Những lớp ẩn giấu trong kiệt tác Biểu hiện được hé lộ tại Guggenheim

( Oskar Kokoschka, Knight Errant (Der irrende Ritter) (1914–15 )

Công tác bảo tồn một kiệt tác thuộc trường phái Biểu hiện tại bảo tàng Guggenheim, New York đã làm sáng tỏ những bí mật được che giấu bấy lâu dưới các lớp màu — những khám phá có thể soi rọi thêm vào quá trình sáng tạo của một họa sĩ Vienna đầy bí ẩn. Knight Errant (1914–1915) của Oskar Kokoschka hiện đang được trưng bày trong triển lãm “Modern European Currents” của bảo tàng, nơi giới thiệu bộ sưu tập các tác phẩm đầu thế kỷ 20. Tác phẩm này, vốn được bảo tàng lưu giữ từ lâu, không chỉ hiếm khi xuất hiện trước công chúng mà còn vừa trải qua quá trình bảo tồn và phân tích chuyên sâu, được tài trợ bởi hãng rượu vang Ornellaia.

Theo Julie Barten, trưởng nhóm bảo tồn tranh sơn dầu kiêm phó giám đốc bộ phận bảo tồn của bảo tàng, bức tranh là lựa chọn tự nhiên cho quá trình phục chế này. “Tôi luôn nghĩ rằng bức tranh này sẽ rất thú vị nếu được chụp X-quang,” bà chia sẻ qua cuộc gọi trực tuyến, “bởi cấu trúc địa hình của lớp sơn và cảm nhận bằng mắt thường cho tôi thấy có thể có những phát hiện bất ngờ bên dưới lớp bố cục cuối cùng.”

( Installation view of “Collection in Focus | Modern European Currents” at the Solomon R. Guggenheim Museum, New York. Photo: David Heald © Solomon R. Guggenheim Foundation, New York )

Câu chuyện phía sau Knight Errant của Kokoschka

Kokoschka sáng tác Knight Errant trong một giai đoạn chuyển mình. Sinh năm 1886 tại Pöchlarn, Áo, ông đã tạo dựng tên tuổi nhờ những bức chân dung mang tính tâm lý sâu sắc, với hình thể biến dạng và đường nét cường điệu — đầy tính hiện đại. Từ năm 1912, ông bắt đầu mối tình ba năm đầy sóng gió với Alma Mahler, góa phụ của nhà soạn nhạc Gustav, mối quan hệ đã làm gia tăng sự dữ dội trong đời sống nội tâm cũng như trong nghệ thuật của ông.

Lấy Mahler làm nguồn cảm hứng, họa sĩ đã sáng tác một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất, The Bride of the Wind (1913–1914), còn gọi là The Tempest. Trong đó, hình ảnh cặp đôi nằm bên nhau được bao phủ trong những nét cọ cuộn xoáy dữ dội, với sự đối lập giữa giấc ngủ yên bình của người phụ nữ và gương mặt căng thẳng, u ám của người đàn ông. Ngay sau đó, Kokoschka bị điều ra mặt trận phía đông khi Chiến tranh Thế giới I bùng nổ.

( Oskar Kokoschka with his paintings, 1954 )

Giới nghiên cứu cho rằng ông bắt đầu vẽ Knight Errant trước khi nhập ngũ và hoàn thiện nó sau khi trở về với những vết thương nặng nề. Bức tranh khắc họa một người đàn ông mặc giáp — có lẽ là hình ảnh ẩn dụ cho chính tác giả — ngã gục trên một khung cảnh siêu thực, bên chân là nhân sư, phía trên có thiên thần tử thần lơ lửng, và phía sau là mặt nước cuộn trào. Tuy nhiên, nghiên cứu mới nhất của Guggenheim cho thấy những gì Kokoschka từng vẽ trước khi ra trận và những gì hiện diện trong phiên bản cuối cùng lại khác biệt rất lớn.

Trong quá trình xử lý, bức tranh đã được xử lý bằng các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến, bao gồm chụp X-quang và phản xạ hồng ngoại, giúp phát hiện các dấu vết của sắc tố bên dưới lớp sơn phủ. Bên dưới đầu nhân vật chính của bức tranh là một cái đầu khác, dường như hướng về một hướng khác. Barten cho biết, điều này ám chỉ Kokoschka đã "tái sử dụng các khía cạnh của một bố cục trước đó" cho bức tranh cuối cùng. Những dấu vết bên dưới này cũng được thể hiện qua kết cấu gợn sóng của lớp sơn ngay phía trên khuôn mặt của hiệp sĩ.

(Oskar Kokoschka, Knight Errant (Der irrende Ritter) (1914–15) (detail). © 2025 Fondation Oskar Kokoschka / Artists Rights Society (ARS), New York/ProLitteris, Zürich )

Những dấu tích này còn được gợi mở bởi kết cấu gợn sóng của lớp sơn phía trên gương mặt hiệp sĩ. Ngoài ra, dưới hình nhân sư cũng xuất hiện bóng dáng mờ nhạt của một hình thể giống mèo, dường như ngả lưng, tựa đầu vào tay với đầu gối co lại. Không giống nhân sư trong bản cuối cùng, vốn ngoảnh mặt đi, hình vẽ nền này dường như lại hướng thẳng về phía hiệp sĩ. “Chỉ riêng chi tiết việc bà ta nhìn ngược lại hiệp sĩ thay vì nhìn xa xăm, thể hiện sự tương tác nhiều hơn thay vì trầm ngâm, đã là điều rất đáng chú ý,” Barten nhận định.

(  Oskar Kokoschka, Knight Errant (Der irrende Ritter) (1914–15) (detail)

Điều này càng thú vị hơn khi biết rằng Kokoschka thường gắn nhân sư với hình tượng Mahler. Sự thay đổi trong hướng nhìn có thể phản ánh biến chuyển trong mối quan hệ của họ. “Bạn sẽ tự hỏi liệu ông có đang biến đổi hình ảnh bà ấy do những đổi thay trong khoảng hai năm đó hay không,” Vivien Greene, giám tuyển cao cấp nghệ thuật thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 của bảo tàng, chia sẻ. Theo Greene, cú sốc từ cuộc chia tay với Mahler cộng hưởng với trải nghiệm chiến tranh có thể đã khiến ông thay đổi quan niệm: “Không còn là hiệp sĩ sáng ngời, mà là hiệp sĩ bị thương,” từ đó làm thay đổi hướng đi trong hội họa của ông.

Điều gì tiếp theo cho bức tranh?

Tuy nhiên, các chuyên gia tại Guggenheim nhấn mạnh rằng đây mới chỉ là những giả thuyết ban đầu. Nghiên cứu học thuật gần đây về toàn bộ sự nghiệp Kokoschka vẫn còn hạn chế và chính bức tranh này vẫn cần được tiếp tục khảo sát. Chẳng hạn, vẫn chưa rõ nhân vật hiệp sĩ đang nằm trên loại cảnh quan nào. “Nghiên cứu này mở ra thêm nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời,” Greene thừa nhận.

Hiện nhóm chuyên gia đang xem xét đối chiếu các bản in của Kokoschka để tìm mối liên hệ với thực hành vẽ tranh của ông. Sau khi tác phẩm được gỡ khỏi trưng bày, có thể sẽ tiến hành thêm các kỹ thuật hình ảnh khác nếu có đủ kinh phí và điều kiện, theo Barten.

( From left: Megan Fontanella, Julie Barten, and Vivien Greene with Oskar Kokoschka’s Knight Errant (1914–15 )

Trong thời gian này, các phát hiện mới được tích hợp vào triển lãm “Modern European Currents”. Bảo tàng cũng sẽ ra mắt audio guide với phần thuyết minh của Barten cùng các tour chiêm ngưỡng cận cảnh miễn phí dành cho công chúng. Đây sẽ là cơ hội để “cùng nhau học hỏi,” theo Megan Fontanella, giám tuyển nghệ thuật hiện đại và nguồn gốc tác phẩm tại Guggenheim. “Ngay cả sau 110 năm, khi công nghệ phát triển và công cụ nghiên cứu được mở rộng, những bức tranh vẫn tiếp tục tiết lộ cho chúng ta nhiều điều. Có thể trong tương lai, hậu duệ của chúng ta vẫn sẽ tiếp tục phát hiện ra thêm. Chính điều đó khiến nghệ thuật này trở nên cuốn hút không ngừng,” bà nói.

Triển lãm “Modern European Currents” diễn ra tại Guggenheim New York, số 1071 Đại lộ Năm, từ ngày 15/7/2025 đến 22/3/2026.

Nguồn : Hidden Layers of an Expressionist Masterpiece Come to Light at the Guggenheim
Biên dịch : Bảo Long