồng thời, Bảo tàng Nghệ thuật Mori tổ chức triển lãm hồi tưởng của Louise Bourgeois và Trung tâm Nghệ thuật Quốc gia Tokyo trưng bày các tác phẩm của Keiichi Tanaami.

AWT Focus, nền tảng bán hàng được quản lý của Art Week Tokyo, đã được tổ chức tại Bảo tàng Nghệ thuật Okura, bảo tàng tư nhân đầu tiên của Nhật Bản. Dưới sự giám sát của Mami Kataoka, giám đốc Bảo tàng Nghệ thuật Mori, triển lãm này quy tụ các tác phẩm của những nghệ sĩ nổi tiếng như Lynda Benglis, Yutaka Hatta, Nelo Akamatsu, Sopheap Pich, Mit Jai Inn, Taloi Havini, Ken và Julia Yonetani, cùng nhiều tên tuổi khác từ Nhật Bản và quốc tế. Charles Fong, giám đốc phòng trưng bày Rossi & Rossi có trụ sở tại Hồng Kông và London, cho biết: "Thực tế là Tokyo có quá nhiều thứ để xem và làm có thể là con dao hai lưỡi. Sự chú ý của khán giả có thể bị phân tán bởi tất cả những hoạt động khác diễn ra trong thành phố."

Tuy nhiên, các đại lý đang kỳ vọng vào một nhóm khán giả ổn định hơn, với những cá nhân có giá trị tài sản ròng cao đang ngày càng lựa chọn Nhật Bản là nơi sinh sống lâu dài. Blum nhận thấy rằng Tokyo đang trở thành "nơi mà nhiều nhà sưu tầm hoặc người giàu châu Á đang thiết lập ngôi nhà thứ hai – và con số này đang tăng lên đáng kể." Ông cũng nhấn mạnh rằng cam kết sưu tầm của thế hệ mới "đã tăng trưởng đều đặn."

Bốn thập kỷ trước, khi nền kinh tế Nhật Bản đứng thứ hai thế giới (nay là thứ tư, sau Hoa Kỳ, Trung Quốc và Đức) và thị trường nghệ thuật Nhật Bản đang bùng nổ, các tập đoàn lớn trong "Japan Inc." đã trở thành những người mua nghệ thuật lớn nhất trên thế giới, sẵn sàng chi ra những khoản tiền kỷ lục. Một ví dụ điển hình là bức tranh "Hoa hướng dương" của Vincent van Gogh, được bán cho Yasuda Fire and Marine Insurance (nay là Sompo Holdings) tại cuộc đấu giá của Christie's vào năm 1987 với giá 39,9 triệu đô la Mỹ – một mức giá đáng kinh ngạc vào thời điểm đó.

Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã thay đổi rất nhiều. Các cổ đông hiện nay yêu cầu các tập đoàn Nhật Bản phải chịu trách nhiệm nhiều hơn, điều này đã đặt ra những câu hỏi về việc tiết lộ giá trị của kho tàng nghệ thuật mà họ sở hữu, một vấn đề đặc biệt quan trọng đối với những công ty đang gặp khó khăn. Điều này cũng trùng hợp với việc chỉ số Nikkei vượt qua mức cao nhất chưa từng có kể từ cuối những năm 1980, khiến các cổ đông và cơ quan quản lý phải chú ý đến các khoản mua lại trước đây của các tập đoàn này.

Giờ đây, khi nhiều tập đoàn đang kiềm chế việc bổ sung thêm tác phẩm nghệ thuật vào bộ sưu tập của mình, một số chủ phòng trưng bày tin rằng những cá nhân có giá trị tài sản ròng cao có thể lấp đầy một phần khoảng trống này, nhưng điều đó sẽ chỉ xảy ra nếu có sự cải cách về thuế ở Nhật Bản.

Nhật Bản là một quốc gia có hệ thống thuế rất cao. Khảo sát về hoạt động sưu tầm toàn cầu chỉ ra rằng, đối với một số lượng lớn các cá nhân giàu có tại Nhật Bản, thuế thừa kế là một yếu tố quan trọng khiến họ phải bán đi các tác phẩm nghệ thuật. Trên thực tế, 72% người tham gia khảo sát có trụ sở tại Nhật Bản cho biết thuế tài sản là động lực chính để họ bán đi các tác phẩm nghệ thuật, cho thấy rằng những bộ sưu tập nghệ thuật không nhất thiết được coi là di sản để truyền lại cho thế hệ sau.

Blum cho biết: "Hầu hết những người mua mà chúng tôi làm việc cùng đều là những người giàu có thế hệ đầu tiên. Ở Nhật Bản, rất hiếm khi tài sản thừa kế cuối cùng trở thành bộ sưu tập nghệ thuật. Hầu hết những người tôi làm việc đều là những doanh nhân thành đạt, tự thân lập nghiệp."

Tuy nhiên, thái độ sưu tầm có thể thay đổi nếu có sự điều chỉnh đối với hệ thống thuế nặng nề của Nhật Bản. Như Ishii nhận định: "Nếu không có thay đổi nào đối với hệ thống thuế này, mọi người sẽ ngần ngại trong việc xây dựng một bộ sưu tập. Cần phải có các ưu đãi thuế, chẳng hạn như cho phép khấu trừ ít nhất 50% giá trị thị trường của một tác phẩm nghệ thuật khỏi thu nhập của người tặng, nếu tác phẩm đó được hiến tặng cho bảo tàng hoặc các tổ chức tương tự."

Ông cũng nói thêm: "Hiện nay, số tiền khấu trừ thuế chỉ giới hạn ở mức 1 triệu yên, điều này có lợi cho các nghệ sĩ mới nổi. Nếu mức giới hạn này được nâng lên 5 triệu yên, có thể thị trường sẽ được kích thích mạnh mẽ hơn."

Mặc dù những thay đổi này có vẻ còn xa vời trong tương lai gần, nhưng các chủ phòng trưng bày lại nhìn thấy một số cơ hội tích cực khác. Ishii hy vọng rằng sẽ có sự đánh giá lại các nghệ sĩ Nhật Bản xuất sắc, những người hiện nay đang ít xuất hiện trên thị trường. "Vì đây vẫn chủ yếu là thị trường trong nước, nên có những tác phẩm chất lượng cao nhưng giá lại thấp hơn," ông nói.

Với sự gia tăng của các sự kiện và cơ hội mới, Nhật Bản có thể sẽ tạo ra một làn sóng các nhà sưu tầm nghệ thuật tích cực tiếp theo, phù hợp với tham vọng của Maezawa và những người đã được ông truyền cảm hứng để trở thành những người mua nghệ thuật.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Art Basel