Minne Atairu tái hiện tác phẩm nghệ thuật bị cướp bằng AI

Minne Atairu, nghệ sĩ người Nigeria sinh ra tại Benin, đã sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để tái hiện lại các tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp hoặc thất lạc, đặc biệt là các hiện vật bằng đồng Benin – những tác phẩm tranh nghệ thuật và tranh trừu tượng gắn liền với lịch sử và văn hóa địa phương trước thời kỳ thuộc địa.

Tác phẩm "Deshrined Ancestors" (tạm dịch: Tổ tiên bị gỡ bỏ) và triển lãm về AI

Tác phẩm Deshrined Ancestors (2024) là một hình ảnh 3D thực tế tăng cường mô phỏng tượng bán thân bằng ngà, có hình dáng chuyển đổi giữa những chi tiết dễ nhận biết và các hình thái phi vật thể, tạo cảm giác vừa người vừa phi nhân loại. Tác phẩm được trình diễn trong triển lãm “All Watched Over by Machines of Loving Grace” tại REDCAT, Los Angeles, tập trung vào mối quan hệ ngày càng phát triển giữa con người và trí tuệ nhân tạo.

Minne Atairu: Deshrined Ancestors, 2024

Bức tượng ảo này là bản thử nghiệm giả định của một tác phẩm đồng Benin, nhằm lấp đầy khoảng trống do các tác phẩm gốc bị mất tích hoặc bị cướp đi. Phiên bản trực tuyến còn đi kèm âm thanh nghi lễ được ghi âm từ những câu hát và tiếng gọi trong các nghi lễ Benin do nhà nhân chủng học người Anh Northcote W. Thomas thu thập từ năm 1909–1910, được phối lại thành một bài hát bởi Charles Kim.

Lịch sử và ý nghĩa văn hóa của nghệ thuật đồng Benin

Minne Atairu nghiên cứu sâu về các hiện vật thiêng liêng từ Benin trước cuộc xâm lược của Anh năm 1897. Các hiện vật này vốn thuộc về vua Benin và dân tộc của ông, nhưng đã bị chiếm đoạt và đưa vào bộ sưu tập thường trực của các viện bảo tàng phương Tây. Qua tác phẩm, Atairu muốn nhấn mạnh về sự đau thương của lịch sử bị cướp bóc và kêu gọi việc hoàn trả các tác phẩm nghệ thuật bị mất, đặc biệt tranh sơn dầu, tranh gỗ và tranh nghệ thuật dân gian Benin.

Sử dụng AI trong sáng tạo nghệ thuật đương đại

Trong thời gian đại dịch, Atairu đã thử nghiệm cách làm nghệ thuật mới với công nghệ AI như Midjourney và phần mềm Blender. Cô tạo ra các hình ảnh và mô hình 3D của các vị thần Yoruba như Mami Wata, đồng thời sử dụng in 3D với vật liệu PLA kết hợp đồng để hiện thực hóa các tác phẩm trong không gian triển lãm.

Ví dụ, tác phẩm "To the Hand" (2023) tại The Shed, New York, sử dụng vòng đất nung tượng trưng cho các bức tường và hào sâu bảo vệ vương quốc Benin, kết hợp với các mô hình điêu khắc bằng đồng tái hiện vật liệu truyền thống. Đây cũng là phần trong dự án dài hơi "Igùn" (2020–), khám phá thời kỳ đen tối 17 năm dưới ách thống trị Anh.

Minne Atairu’s installation To the Hand, 2023

Thách thức và ý nghĩa xã hội của việc sử dụng AI trong nghệ thuật

Atairu cũng thừa nhận những nghi ngờ ngày càng tăng về AI, đặc biệt trong các cộng đồng sắc tộc thiểu số, khi hệ thống AI còn có những định kiến phân biệt chủng tộc. Cô cho rằng việc tạo ra các tác phẩm bằng AI có thể góp phần làm rõ những bất công này để tránh gây tổn thương cho cộng đồng, đồng thời mở đường cho các nghệ sĩ tương lai tiếp tục phát triển công nghệ với ý thức xã hội cao hơn.