Nghệ nhân thủ công mỹ nghệ – Người giữ hồn dân tộc trong thời kỳ chuyển mình

Trong suốt chiều dài lịch sử, nghệ nhân Việt Nam luôn đóng vai trò đặc biệt trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa và góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Từ nghệ thuật biểu diễn dân gian đến các nghề thủ công truyền thống, họ chính là những “bảo tàng sống” lưu giữ ký ức văn hóa dân tộc.

Ở lĩnh vực văn hóa phi vật thể, nghệ nhân là người lưu giữ và truyền dạy những giá trị tinh thần độc đáo như hát Xoan, ca trù, quan họ, hát văn… Ở lĩnh vực vật thể, họ là bậc thầy trong các nghề như sơn mài, gốm, chạm khắc, đúc đồng, dệt thổ cẩm, làm giấy dó, mây tre đan…

Từ những làng nghề như làng gốm Bát Tràng, Vạn Phúc đến những người lặng lẽ phục dựng nghi lễ Đạo Mẫu hay biểu diễn hát then, nghệ nhân là những người lặng thầm gìn giữ tinh hoa truyền thống giữa dòng chảy hiện đại.

Tính đến năm 2024, có khoảng 4.500 nghệ nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú. Bên cạnh đó, hàng chục nghìn nghệ nhân đang âm thầm giữ lửa tại hơn 5.400 làng nghề trên cả nước – trong đó nhiều người chưa được công nhận chính thức, nhưng vẫn miệt mài truyền nghề, giữ nghề và làm nghề.

Không chỉ bảo tồn, nghệ nhân còn tạo ra giá trị kinh tế đáng kể. Các sản phẩm thủ công do họ làm ra không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế. Giá trị sản xuất của các làng nghề hiện ước đạt trên 20.000 tỷ đồng/năm; kim ngạch xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ đạt khoảng 2,2–2,5 tỷ USD/năm, đóng góp khoảng 1,5–2% GDP. Con số này tuy chưa lớn nhưng giàu tiềm năng phát triển nếu được gắn kết với du lịch văn hóa, kinh tế sáng tạo và xây dựng thương hiệu quốc gia.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, nghệ nhân Việt Nam đang bước vào thời kỳ mới – thời kỳ của sáng tạo và thích nghi. Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo mở ra cánh cửa mới cho nghệ nhân và các làng nghề. Nhiều người đã sử dụng công nghệ số để quảng bá sản phẩm, bán hàng trực tuyến, và số hóa di sản như hát then, trò chơi dân gian, lễ hội truyền thống…

Sự kết nối giữa nghệ nhân với các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp sáng tạo đã hình thành một hệ sinh thái mới – nơi truyền thống và đổi mới gặp nhau để cùng phát triển. Đó là con đường để thủ công Việt Nam bền bỉ vươn ra thế giới.

Đầu tư cho nghệ nhân không chỉ là hành động gìn giữ một phần quá khứ, mà là lựa chọn chiến lược cho tương lai. Cần có chính sách đãi ngộ kịp thời, hỗ trợ truyền nghề và đào tạo thế hệ kế cận; cần xây dựng cơ sở dữ liệu số, xúc tiến thương mại quốc tế cho sản phẩm thủ công và định vị thương hiệu Việt qua giá trị văn hóa.

Trong hành trình phát triển và hội nhập, nghệ nhân chính là hiện thân của bản lĩnh văn hóa Việt – bền bỉ, sáng tạo và luôn biết cách vươn mình cùng thời đại.

Biên soạn: Hoàng Linh