Một cái nhìn về “Sự ra đời của thần Vệ Nữ” của Botticelli trong văn hóa đại chúng (Phần 1)

Hiện nay, tác phẩm "The Birth of Venus/Sự ra đời của thần Vệ Nữ" (khoảng năm 1486) của Sandro Botticelli xuất hiện khắp nơi. Bức tranh này, biểu tượng cho nữ thần tình yêu của họa sĩ thời Phục hưng, đã được sử dụng để quảng cáo giày thể thao Reebok, vali và phần mềm Adobe Illustrator. Nó xuất hiện trong các buổi chụp ảnh và video ca nhạc đầy cảm hứng của Beyoncé và Lady Gaga, và đã hai lần được đưa lên trang bìa của tạp chí The New Yorker. Bức tranh này đã trở thành một phần không thể thiếu trong lịch sử nghệ thuật phương Tây—đến mức nếu ai đó chỉnh sửa ảnh Instagram của Timothée Chalamet, họ có thể đặt anh ta vào vai Zephyr, lơ lửng bên cạnh Sao Kim khi cô ấy trôi dạt vào bờ.

Tuy nhiên, sự nổi tiếng của "The Birth of Venus/Sự ra đời của Thần Vệ Nữ" không phải là điều dễ dàng. Trong suốt nhiều thế kỷ, điều này thực sự là điều khó tin.

Sandro Botticelli, sinh khoảng năm 1445, đã được ca ngợi suốt cuộc đời. Ông được đào tạo tại xưởng của Fra Filippo Lippi, một trong những họa sĩ hàng đầu ở Florence, và nhanh chóng trở thành một trong những hoạ sĩ được yêu thích của gia đình Medici sau khi thành lập xưởng riêng vào năm 1470. (Việc sáng tạo "The Birth of Venus/Sự ra đời của Thần Vệ Nữ" là một trong những nhiệm vụ đáng chú ý, dành cho nhà của Lorenzo di Pierfrancesco de' Medici.) Đến năm 1481, Giáo hoàng Sixtus IV đã ủy quyền cho Botticelli trang trí Nhà thờ Sistine vừa hoàn thành tại Rome.

Tuy nhiên, vào những năm cuối đời, tác phẩm của Botticelli đã chuyển hướng rất nhiều về mặt tôn giáo và trở nên rất cách điệu, mất đi sự lý tưởng hóa tự nhiên của những tác phẩm trước đó. Trong giai đoạn này, hoạ sĩ đã trở thành một tín đồ sùng đạo của một nhà truyền giáo cải cách cuồng tín; thậm chí có thể ông đã từ bỏ những bức tranh không có tính tôn giáo trước đó của mình. Sau khi ông qua đời vào năm 1510, tác phẩm của Botticelli nhanh chóng rơi vào quên lãng.

Cho đến thế kỷ 19, sự đánh giá chi tiết về hoạ sĩ bắt đầu thâm nhập. Ngay cả John Ruskin, nhà phê bình nghệ thuật thời Victoria, người từng chê bai bức tranh Madonna and Child của Botticelli là "quá xấu đến mức tôi không dám đưa tâm hồn con người đến gần," cuối cùng cũng thay đổi quan điểm. Sau nhiều thập kỷ, ông ghi nhận: "Là một hoạ sĩ, ông ta không thể bị so sánh."

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, tác phẩm liên quan của Botticelli, Primavera (khoảng 1477–82), mới là tác phẩm nổi tiếng nhất của ông. Mãi cho đến khi nhà lãnh đạo phát xít Benito Mussolini tổ chức các triển lãm du lịch về các danh nhân cổ của Italy như một biện pháp chính trị, thì Sự ra đời của thần Vệ Nữ mới lên ngôi như một trong những tác phẩm hàng đầu của Botticelli. Được vẽ trên bề mặt vải (chứ không phải gỗ như Primavera), nó có thể được vận chuyển quốc tế mà không sợ bị cong vênh hay nứt. Tác phẩm đã gây ấn tượng mạnh mẽ tại Hội chợ Thế giới năm 1935 ở London, Paris và San Francisco; và cuối cùng là vào năm 1940 tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở New York. Trong vòng 74 ngày, bảo tàng đã thu hút 290,000 khách tham quan; báo chí đã đưa tin rằng cứ 25 người trong thành phố thì có một người nhìn thấy tác phẩm.

Hiện nay, bức tranh là điểm nhấn của Bảo tàng Uffizi ở Florence. Tác phẩm mô tả một cảnh trong thần thoại Hy Lạp, khi Kronos cắt bộ phận sinh dục của Thiên vương Uranus và ném xuống biển; Aphrodite, hay Venus, được hình thành từ bọt sóng biển. Nữ thần đứng trên một chiếc vỏ sò khổng lồ và được đẩy bởi làn gió nhẹ của Zephyr. Một phụ nữ trẻ, có thể là mùa xuân hoặc một trong những vị thần bảo hộ, đang đến gặp cô ấy, giơ lên một chiếc áo choàng hoa.

Chủ đề thần thoại của tác phẩm này rất quan trọng. Như John B. Nici đã ghi nhận trong cuốn sách "Những tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng—và Làm thế nào chúng đạt được điều đó," đây là "tác phẩm khỏa thân lớn đầu tiên của một nữ thần ngoại giáo kể từ thế giới cổ đại, và chỉ vì điều đó mà nó đã gây ấn tượng mạnh với nhiều người."

Dưới đây, chúng tôi xem xét rất nhiều cách mà bức tượng Venus của Botticelli đã được tái hiện và tái sinh trong nghệ thuật và văn hóa đại chúng—từ Andy Warhol đến Monty Python. Sự ra đời của nó đã trở thành tiêu chuẩn của cái đẹp và đồng thời cũng là một mục tiêu bị phản đối, làm nổi bật các ý tưởng về phân biệt chủng tộc và giới tính trong khái niệm sức hấp dẫn. Hình ảnh này không ngừng được sử dụng làm công cụ tiếp thị, bị chế nhạo và lợi dụng để biểu thị chất lượng và văn hóa. Thực tế, trong cuốn sách triển lãm "Botticelli Reimagined" năm 2016 tại Bảo tàng Victoria và Albert, Stefan Weppelmann viết rằng "sự lan truyền liên tục quốc tế của bức tranh cuối cùng đã làm cho nó trở thành biểu tượng chung cho nghệ thuật cao cấp của phương Tây".

Lady Gaga, “Applause” (2013)

Bìa album Artpop năm 2013 của Lady Gaga được thiết kế bởi Jeff Koons, với một trong những quả bóng màu xanh đặc trưng của nghệ sĩ Neo-Pop đặt chiến lược giữa hai chân của ngôi sao nhạc pop. Phía sau cô, các phân cảnh cắt lát của The Birth of Venus, xuất hiện trong một bản hòa tấu lịch sử nghệ thuật. Koons giải thích rằng ý định của anh là giới thiệu Gaga vào vai thần Vệ Nữ, nhằm phản ánh "sự theo đuổi và tận hưởng thẩm mỹ và cái đẹp, cùng với khao khát không ngừng được siêu việt."

Tuy nhiên, sự tham chiếu đến Botticelli không chỉ xuất hiện trên bìa album. Trong video âm nhạc cho bài hát "Applause", Lady Gaga diện một ít vỏ sò và đội một bộ tóc giả màu vàng bồng bềnh để hóa thân thành thần Vệ Nữ (được cô đã trình diễn tại MTV VMAs vào đầu năm đó). Ngoài ra, trong một bài hát khác trong album Artpop có tựa đề rõ ràng là "Venus", Gaga viết và biểu diễn một bài hát synthpop tôn vinh nữ thần tình yêu.

The New Yorker (1992 and 2014)  

Trên trang bìa của tờ New Yorker từ những năm 1990, bức tranh Venus của Botticelli đã là chủ đề của ít nhất hai bức tranh minh họa khác nhau. Trong số đầu tiên, xuất bản vào tháng 5 năm 1992, họa sĩ minh họa Susan Davis đã đưa Venus vào bối cảnh hài hước, thay vì làn gió nhẹ của Zephyr, bằng luồng khí nóng từ máy sấy thổi. Trong bức tranh này, Venus mặc chiếc áo choàng trắng mịn và đang chuẩn bị trang điểm với một chiếc bàn chải tròn. Đây là một cách tiếp cận mang tính châm biếm dựa trên bức tranh gốc, trong đó nữ thần được mô tả nổi bật từ biển với vẻ đẹp tự nhiên và không cần trang điểm.

Tuy nhiên, dù có vẻ tự nhiên như thế nào, hình ảnh của thần Vệ Nữ Botticelli đã trở thành một tiêu chuẩn sắc đẹp lý tưởng hóa—một hình ảnh về sự hoàn hảo mà những người không phải nữ thần cũng cần phải trang điểm để có thể cạnh tranh được.

Trong nhiều thập kỷ sau khi Susan Davis đưa ra bức tranh đầu tiên, công nghệ đã phát triển vượt bậc với sự xuất hiện của Internet, điện thoại di động và mạng xã hội. Những tiến bộ này đã làm cho việc chia sẻ và tái hiện các hình ảnh trở nên dễ dàng hơn, bao gồm cả các tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng như The Birth of Venus. Do đó, trong trang bìa của Roz Chast cho số ra ngày 4 tháng 8 năm 2014 của tờ New Yorker, hình ảnh sao Kim bị dạt vào bờ đã được thay thế bởi một loạt ống kính máy ảnh iPhone chào đón, thay vì làn gió nhẹ và chiếc áo choàng mỏng manh như trong bức tranh gốc.

Dr. No (1962)

Trong tiểu thuyết thứ sáu về Đặc vụ 007 của Ian Fleming, được xuất bản vào năm 1958, James Bond đang đứng trên bãi biển Jamaica và cảnh sắc toàn cảnh đang diễn ra trước mắt anh. Fleming viết rằng, "Toàn bộ khung cảnh, bãi biển vắng vẻ, biển xanh xanh, cô gái khỏa thân với những sợi tóc vàng óng ánh, gợi Bond nhớ đến điều gì đó." "Anh ấy đã tìm trong tâm trí mình. Đúng, cô ấy là Thần Vệ Nữ của Botticelli, nhìn từ phía sau." Cuốn tiểu thuyết này nhanh chóng được chuyển thể thành bộ phim Dr. No vào năm 1962, trong đó Ursula Andress đóng vai cô gái đó (đã mặc bikini). Cô thủ vai Honey Ryder, một thợ lặn với vỏ sò, người Jamaica, đến từ khu biển lướt sóng với hai chiếc vỏ sò lớn - một biểu tượng của thần Vệ Nữ, sinh ra trên những con sóng trên chiếc vỏ của chính cô ấy.

Bốn mươi năm sau đó, trong bộ phim Die Another Day (2002), Halle Berry có khoảnh khắc của riêng mình được lấy cảm hứng từ Botticelli khi cô đóng vai đặc vụ Jinx Johnson đối diện với Bond của Pierce Brosnan.

Xem tiếp phần 2

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Artsy