"Nghệ thuật châu Phi không phải là một xu hướng nhất thời": Bảo tàng Maroc tôn vinh sự sáng tạo phong phú của các nghệ sĩ châu Phi (Phần 2) 

Hơn bốn thập kỷ qua, gia đình Lazraq ở Morocco đã tích lũy một bộ sưu tập nghệ thuật châu Phi hiện đại và đương đại đặc biệt. Đây là một trong những bộ sưu tập tư nhân đầy đủ nhất trên lục địa này, nhưng phần lớn vẫn chưa được công khai, vẫn được cất giữ trong các hầm kho. Tuy nhiên, từ tháng tới, bộ sưu tập sẽ có mặt vĩnh viễn tại Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Châu Phi Al Maaden (Macaal) ở Marrakech.

Bảo tàng được cải tạo lại, được thành lập bởi Othman Lazraq, con trai của ông trùm bất động sản Alami Lazraq.

Lazraq đã giúp mở rộng bộ sưu tập của cha mình bằng cách thêm vào các tác phẩm đương đại, với khoảng 300 nghệ sĩ được đại diện. Một trong những món sưu tập đầu tiên của ông là hai bức ảnh của Leila Alaoui, người đã qua đời trong một vụ tấn công khủng bố ở Ouagadougou, thủ đô của Burkina Faso, ở tuổi 33. 

Mặc dù Morocco là nơi đặt Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại và Đương đại Mohamed VI do nhà nước điều hành ở Rabat, Macaal là bộ sưu tập tư nhân đầu tiên có quy mô như vậy mở cửa cho công chúng. Ở các nơi khác của châu Phi, các tổ chức nghệ thuật do tư nhân điều hành đang ngày càng phát triển, bao gồm Fondation H ở Madagascar, Kamel Lazaar Foundation và 32Bis ở Tunisia, Fondation Zinsou ở Benin và Zeitz Mocaa ở Nam Phi. 

"Mặc dù trong vài năm qua có sự bùng nổ trong việc trưng bày nghệ thuật đương đại châu Phi, nhưng điều này chỉ là một phần nhỏ so với những gì nghệ thuật châu Phi có thể mang lại," Lazraq nói. Ảnh: Ayoub El Bardii/Macaal. 

Meriem Berrada, giám đốc nghệ thuật của bảo tàng, người đã có mặt trong danh sách "40 Under 40" của tạp chí nghệ thuật Apollo năm 2020 về những nhân vật nghệ thuật có ảnh hưởng ở châu Phi, cho biết triển lãm "Bảy Đường Lượn, Một Bộ Sưu Tập" nhằm thách thức cách phân loại nghệ thuật và thủ công của phương Tây. "Cách tiếp cận của chúng tôi phải giữ tính tự nhiên vì việc sao chép một hệ thống nghệ thuật phương Tây tại đất nước chúng tôi sẽ không hiệu quả," bà nói.

Berrada cảm thấy khó chịu khi mọi người nhắc đến nghệ thuật châu Phi ở dạng số ít. "Đó là nghệ thuật châu Phi, ở dạng số nhiều, vì nó rất đa dạng," bà nói. "Chúng ta thường nghĩ tới châu Phi như một khối đông cứng, nhưng thực ra không phải như vậy. Chúng ta không nên đơn giản hoá mọi thứ thái quá như vậy."

Nghệ thuật từ bộ sưu tập Lazraq được trưng bày tại bảo tàng. Ảnh: Ayoub El Bardii/Macaal.

Phòng đầu tiên trong số bảy phòng được đặt tên là "Decolonise" (Giải thuộc địa hóa), trưng bày các tác phẩm tranh da dê của Farid Belkahia cùng với các tác phẩm của nghệ sĩ người Tunisia Nidhal Chamekh, người tái hiện lịch sử thay thế thông qua việc giải cấu trúc và diễn giải lại biểu tượng thuộc địa. Một phòng khác, "Transcribe" (Chép lại), khám phá sức mạnh của các ký hiệu viết và bảng chữ cái hình ảnh, trưng bày những chiếc gậy khắc gỗ của M’Barek Bouhchichi lấy cảm hứng từ các cộng đồng du mục Saharan cùng với hệ thống viết độc đáo của Frédéric Bruly Bouabré, kết hợp giữa Bété, tiếng Pháp và các biểu tượng tưởng tượng.

Một trong hai tác phẩm của Amina Agueznay xuất hiện trong phòng tôn vinh truyền thống dệt may và thủ công của lục địa, cùng với các tác phẩm của nghệ sĩ người Ghana Serge Attukwei Clottey. Tác phẩm “Talisman of Henna” của Agueznay kết hợp giữa truyền thống và nghệ thuật đương đại bằng cách kết hợp các kỹ thuật đan móc và may vá để tạo ra một tác phẩm thủ công sử dụng len nhuộm hennal tự nhiên, chỉ cotton, gỗ balsa và thép không gỉ.

Sảnh chính của Macaal có một tác phẩm mới đặc biệt do kiến trúc sư sinh thái và nhà nhân loại học Salima Naji thực hiện, được làm từ các vật liệu địa phương bao gồm đất nung và đất ép. Các bức tranh của Aïcha Snoussi trong cầu thang trung tâm mở rộng ra các bức tường xung quanh, đề cập đến vấn đề bản sắc, quan điểm giới tính và động lực quyền lực.

Là một phần trong sứ mệnh làm cho nghệ thuật trở nên dễ tiếp cận, Macaal đã tổ chức các trại huấn luyện văn hóa dành cho các chuyên gia bảo tàng châu Phi do những người như Koyo Kouoh, người phụ nữ châu Phi đầu tiên được chỉ định làm giám tuyển cho Venice Biennale, đứng ra giảng dạy. 

Mỗi phòng triển lãm đều dành riêng cho một khía cạnh khác nhau của nghệ thuật châu Phi. Ảnh: Macaal

Bảo tàng cũng đang tiếp cận cộng đồng địa phương. "Đối với tôi, khi một đứa trẻ đến thăm bảo tàng với các bạn cùng lớp và sau đó cùng cha mẹ của các em quay trở lại là một thành tựu thực sự quan trọng," Berrada nói. "Khi chúng tôi mời tất cả các tài xế taxi ở Marrakech đến chia sẻ về nghệ thuật trong khu vườn của chúng tôi với người giám tuyển, và sau đó tài xế taxi cũng mang gia đình họ đến – đó là khi tôi tin rằng chúng tôi đã thành công."

Nhắc lại những gì Berrada nói, Lazraq nói về việc "dân chủ hóa quyền tiếp cận" nghệ thuật đương đại châu Phi. "Đừng quên, 98% người dân ở Morocco chưa bao giờ đặt chân vào một bảo tàng," ông nói.

Những chiếc gậy khắc gỗ của M’Barek Bouhchichi (bên phải), lấy cảm hứng từ các cộng đồng du mục Saharan, và một bức tranh của họa sĩ người Morocco Ahmed Cherkaoui (bên trái). Ảnh: Ayoub El Bardii/MACAAL.

“Khi chúng tôi mở cửa Macaal, chúng tôi gần như không có khách tham quan; chúng tôi thực sự phải nài nỉ mọi người đến. Chúng tôi phải sáng tạo và nghĩ ra các sáng kiến để thu hút họ – mời mọi người ăn trưa, tổ chức chiếu phim ngoài trời, tổ chức các buổi hòa nhạc và nhiều hoạt động khác.

“Tại Morocco, tư tưởng không phải là chờ đợi người khác đến với mình – mà là phải chủ động đi ra ngoài và kéo họ đến với mình. Mục tiêu của chúng tôi là truyền cảm hứng, đặc biệt là cho giới trẻ, và cho họ thấy rằng họ cũng có thể trở thành nghệ sĩ nếu họ chọn con đường đó.”

(Xem phần 1 tại đây)

Nguồn: ‘African art is not a fleeting trend’: Moroccan museum to celebrate rich creativity of continent’s artists

Biên dịch: Huyền Trịnh