Nguyễn Gia Trí: Người đi tìm vẻ đẹp bất tận của sơn mài Việt Nam

Nguyễn Gia Trí (1908–1993), sinh ra ở làng Trường Yên, huyện Chương Mỹ, Hà Tây (nay là Hà Nội), không chỉ là một nghệ sĩ mà còn là một triết gia của mỹ thuật. Ông không vẽ tranh chỉ để làm đẹp; ông sáng tạo nên những bức tranh để kể câu chuyện của đất nước, con người, và tinh thần Việt Nam trong những thăng trầm lịch sử. Những gì Nguyễn Gia Trí để lại cho mỹ thuật Việt Nam là một hành trình đầy suy tư và cảm xúc, nơi nghệ thuật và cuộc sống hòa quyện trong sự tĩnh lặng mà sôi nổi.

Nguyễn Gia Trí tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương năm 1936. Ở đó, ông học được kỹ thuật hội họa hiện đại phương Tây, nhưng ông không bao giờ dừng lại ở việc mô phỏng. Trong thế giới của ông, sơn mài – chất liệu truyền thống thường được dùng cho đồ trang trí – đã biến đổi thành một ngôn ngữ biểu đạt của tâm hồn. Ông sử dụng sơn mài để tạo ra một không gian nghệ thuật độc đáo, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, nơi màu sắc và ánh sáng tựa như hòa quyện thành một dòng chảy bất tận.

Nguồn ảnh: Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM

Bức "Vườn xuân Trung Nam Bắc" là minh chứng điển hình cho phong cách của ông – một tác phẩm sơn mài khổ lớn, không chỉ là sự phô diễn kỹ thuật mà còn là một thi phẩm về quê hương. Trong đó, ông kể câu chuyện về ba miền đất nước, mỗi miền một vẻ đẹp riêng, nhưng lại hòa quyện trong sự thống nhất, như tâm hồn Việt Nam kiên cường và bao dung. Bức tranh này, được công nhận là Bảo vật quốc gia, không chỉ là một biểu tượng của mỹ thuật Việt Nam mà còn là biểu tượng của tinh thần dân tộc. Phong cách của Nguyễn Gia Trí không thể nhầm lẫn.

Ông khai thác tối đa chất liệu vàng, bạc, vỏ trai để tạo ra ánh sáng lung linh và những khoảng không gian sâu thẳm trong tranh. Nhưng hơn cả kỹ thuật, tranh của ông toát lên một vẻ đẹp lặng lẽ mà mãnh liệt, như thể người nghệ sĩ đang đối thoại với chính mình, với thời đại và với lịch sử. Bên cạnh sơn mài, Nguyễn Gia Trí còn là một cây bút châm biếm sắc sảo trên các tờ báo như Phong Hóa và Ngày Nay. Những tác phẩm biếm họa của ông không chỉ là tiếng cười mà còn là lời phê phán sâu sắc đối với xã hội thực dân và quan lại phong kiến. Đó là cách ông đưa nghệ thuật đến gần hơn với công chúng, biến nghệ thuật thành công cụ của sự thức tỉnh.

Trong suốt cuộc đời mình, Nguyễn Gia Trí đã sống như một nghệ sĩ trọn vẹn – một người luôn tìm kiếm cái đẹp, không phải chỉ để ngắm mà để hiểu, để cảm nhận, và để sẻ chia. Những tác phẩm của ông là lời nhắn nhủ về giá trị của sự sáng tạo, về tầm quan trọng của việc giữ gìn bản sắc trong một thế giới luôn biến đổi. Hành trình nghệ thuật của Nguyễn Gia Trí kết thúc vào năm 1993, nhưng di sản của ông vẫn còn sống mãi. Ông không chỉ để lại những tác phẩm kiệt xuất, mà còn để lại một triết lý sống – sống để sáng tạo và sáng tạo để sống. Với Nguyễn Gia Trí, nghệ thuật là một cách để chạm đến cái đẹp của cuộc đời, một cách để hòa mình vào dòng chảy bất tận của thời gian và không gian.

Nguồn ảnh: Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Tên tác phẩm: Bình Phong

Tác giả: Nguyễn Gia Trí

Chất liệu: Sơn mài

Kích thước: 159 x 400 cm.

Thời gian sáng tác: 1939

Hiện vật đang được trưng bày tại Phòng 9, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Bình phong của Nguyễn Gia Trí thuộc sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam gồm 8 tấm vóc ghép lại, trên đó thể hiện hai bức tranh khổ lớn. Một mặt thể hiện bức tranh "Thiếu nữ trong vườn", mặt còn lại thể hiện bức tranh "Phong cảnh" (Dọc mùng).

Mặt thứ nhất vẽ nhóm nhân vật nhiều dáng vẻ. Các thiếu nữ trong tà áo dài tha thướt, mỗi lứa tuổi được họa sĩ thể hiện ở những trạng thái và cung bậc cảm xúc khác nhau. Đó là vẻ đẹp đằm thắm, đài các, tự chủ của mệnh phụ; nét u buồn mơ mộng của thiếu nữ tuổi đang yêu; hay nét ngây thơ, hồn nhiên, trong trẻo của các thiếu nữ mới lớn. Tinh thần thư nhàn hòa quyện giữa con người và thiên nhiên cảnh vật. Toàn thể bức họa có nền vàng lộng lẫy, vừa toát lên không khí lễ hội vừa có nét lãng mạn trữ tình đặc trưng phương đông. Mặt thứ hai diễn tả các lớp lá khoai, lá chuối, hoa, họa tiết sáng trên nền sẫm. Hai mặt tranh là hai ngôn ngữ tạo hình đặc biệt thể hiện đầy đủ tài năng bậc thầy của họa sĩ Nguyễn Gia Trí trong việc làm chủ chất liệu và kỹ thuật tạo hình tạo nên những không gian nghệ thuật huyền ảo.

Đây là một trong những tác phẩm sơn mài lớn được Nguyễn Gia Trí sáng tác ở thời kỳ đầu. “Bình phong” đã thể hiện được sự tìm tòi của tác giả, góp phần vào việc phát triển chất liệu sơn mài từ mỹ nghệ truyền thống trở thành chất liệu hội họa, đáp ứng mọi yêu cầu biểu hiện tạo hình của hội họa hiện đại. Tác phẩm được Thủ tướng Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam công nhận là “Bảo vật quốc gia” năm 2017.

Vanvi Gallery Team