Kỳ tích công nghệ và nghệ thuật: Triển lãm Michelangelo lớn nhất từ trước đến nay

Phía sau mặt tiền gạch đỏ và các phù điêu đá cẩm thạch của Bảo tàng Quốc gia Đan Mạch, du khách giờ đây có thể chiêm ngưỡng gần như toàn bộ các tác phẩm điêu khắc hiện còn của Michelangelo – một triển lãm được cho là “toàn diện nhất” trong 150 năm qua về sự nghiệp điêu khắc của ông. Đặc biệt, triển lãm được tổ chức ở một địa điểm cách hơn 1.000 dặm so với nơi các tác phẩm của vị nghệ sĩ thời Phục Hưng này thường được trưng bày.

Tuy nhiên, để làm được điều đó, bảo tàng không vận chuyển bức tượng David cao 5,2 mét từ Galleria dell’Accademia ở Florence, cũng không mang theo tác phẩm dang dở “The Genius of Victory” hiện đặt tại Palazzo Vecchio. Thay vào đó, triển lãm “Michelangelo Imperfect” do SMK (viết tắt của Statens Museum for Kunst) tổ chức đã sử dụng khoảng 40 bản sao, bao gồm một loạt tượng được in 3D và đúc lại công phu do xưởng nghệ thuật Factum Arte tại Madrid thực hiện.

Tác phẩm phục chế từ công nghệ và truyền thống

Triển lãm bao gồm phiên bản bằng đồng từ thế kỷ 19 của tượng “David”, các bản đúc thạch cao của bốn nhân vật tượng trưng nổi tiếng trên các ngôi mộ ở Nhà nguyện Medici, và các tác phẩm được in 3D và đúc lại từ lăng mộ chưa hoàn thiện của Giáo hoàng Julius II. Dù đây không phải lần đầu tiên tượng Michelangelo được in 3D – Đại học Florence từng giới thiệu bản sao làm từ nhựa acrylic của tượng David tại Triển lãm Dubai 2020 – nhưng lần này, công nghệ được sử dụng để tập hợp gần như toàn bộ điêu khắc của Michelangelo tại một nơi.

Triển lãm cũng giới thiệu các tác phẩm gốc của Michelangelo như 20 bản vẽ và một nhóm mô hình thử nghiệm bằng sáp và đất sét.

“Đây là một thử nghiệm,” Matthias Wivel – người phụ trách triển lãm – chia sẻ qua cuộc gọi video với CNN. “Một triển lãm chủ yếu là bản sao như vậy hiện nay không còn phổ biến.”

Bản sao Thánh Paul của Factum Arte,  được chạm khắc vào khoảng năm 1503-1504 cho Nhà thờ Siena.

Bản sao Thánh Pius của Factum Arte

Những bản sao hoàn hảo đến từng chi tiết

“Michelangelo Imperfect” bao gồm 27 bản sao bằng thạch cao thuộc Bộ sưu tập Hoàng gia của SMK, cũng như các bản in 3D từ composite đá cẩm thạch được thiết kế để "giống hệt" bản gốc.

Michelangelo Buonarroti – nhà điêu khắc, họa sĩ và kiến trúc sư nổi tiếng từ thế kỷ 15 đến 16 – được biết đến rộng rãi nhờ vào sự sống động và cảm xúc mạnh mẽ trong các tác phẩm điêu khắc cổ điển. Tượng của ông thường có dáng vặn vẹo, cơ bắp căng cứng hoặc tạo dáng phức tạp dù được chạm khắc từ đá cẩm thạch trắng rắn chắc.

Tại xưởng của Factum Arte, đội ngũ nghệ nhân không chỉ in 3D từng tác phẩm mà còn sử dụng kết hợp kỹ thuật hiện đại và truyền thống. Quá trình gồm chụp hình 3D bằng công nghệ photogrammetry và quét Lidar để tạo bản sao kỹ thuật số. Sau đó, họ in thử bằng nhựa resin, tạo khuôn silicon từ bản in rồi đúc lại bằng vật liệu composite có thành phần đá cẩm thạch, trước khi hoàn thiện bằng tay để mô phỏng chất liệu gốc.

“Chúng tôi muốn bản sao trở nên giống hệt bản thật trong điều kiện trưng bày,” Adam Lowe – người sáng lập Factum Arte – cho biết. “Bạn chỉ có thể phân biệt được nếu sờ vào, vì nhiệt độ của đá cẩm thạch không giống hoàn toàn.”

Bên trong xưởng vẽ của Factum Arte. Các nghệ sĩ đang làm việc với các bản sao của “The Genius of Victory”, “Rachel” và “Leah”, tất cả đều được làm vào thế kỷ 16 cho lăng mộ Giáo hoàng Julius II.

Bản sao có còn giá trị?

Vì sao lại cần làm bản sao? Nếu mắt thường không thể phân biệt, bản sao đó có phải vẫn là Michelangelo không?

Ngày nay, người ta có xu hướng không đánh giá cao bản sao, nhưng vào thế kỷ 19, các bản sao thạch cao từng là điểm nhấn của nhiều bảo tàng. Những nơi như Viện Nghệ thuật Chicago bắt đầu bộ sưu tập với bản sao thạch cao, còn xưởng đúc của Louvre – được thành lập năm 1794 – vẫn còn hoạt động. Tượng David bản thạch cao tại Quảng trường Piazza della Signoria ở Florence hay các bản đồng đặt tại London và Moscow là minh chứng cho sự phổ biến của bản sao vào thời điểm đó. Chúng được tạo ra sau triển lãm Michelangelo lớn nhất năm 1875 kỷ niệm 400 năm ngày sinh của ông.

Tuy nhiên, bản sao dần bị lãng quên, thậm chí hư hại, bị cất giữ hoặc tiêu hủy. Năm 2004, Bảo tàng Metropolitan New York phải tặng lại bộ sưu tập bản sao của mình vì điều kiện bảo quản kém.

“Bản sao từng là cách để tiếp cận nghệ thuật mà công chúng không thể đến gần – vì vị trí địa lý hoặc tính độc bản của tác phẩm,” Wivel giải thích. “Từ thế kỷ 20, chúng ta bắt đầu ám ảnh với ‘tính nguyên bản’.”

Thực tế, nếu không có bản sao, toàn bộ nền nghệ thuật phương Tây có thể đã thay đổi, bởi rất ít tác phẩm gốc của Hy Lạp cổ còn tồn tại. Hầu hết kiến thức hiện nay đến từ bản sao thời La Mã.

Tượng bán thân của "David", đúc năm 1890 sau gần bốn thế kỷ kể từ khi bản gốc được chạm khắc vào khoảng năm 1501-1504. Đây là một trong những bản sao lịch sử trong triển lãm, cùng với phiên bản "David" bằng đồng kích thước đầy đủ.

Triển lãm “bất khả thi” trở thành hiện thực

SMK sở hữu sẵn 27 trong số khoảng 45 tác phẩm điêu khắc còn lại của Michelangelo, là nơi lý tưởng để tổ chức triển lãm. Bảo tàng thậm chí còn di dời tượng đồng “David” từ năm 1896 – vốn đặt tại khu vực cảng Copenhagen – vào trưng bày trong nhà, trở thành trung tâm của triển lãm.

“Chỉ có thể làm một triển lãm quy mô thế này với bản sao,” Wivel nói. “Nhờ đó, ta cảm nhận rõ hơn Michelangelo trong vai trò nhà điêu khắc.”

Để tận mắt xem hết các tác phẩm điêu khắc của Michelangelo, bạn sẽ phải đi khắp nước Ý và nhiều thành phố như Bruges, London, New York và Paris. Nhiều tượng không thể di chuyển, hoặc được bảo vệ sau lớp kính chống đạn như “Pietà” tại Nhà thờ St. Peter (Rome), hoặc đặt cao trong hốc nhà thờ như bốn vị thánh ít người biết đến ở Siena. SMK mang lại trải nghiệm chưa từng có – dù một vài tác phẩm không được cấp phép sao chép, trong đó có hai trong bốn bức tượng tù nhân dang dở.

Dữ liệu số hóa phục vụ bảo tồn

Tất cả các tổ chức cho mượn tác phẩm sẽ giữ bản dữ liệu mà Factum Arte thu thập, giúp ích cho công tác bảo tồn trong tương lai. Một trong những bản sao kỳ công nhất là tác phẩm phục chế tượng Thánh Gioan Tẩy Giả lúc nhỏ (1495–96) – vốn bị phá hủy trong nội chiến Tây Ban Nha và phải mất 19 năm để phục hồi. Factum Arte tiếp tục cải thiện bằng cách quét, in và lắp ghép từng mảnh vỡ để tạo lại nguyên mẫu ban đầu.

“Chúng tôi đã dành hai năm rưỡi để tái dựng các mảnh ghép,” Lowe chia sẻ.

Công nghệ phục vụ nghệ thuật cổ điển

Dữ liệu do Factum Arte thu thập vô cùng chính xác – đến từng micron. “Điều này rất có ích cho các biện pháp bảo tồn sau này, nhất là nếu tác phẩm bị hư hại,” Wivel nói.

Các hình ảnh quét được thực hiện ở khoảng cách 50 cm, ghi lại cả bụi bẩn – đôi khi gây nhiễu mô hình 3D. Một số điểm khuất như mặt sau tượng vẫn chưa được ghi nhận đầy đủ, nhưng chi tiết bề mặt và chất liệu mô phỏng đá cẩm thạch vượt trội so với thạch cao. Từ các đường vân đá, vết nứt đến bụi bám được thêm vào bằng tay để tái tạo bề mặt gần như nguyên bản.

Qua các đoạn video từ studio, ta thấy các bộ phận của tượng được lắp ghép dần qua thời gian. Làm việc lâu với từng tác phẩm giúp thay đổi cái nhìn về chúng, theo chia sẻ từ Sol Costales Doulton – quản lý dự án của Factum Arte.