Nghệ sĩ Hương Ngô kể lại ký ức tị nạn và lao động nhập cư bằng nghệ thuật

Bên bờ một vùng nước, nghệ sĩ Hương Ngô đã hồi tưởng về những trải nghiệm của gia đình mình khi sống trong các trại tị nạn ở Hồng Kông, từ đó tạo nên loạt tác phẩm cyanotype chỉ bằng ánh sáng mặt trời và nước.

“Đó là hình ảnh của thời tiết và sóng biển vào những ngày ấy,” Hương Ngô, giảng viên ngành nghệ thuật tại Đại học UC Santa Barbara chia sẻ. “Chúng cũng đại diện cho thân thể người tị nạn – bị bào mòn bởi tự nhiên nhưng vẫn là minh chứng cho sự kiên cường của họ.”

Triển lãm mới nhất của cô mang tên "Hương Ngô: Core Memory" (tạm dịch: Trí nhớ cốt lõi) (đã kết thúc), được tổ chức bởi Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Santa Barbara (MCASB) kết hợp cùng The Riviera Beach House. Triển lãm là sự tổng hòa giữa ký ức của nghệ sĩ về khoảng thời gian gia đình cô sống trong các trại tị nạn sau khi rời khỏi Việt Nam và hành trình định cư ở Mỹ. Đây cũng là một lời mời khán giả suy ngẫm về những câu chuyện thường bị bỏ quên trong lịch sử di cư và lao động – một chủ đề cũng thường được thể hiện qua các dòng tranh trừu tượng hay tranh nghệ thuật đương đại.

Nghệ sĩ Hương Ngô

Hành trình lao động và công nghệ được tái hiện qua nghệ thuật

Là người nhận được Học bổng Nghệ sĩ của Hội đồng Văn hóa Châu Á năm 2024, Hương Ngô đã tìm hiểu về quá trình lao động của cha mẹ cô – những công nhân dây chuyền lắp ráp trong các nhà máy điện tử tại Mỹ. Đây là một nghề nghiệp phổ biến đối với cộng đồng người tị nạn Đông Nam Á. Tại các nhà máy này, cha mẹ cô từng sản xuất tụ điện, điện trở và bo mạch chủ – những linh kiện có vai trò điều tiết nhịp điệu, tần số và lưu trữ trong thiết bị điện tử, tương tự như cách các nghệ sĩ ghi lại ký ức thông qua tranh trừu tượng hoặc tranh nghệ thuật khái niệm.

Cha mẹ của cô thường làm ca đêm, tăng ca và cả trong dịp lễ. “Họ sẽ không nhận việc nào nếu không có khả năng tăng ca – ai cũng biết tiền thật sự là từ đó mà ra!” – Hương viết trong bài luận của cô cho triển lãm "Hương Ngô: This Space Is for Lost Time" (tạm dịch: Không gian cho thời gian đã mất), diễn ra tại Tiger Strikes Asteroid Chicago (đã kết thúc). “Hồi nhỏ, tôi còn không biết họ đang làm gì cho đến khi cả nhà đến nhà máy và họ đưa cho tôi xem sản phẩm: những linh kiện điện tử nhỏ, đầy màu sắc, có dây kim loại hai bên.”

Từ chính những linh kiện cũ tương tự, Hương đã tạo nên các mạch điện như những tác phẩm điêu khắc – biểu tượng cho sự sáng tạo và nỗ lực thầm lặng của cha mẹ, điều không thể hiện rõ ràng trong năng suất lao động của họ.

Hương Ngô, "Port Miou 4/2/18," (trái); "Bestouan 5/12/18," (phải)

Kết nối giữa nghệ thuật truyền thống và ký ức công nghệ

Một tác phẩm khác của cô – “core memory” (tạm dịch: kí ức lõi) – được thêu tay với lõi từ tính (ferrite core), chỉ dẫn điện và đồng trên nền lụa organza mỏng manh. Bộ nhớ lõi, một phương pháp lưu trữ dữ liệu nhị phân trước khi xuất hiện chất bán dẫn, đã được Hương biến tấu thành tranh thêu – hình thức nghệ thuật đầu tiên mà mẹ cô truyền dạy. Cách kết hợp này phản ánh một sự giao thoa giữa kỹ thuật công nghệ và cảm xúc truyền thống – một mạch ngầm thường thấy trong các thể loại tranh gỗ, tranh nghệ thuật, và cả những tranh nổi tiếng ghi lại các di sản văn hóa gia đình.

Có lúc cha của Hương còn mang về nhà những tác phẩm điêu khắc bằng dây kim loại do ông làm, còn mẹ cô thì “so sánh độ tinh xảo của đường thêu với các linh kiện nhỏ mà bà phải làm việc cùng – hoặc than phiền về việc thị lực giảm dần khi đan len dưới ánh sáng yếu.”

Hương Ngô, "Core Memory"

Tri thức vượt khỏi khuôn mẫu lao động

Nhưng bên cạnh những công việc tay chân ấy, họ cũng mang về cả sách vở. “Để giữ được việc, họ phải học mỗi khi quy trình sản xuất thay đổi,” Hương chia sẻ. “Khi công nghệ phát triển, sách ngày càng dày hơn, các bài kiểm tra ngày càng nhiều hơn. Với tôi, ranh giới giữa lao động có kỹ năng và lao động không kỹ năng dường như mờ nhạt khi chuyên môn của họ tăng lên. Dần dần, xưởng của cha tôi đầy ắp dụng cụ và những vật dụng kỳ lạ.”

Thông qua các tác phẩm như "Core Memory", Hương Ngô không chỉ khai thác các yếu tố thị giác mà còn kết nối các lớp ký ức, công nghệ và lịch sử di cư – như cách một bức tranh sơn dầu khắc họa thời đại của nó, hay một tranh nổi tiếng mở ra chiều sâu cảm xúc vượt qua ngôn từ.

Ngoài triển lãm tại Santa Barbara, các tác phẩm của Ngô cũng được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Smith College, Viện Nghệ thuật và Khoa học tại UC Santa Cruz, và Quỹ Carolyn Glasoe Bailey. Sự hợp tác giữa cô và nghệ sĩ Hồng-Ân Trương hiện đang được trưng bày dài hạn tại sân bay quốc tế O'Hare ở Chicago.

* Nguồn: Generational memory and labor, Southeast Asian refugee experience, in new Hương Ngô exhibition