Massoud Hayoun và triển lãm “Stateless”: Tự sự về thân phận, di sản và kiểm soát

Từ nhà báo thành nghệ sĩ, Massoud Hayoun mang đến cái nhìn sắc sảo về hệ thống quyền lực trong triển lãm nghệ thuật của mình tại London. Triển lãm cá nhân Stateless của nghệ sĩ kiêm nhà văn Massoud Hayoun sẽ diễn ra từ ngày 6 đến 27/6/2025 tại phòng tranh Larkin Durey, London. Đây là một phần của sự kiện London Gallery Weekend – nơi quy tụ các hoạt động nghệ thuật đương đại lớn nhất nước Anh. Trong không gian sắp đặt lần này, Hayoun tiếp tục đào sâu các chủ đề về quyền lực, bản sắc và ký ức bị lãng quên, xuất phát từ chính di sản Do Thái - Ả Rập của mình với gốc gác từ Ai Cập, Maroc và Tunisia.

Từ nhà báo đến nghệ sĩ: Hành trình vạch trần hệ thống kiểm soát

Massoud Hayoun, Alexandria, chốc lát, 2024. Hình ảnh: Bản quyền nghệ sĩ; Tư liệu Larkin Durey.

Massoud Hayoun từng là phóng viên của Al Jazeera và đồng tác giả một cuốn sách cùng bà ngoại mình về chủ nghĩa thực dân tại Bắc Phi. Từ những nghiên cứu tài liệu chính sách, anh phát hiện rằng các định chế văn hóa, cách ứng xử, thậm chí cả ngôn ngữ và trang phục của người dân quê anh – trong đó có chính ông bà anh – đều từng bị định hình bởi các thế lực bên ngoài như Pháp và Anh nhằm phục vụ mục tiêu chính trị.

Chính nhận thức này đã dẫn Hayoun đến với hội họa. “Tôi bắt đầu đặt câu hỏi về bản thân, về giới tính, về cách tôi nhìn nhận người khác và thế giới xung quanh – tất cả đều có thể là kết quả của những cấu trúc quyền lực vô hình mà ta thường xem là điều tự nhiên,” anh chia sẻ.

Triển lãm “Stateless”: Những bóng ma của quá khứ và hiện tại

Massoud Hayoun, Tinh túy cuộc sống, 2024. Hình ảnh: Bản quyền nghệ sĩ; Tư liệu Larkin Durey.

Cái tên Stateless – “Vô quốc tịch” – được lấy từ một bức tranh chân dung ông ngoại anh, người đã rời bỏ Ai Cập. Nhưng khái niệm "vô quốc tịch" trong triển lãm không chỉ là tình trạng pháp lý mà còn là ẩn dụ về sự bất định trong danh tính, quyền công dân và quyền tồn tại. Những hình ảnh phụ nữ đảo ngược, phù thủy với cây đũa thần hóa thân từ dụng cụ phá thai gợi nhắc đến thực trạng quyền sinh sản đang bị đe dọa tại Mỹ. Hayoun nói: “Có những phụ nữ đang chết vì không được tiếp cận chăm sóc y tế sinh sản.”

Sự kiện nghệ thuật không chỉ nói về quá khứ hay hiện tại, mà còn là nỗ lực đưa ký ức cá nhân hòa nhập với ký ức tập thể. Hayoun cho biết anh muốn những người đến từ các quốc gia Bắc Phi hay khu vực Ả Rập có thể tìm thấy một phần bản thân trong những tác phẩm này: “Tôi hy vọng người xem sẽ cảm nhận được sự thân thuộc – rằng có ai đó đang cố gắng kết nối, chia sẻ và lưu giữ điều gì đó cùng họ.”

Sắc xanh – biểu tượng của ký ức và sự vĩnh viễn

Massoud Hayoun, Không quốc tịch • Vì không mang giấy tờ, 2024. Hình ảnh: Bản quyền nghệ sĩ; Tư liệu Larkin Durey.

Một điểm đặc biệt trong tranh của Hayoun là sắc xanh. Những nhân vật – từ con người đến động vật – đều được thể hiện bằng gam xanh lam, gợi liên tưởng đến các bóng ma trong điện ảnh. Theo Hayoun, màu xanh là cách anh nói rằng những nhân vật này “thuộc về quá khứ”, kể cả khi ký ức về họ vẫn còn tồn tại qua tranh vẽ hoặc công nghệ số.

“Là một nhà báo, tôi luôn viết ở thì quá khứ, vì điều đúng ở hiện tại có thể không còn đúng trong khoảnh khắc tiếp theo,” anh lý giải. “Và vì thế, tôi để mọi nhân vật hiện ra như những bóng ma, những hồi ức sống động nhưng mong manh.”

Di sản văn hóa trong tranh Hayoun: Một thời Ai Cập rực rỡ

Massoud Hayoun, Bức họa tình yêu Tunisia không hoài nghi, 2024. Hình ảnh: Bản quyền nghệ sĩ; Tư liệu Larkin Durey.

Ảnh hưởng điện ảnh từ thời hoàng kim của phim Ai Cập thập niên 1950–1960 hiện diện rõ nét trong tác phẩm của Hayoun. Những bộ vest, chiếc mũ fez, phong thái lịch thiệp được ông bà anh truyền lại, trở thành chất liệu hình ảnh đầy hoài niệm. “Khi vẽ ông bà và chính mình theo phong cách ấy, tôi như giữ cho họ sống mãi,” anh nói. Đồng thời, Hayoun cũng phủ nhận yếu tố dân tộc chủ nghĩa trong tranh mình, bởi tác phẩm của anh không nhằm tôn vinh một quốc gia cụ thể mà là để gợi nhớ và kết nối với ký ức cá nhân – cũng như để nói về những điều đáng lẽ đã có thể tốt đẹp hơn trong quá khứ.

Thông tin triển lãm nghệ thuật:

Tên triển lãm: Stateless

Nghệ sĩ: Massoud Hayoun

Thời gian: 6–27/6/2025

Địa điểm: Larkin Durey, London

Nguồn: Journalist-turned-artist Massoud Hayoun considers systems of control in ‘Stateless’

Quỳnh Hoa