Lắng nghe tiếng phỗng

Đưa truyền thống chạm đến thế hệ mới
Trong một chiều đầy nắng, giữa tầng cao của tòa nhà Lotte - nơi tưởng như chỉ dành cho nhịp sống hiện đại và nhộn nhịp - một nhóm bạn trẻ ngồi quây quần trong không gian ấm cúng của Trung tâm Thông tin TOTO. Ở đó, không phải để nghe chuyện công nghệ hay thị trường tài chính, mà là để lắng nghe… tiếng gọi của đất. Đúng hơn là, để lắng nghe chuyện về những phỗng đất - thứ đồ chơi tưởng chừng đã ngủ quên trong ký ức xa xăm, bỗng chốc sống dậy qua lời kể của nghệ nhân già Phùng Đình Giáp.
Giữa không gian công nghệ ấy, nghệ nhân Giáp - với mái tóc bạc và đôi tay chai sần - kể về làng Đông Khê và hành trình năm mươi năm gìn giữ lửa nghề. Người dẫn chương trình, am hiểu văn hóa dân gian, đã như cầu nối, giúp câu chuyện từ quá khứ ấy chạm vào trái tim của thế hệ trẻ, bằng sự gần gũi, giản dị mà chân thành. Câu hỏi đặt ra: Tại sao lại đưa một trò chơi xưa cũ đến nơi phồn hoa đô thị? Có lẽ, chính điều đó đã ngầm khẳng định: văn hóa truyền thống không chỉ có chỗ đứng ở làng quê, mà còn có thể sống khỏe giữa lòng thành phố hiện đại – nếu ta biết lắng nghe và trân trọng.

( 
( Nghệ nhân Phùng Đình Giáp nói chuyện về phỗng ) 

Phỗng – hình hài của ký ức 
Một bộ phỗng truyền thống thường gồm năm hình tượng. Trung tâm là ông phỗng hình Phật - biểu tượng cho lòng nhân từ, lời nhắn nhủ sống tử tế. Chim bay vươn cánh trên bầu trời, là ước mơ về tự do, hòa bình. Rùa chậm rãi mà bền bỉ, gắn liền với biển cả và trường tồn, là linh vật mang yếu tố thiêng liêng. Hai hình ảnh người già và trẻ nhỏ – như lời nhắn nhủ: truyền thống không mất đi, chỉ chuyển tiếp từ đời này sang đời khác.
Ngày xưa, trước mỗi dịp Trung thu hay Tết, đứa trẻ nào cũng mong mẹ mua cho một bộ phỗng . Những anh chị lớn thì háo hức ra chợ chọn mua về bày và kể lại tích xưa cho em nhỏ. Cứ thế, truyền thống lặng lẽ đi qua từng thế hệ. Nhưng rồi thời gian xoay vần, đồ chơi hiện đại tràn ngập. Phỗng đất bị quên lãng, như chiếc bóng của dĩ vãng. Làng Đông Khê từ chỗ nhộn nhịp làm đồ chơi dân gian, chuyển dần sang làm hàng mã.
Ông Giáp – người nghệ nhân mang gương mặt nhuốm nắng gió – lặng lẽ không cam lòng. Bởi trong từng hình thù của phỗng là biết bao triết lý sống, là đạo lý cha ông, là giá trị truyền thống mà ông không thể để mất. Ông và vợ – bà Nguyễn Thị Điều – vẫn kiên trì đào đất, phơi nắng, giã nhỏ, sàng mịn để làm phỗng như một cách giữ lấy hơi thở tổ tiên. “Đất thó phải sâu đến 3 mét, giã như làm bánh dầy mới dẻo, mới thật sự là đất làm phỗng”, bà Điều cười, kể như đang kể chuyện nhà.

( Phỗng đất món đồ chơi dân gian đang dần biến mất )

Ký ức từ đất, sống giữa hiện đại
Không có lò nung, không cần kỹ thuật cầu kỳ, phỗng đất chỉ cần được phơi dưới nắng trời để khô lại, cứng cáp. Nhưng trong mỗi bộ phỗng, người ta nhìn thấy cái hồn quê rất rõ. Có em bé ôm hoa cười khúc khích, có con chim bồ câu với đường nét tự do. Và điều đặc biệt: tất cả đều được nặn từ đất quê hương – loại đất từng góp phần làm nên vẻ đẹp của tranh Đông Hồ – chất điệp phủ lên để thêm phần rực rỡ.
Nghệ nhân Giáp cũng không ngừng sáng tạo. Ông liên tục cho ra đời những mẫu phỗng mới, độc bản. Mỗi bộ chỉ làm vài chiếc rồi lại nghĩ mẫu khác. Ông bảo: “Không phải để bán nhiều, mà để giữ nghề sống động”. Thế nên khi được mời tham gia hội chợ truyền thống, ông luôn sẵn sàng mang đất, mang khuôn và mang cả ký ức làng quê ra giữa phố thị, nặn phỗng giữa đám đông, truyền lửa nghề cho người trẻ.
Các bạn trẻ – có người lần đầu thấy tượng phỗng – đã ngỡ ngàng, thích thú, hỏi han. Họ nhận ra, từ mảnh đất thó kia, một quá khứ đang được khơi dậy, nhẹ nhàng và chân thật. Câu chuyện không chỉ là làm ra một món đồ chơi, mà là nối dài mạch sống văn hóa dân tộc – bằng đất, bằng tay, và bằng trái tim.
Giữ nghề như giữ hồn đất
Năm mươi năm trôi qua, ông Giáp vẫn kiên trì như ngày đầu. Ông nói, nhờ có cha ông truyền nghề mà ông giữ được sự bền bỉ. Còn nay, ông lại trao lại cho thế hệ trẻ, để một ngày nào đó, những phỗng đất Đông Khê không còn là thứ gắn với hoài niệm, mà trở thành nhịp cầu kết nối giữa quá khứ và hiện tại.
Trong một thế giới thay đổi quá nhanh, có lẽ điều cần nhất không phải là chạy theo, mà là biết gìn giữ. Và ông Giáp, cùng những bộ phỗng đất giản dị, đang làm điều ấy – lặng lẽ, mà sâu sắc.

Nguồn Thời Báo Ngân Hàng 

Biên soạn : Bảo Long