Người phụ nữ làm thay đổi nghệ thuật đương đại châu Phi – Koyo Kouoh qua đời ở đỉnh cao sự nghiệp

Koyo Kouoh – Biểu tượng lớn của nghệ thuật đương đại châu Phi

Koyo Kouoh, nhà giám tuyển nghệ thuật gốc Cameroon, vừa qua đời ở tuổi 57 trong khi đang ở đỉnh cao của sự nghiệp nghệ thuật. Bà không chỉ là một trong những tên tuổi uy tín trong thế giới nghệ thuật đương đại, mà còn là một tiếng nói mạnh mẽ bảo vệ và tôn vinh các nghệ sĩ châu Phi.

Kouoh được biết đến như người phụ nữ châu Phi đầu tiên sắp đảm nhận vai trò giám tuyển chính của Venice Biennale – một trong những sự kiện nghệ thuật đương đại danh giá nhất thế giới. Đồng thời, bà là giám đốc của một trong những bảo tàng nghệ thuật đương đại lớn nhất châu Phi – Zeitz Museum of Contemporary Art Africa (Zeitz MOCAA).

Nguyên nhân cái chết của bà tại Thụy Sĩ vẫn chưa được công bố. Tuy nhiên, sự ra đi của Kouoh đã để lại khoảng trống lớn trong cộng đồng nghệ thuật toàn cầu.

Năm 2021, Kouoh được Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mời tham dự một hội nghị về việc trả lại các hiện vật của Châu Phi

Sự nghiệp và di sản nghệ thuật độc đáo của Koyo Kouoh

Sinh năm 1967 tại Cameroon – quốc gia giàu truyền thống nghệ thuật châu Phi – Kouoh lớn lên tại Douala trước khi chuyển đến Thụy Sĩ năm 13 tuổi. Dù từng học quản trị kinh doanh và ngân hàng, bà đã rẽ hướng khi lựa chọn trở thành nhân viên xã hội hỗ trợ phụ nữ nhập cư và dấn thân vào thế giới nghệ thuật.

Năm 1996, sau thời gian sống tại Zurich, Kouoh quay lại châu Phi và làm giám tuyển tại Dakar – thủ đô Senegal. Tại đây, bà sáng lập Raw Material Company – một trung tâm nghệ thuật độc lập, nơi khởi nguồn cho nhiều hoạt động triển lãm tranh nghệ thuật, tranh trừu tượng, cũng như phát triển các chương trình giáo dục nghệ thuật.

Lãnh đạo Zeitz MOCAA – hồi sinh từ khủng hoảng

Khi Kouoh tiếp quản Zeitz MOCAA năm 2019, bảo tàng này đang khủng hoảng do giám đốc sáng lập Mark Coetzee từ chức sau cáo buộc quấy rối nhân viên. Dưới sự dẫn dắt của bà, Zeitz không chỉ vượt qua khủng hoảng mà còn vững vàng trong thời kỳ đại dịch COVID-19.

Bà đã giám tuyển nhiều triển lãm nghệ thuật đáng chú ý, tiêu biểu như "When We See Us: A Century of Black Figuration in Painting" (tạm dịch: Khi ta thấy chính mình: Một thế kỷ hội họa hình tượng da màu). Triển lãm hiện đang được trưng bày tại Brussels, quy tụ nhiều tác phẩm tranh nổi tiếng của các họa sĩ da màu trong suốt thế kỷ qua, góp phần định hình dòng tranh nghệ thuật đương đại mang bản sắc châu Phi.

Kouoh đã tiếp quản Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Zeitz Châu Phi vào năm 2019

Ảnh hưởng vượt không gian và thời gian

Kouoh từng chia sẻ rằng Dakar là nơi “tôi trưởng thành về nghề nghiệp, nơi tôi trở thành một giám tuyển và người làm triển lãm thực thụ”. Dù đang sống tại Cape Town, Kouoh khẳng định “tâm trí tôi luôn ở Dakar”.

Trước khi qua đời, bà vẫn hoạt động tích cực trong giới nghệ thuật và từng tham dự hội nghị do Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tổ chức, bàn về việc hoàn trả các cổ vật châu Phi.

Phát biểu cuối cùng trong cuộc phỏng vấn với Financial Times, bà nói: “Tôi tin vào cuộc sống sau cái chết, vì tôi lớn lên với một nền giáo dục tâm linh nơi người ta tin vào các thực tại song song... Tôi tin vào năng lượng – dù sống hay đã khuất – và vào sức mạnh vũ trụ”.

Koyo Kouoh – một năng lượng vĩnh cửu của nghệ thuật châu Phi

Với vai trò người giám tuyển, nhà sáng lập, và người truyền cảm hứng, Kouoh để lại di sản nghệ thuật đồ sộ, từ các triển lãm tranh sơn dầu, tranh trừu tượng, tranh của các họa sĩ nổi tiếng châu Phi, cho đến những tư tưởng vượt lên khuôn khổ của nghệ thuật thông thường.

Bảo tàng Zeitz MOCAA đã ra thông báo chính thức về sự ra đi đột ngột của bà và cho biết sẽ đóng cửa cho đến khi có thông báo mới, nhằm tưởng nhớ người lãnh đạo tài ba này.

Koyo Kouoh không chỉ là một nhà giám tuyển nghệ thuật, bà là biểu tượng – một nguồn cảm hứng bất tận cho cộng đồng sáng tạo toàn cầu.