Năm Bức Tranh Chân Dung Nổi Bật Của Edvard Munch Làm Sáng Tỏ Chân Dung Nghệ Sĩ Đằng Sau Tác Phẩm “The Scream”

( Edvard Munch, Seated Model on the Couch, Birgit Prestøe (1924).)

Gần như tất cả mọi người đều từng đồng cảm ở một thời điểm nào đó trong đời với tác phẩm The Scream (1893) của Edvard Munch. Mức độ phổ biến và ảnh hưởng của kiệt tác này lớn đến mức một cuộc điều tra gần đây cho thấy bức tranh đã bị hư hại bởi lượng hơi thở quá mức từ khách tham quan khi đứng gần. Tuy nhiên, đây không phải là lần duy nhất người nghệ sĩ hiện đại tiêu biểu của Na Uy tìm cách khắc họa cảm giác lo âu hiện sinh; các tác phẩm khác như Despair (1894) và Melancholy (1891) cũng thể hiện rõ điều đó. Tuy vậy, chính trong những bức tranh chân dung mà Munch đã thể hiện một cách tinh tế hơn việc khảo sát bản chất con người thông qua hội họa.

Hơn 40 tác phẩm chân dung như vậy hiện đang được trưng bày tại triển lãm “Edvard Munch Portraits” ở National Portrait Gallery, London, kéo dài đến ngày 15 tháng 6. Triển lãm này hé lộ nhiều chiều kích mới trong thực hành nghệ thuật của Munch, cho phép người xem hình dung rõ hơn về tiểu sử cá nhân của ông, bối cảnh văn hóa rộng lớn nơi ông sinh sống, và sự phát triển trong phong cách nghệ thuật của ông trước, trong và sau những năm có ảnh hưởng sâu sắc khi sống tại Paris và Berlin. Giai đoạn này cũng là thời điểm mà nhiều nghệ sĩ như Van Gogh tạo nên dấu ấn quan trọng trong lịch sử hội họa hiện đại châu Âu.

Mặc dù nhiều bức tranh trong triển lãm – đặc biệt là các chân dung về người thân hoặc bạn bè – thể hiện được độ tinh tế tương xứng với danh tiếng toàn cầu của Munch, một số tranh chân dung thuộc thể loại xã hội lại cho thấy sự thiếu nhất quán, thậm chí vụng về trong kỹ thuật. Có thể nhận định rằng mức độ thân mật với đối tượng vẽ là yếu tố quyết định để Munch phát huy sở trường: sử dụng kỹ thuật cọ đầy biểu cảm nhằm chuyển hóa chất liệu màu thành những hiện diện tâm lý sâu sắc.

“Trong suốt sự nghiệp, Munch luôn tìm cách vén màn những chiếc mặt nạ của nhân vật trong tranh, sử dụng nét vẽ giàu biểu cảm để biểu đạt cảm xúc và động lực nội tâm của họ,” theo giám tuyển triển lãm Alison Smith.

Dưới đây là năm tác phẩm tiêu biểu được giới chuyên môn đánh giá cao trong triển lãm lần này:

( Edvard Munch, Tête-à-tête (1885)

Bức Tête-à-tête được Munch hoàn thành khi ông mới 21 tuổi. Trong tranh, người bạn kiêm đồng nghiệp nghệ sĩ Karl Jensen-Hjell của ông xuất hiện từ phía sau, dường như đang trò chuyện với một người phụ nữ bí ẩn tại quầy bar. Có giả thiết cho rằng người phụ nữ này là chị gái Inger của Munch – một sự lựa chọn có thể gây ảnh hưởng đến danh tiếng của bà vào cuối thế kỷ 19, bất chấp việc Munch khi đó đã sống trong cộng đồng nghệ sĩ tự do. Đây có thể là lý do khiến danh tính của hai nhân vật không bao giờ được xác nhận chính thức. Hình thức tranh chân dung đôi, kết hợp yếu tố tự sự và lồng ghép nhân vật vào bối cảnh đời thường, trở thành đặc trưng quan trọng trong nhiều tác phẩm sau này của ông.

( Edvard Munch, Evening (1888)

Sau đó vài năm, ông vẽ người chị gái khác – Laura – trong bức Evening. Trên bề mặt, tác phẩm trông như một cảnh tượng yên bình về người phụ nữ đội mũ rơm, đang chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên. Tuy nhiên, khi tập trung vào biểu cảm khuôn mặt, ánh mắt sắc sảo của nhân vật tiết lộ một xáo trộn nội tâm, phản ánh tình trạng rối loạn tâm lý mà Laura phải đối mặt. Cảm giác cô lập càng được nhấn mạnh qua sự hiện diện mờ nhạt của một hình bóng màu trắng ở trung tâm tranh – phần còn lại từ bố cục ban đầu, vốn từng có hình ảnh một người phụ nữ đứng (nhiều khả năng là chị gái Inger). Việc loại bỏ nhân vật này khiến bố cục trở thành tiền đề rõ ràng cho tác phẩm Melancholy, nơi nhân vật trung tâm – dựa theo hình mẫu Jappe Nilssen, bạn thân của Munch – xuất hiện với dáng ngồi tương tự.

( Edvard Munch, Thor Lütken (1892)

Trong một bức tranh chân dung tưởng chừng đơn giản về người bạn luật sư Thor Lütken, người xem kỹ lưỡng sẽ nhận thấy một chi tiết đáng chú ý: một bức tranh lồng trong tranh. Thoạt nhìn, đó có vẻ chỉ là phần cổ tay áo trắng lộ ra từ ống tay áo đen, nhưng thực chất là hình ảnh hai nhân vật – một mặc đồ trắng, người kia mặc đồ đen – đang di chuyển trong không gian huyền ảo dưới ánh trăng. Cảnh tượng này không được giải thích rõ ràng, để lại không gian diễn giải cho người xem, có thể liên quan đến chủ đề tình yêu hoặc cái chết – hai motif nổi bật xuyên suốt trong sự nghiệp hội họa của Munch, tương đồng với cảm hứng hiện sinh từng xuất hiện trong tác phẩm của Van Gogh.

Edvard Munch, The Brooch. Eva Mudocci (1902)

Bên cạnh tranh sơn dầu, các bản in của Munch cũng để lại ấn tượng mạnh tại triển lãm, đặc biệt là bản in đá The Brooch khắc họa Eva Mudocci – nghệ sĩ violin người Anh, vừa là bạn vừa có thể là người tình của Munch. Theo tài liệu triển lãm, trong giai đoạn ảnh hưởng bởi chủ nghĩa Tượng trưng, Munch có xu hướng phân loại phụ nữ thành hai kiểu hình đối lập: nếu là người ông ngưỡng mộ như Mudocci, họ sẽ được lý tưởng hóa; còn những người gắn liền với các mối quan hệ tiêu cực sẽ bị tái hiện như hình tượng femme fatale độc hại.

( Edvard Munch, Model with a Green Scarf (Sultan Abdul Karim) (1916)

Munch cũng thực hiện tranh chân dung cho nhiều người từng làm việc với ông, trong đó có tài xế Sultan Abdul Karem – một nghệ sĩ lưu diễn thuộc đoàn xiếc Đức Hagenbeck, gặp Munch trong một chuyến dừng chân tại Oslo. Sau đó, Munch đã thực hiện bảy bức tranh sơn dầu và một bản in đá về Karem. Các tác phẩm này cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong cách thể hiện. Trong Cleopatra and the Slave, Karem được mô tả như một người nô lệ – điều này củng cố các khuôn mẫu phân biệt chủng tộc phổ biến vào thời điểm đó. Tuy nhiên, ở tác phẩm Model with a Green Scarf, Karem được miêu tả một cách chân thực, không bị phi thực hóa hay kỳ thị, chỉ đơn giản là chính anh – trong trang phục mùa đông bình thường.

Triển lãm “Edvard Munch Portraits” hiện đang diễn ra tại National Portrait Gallery ở London, kéo dài đến ngày 15 tháng 6.

Nguồn : 5 Striking Edvard Munch Portraits That Reveal the Artist Behind ‘The Scream’

Biên dịch : Bảo Long