Họa sĩ thập niên 1920 ẩn giấu yếu tố LGBT trong tác phẩm

Marie Laurencin – nữ họa sĩ Pháp với lối vẽ mơ màng, dịu dàng – đã mang đến những bức tranh sống hai cuộc đời trong suốt thế kỷ qua. Với gam màu hồng và xám nhẹ nhàng, những hình thể nữ giới mong manh của Laurencin từng bị nhìn nhận là nhẹ dạ và một chiều, dù bà rất thành công trong thời gian hoạt động. Tuy nhiên, việc loại bỏ hoàn toàn hình ảnh đàn ông trong tranh và sự hiện diện của các biểu tượng ẩn dụ đã cho thấy thế giới riêng đầy phức tạp của nữ họa sĩ – một thế giới đồng tính nữ được ngụy trang bằng sự nữ tính quá mức.

Chân dung Marie Laurencin của Man Ray, 1925.

Triển lãm tôn vinh nữ họa sĩ bị lãng quên

Triển lãm “Marie Laurencin: Sapphic Paris” hiện đang được tổ chức tại Barnes Foundation, Philadelphia, Mỹ – nơi hiếm hoi công chúng Mỹ có dịp chiêm ngưỡng tác phẩm của bà. Trong khi các đồng nghiệp như Pablo Picasso và Georges Braque dẫn đầu trào lưu lập thể đầu thập niên 1910, thì Laurencin lại bị hiểu sai trong suốt thời gian dài.

Theo giám tuyển Simonetta Fraquelli, Laurencin bị xem là phụ trợ cho các họa sĩ nam nổi bật thời đó. Với phong cách không giống ai, việc xếp bà vào một trường phái hội họa cụ thể là điều đầy khó khăn với giới sử học nghệ thuật.

Phong cách bay bổng và đậm chất nữ tính

Sau khi rời Paris vì Thế chiến I và sống tại Tây Ban Nha, Laurencin bắt đầu hình thành rõ nét phong cách của mình – mềm mại, mơ màng, chịu ảnh hưởng từ múa ba-lê và nghệ thuật trang trí. Các nhân vật trong tranh thường có ánh mắt sâu, u buồn – có lẽ do cảm hứng từ họa sĩ Tây Ban Nha Francisco Goya.

Giám tuyển Cindy Kang nhận định rằng: “Thế giới nhân vật nữ trong tranh Laurencin như tan biến vào vải vóc, không mang nhiều tính thể xác mà như những hình bóng thoát tục.”

Thiết kế rèm sân khấu cho vở ba lê "Les biches” (The Does), 1923.

Những tác phẩm gần như vắng bóng đàn ông

Trước chiến tranh, Laurencin học vẽ gốm và sau đó theo học tại Académie Humbert – nơi cho phép nữ sinh học vào buổi chiều. Bà còn là nhà thiết kế sân khấu, nhà thơ và họa sĩ minh họa sách.

Dù đôi khi có vẽ những nhân vật nam như Picasso hay Jean Cocteau, phần lớn tranh bà đều xoay quanh những người phụ nữ. Động vật như chim, chó, ngựa thường được đưa vào tranh cùng phụ nữ, mang hàm ý tình yêu và sự gắn bó.

Một ví dụ là tác phẩm “Women with Dove” – chân dung đôi của Laurencin và nhà thiết kế Nicole Groult, trong đó hình ảnh chim bồ câu biểu trưng cho tình yêu nữ nữ. Laurencin thường đặt tên tranh là “Những người bạn” hay “Hai người bạn,” để mở ra nhiều cách diễn giải cho mối quan hệ của nhân vật.

"Chân dung Mademoiselle Chanel", 1923.

Thế giới của phụ nữ – vì phụ nữ

Laurencin tạo ra một tầm nhìn hiện đại mang tính thay thế – nơi phụ nữ tồn tại độc lập, không cần đàn ông. Theo Kang, đây là “một dạng không tưởng cấp tiến… một thế giới của phụ nữ, bởi phụ nữ và dành cho phụ nữ.”

Mặc dù không công khai xu hướng tính dục, Laurencin được ghi nhận là một phần của cộng đồng LGBTQ nghệ thuật Paris thập niên 1920, thường lui tới các salon đồng tính nữ nổi tiếng như của Natalie Clifford Barney. Bà từng kết hôn với nghệ sĩ Otto von Waetjen và có mối quan hệ tình cảm với Groult, nhà thơ Guillaume Apollinaire và sau này là Suzanne Moreau – người bà nhận làm con gái theo pháp lý để sống cùng đến cuối đời.

“Người phụ nữ-Ngựa (La femme-cheval)”, 1918.

Ngôn ngữ hình ảnh đầy ẩn ý

Hiểu rõ được ngôn ngữ thị giác của Laurencin không dễ dàng, kể cả với các chuyên gia. Fraquelli chia sẻ rằng việc thực hiện triển lãm đã giúp bà khám phá sâu hơn về con người và thông điệp mà Laurencin gửi gắm trong từng bức tranh.

Sự nữ tính quá mức – với màu hồng, nơ, váy áo nhẹ nhàng – từng bị hiểu lầm là chiều chuộng thị hiếu nam giới. Nhưng nếu nhìn từ lăng kính biểu hiện đồng tính nữ, các hình ảnh này trở nên đầy tính phản kháng và thể hiện bản dạng giới.

"Women with Dove," 1919.

Những mặt khuất chưa được sáng tỏ

Dù là một nhân vật phức tạp, một số khía cạnh trong cuộc đời Laurencin vẫn còn nhiều bí ẩn. Bà cho rằng mình có dòng máu Creole – điều thể hiện trong một số tranh chân dung – nhưng chưa có chứng cứ di truyền xác nhận. Bà cũng từng ủng hộ chính quyền Vichy thân phát xít trong Thế chiến II, điều gây tranh cãi về mặt đạo đức nghệ thuật.

Bộ sưu tập lớn nhất nằm tại Nhật Bản

Dù nổi tiếng tại Pháp, phần lớn tác phẩm của Laurencin hiện nay nằm tại Nhật Bản. Bạn đời của bà – Suzanne Moreau – giữ phần lớn tranh cho đến cuối đời, khiến công chúng khó tiếp cận.

Đầu những năm 1970, nhà sưu tập người Nhật Masahiro Takano mua lại hàng trăm bức tranh, tạo nền tảng cho Bảo tàng Marie Laurencin – nay đặt tại Tokyo.

Vì lý do này, các tác phẩm tiêu biểu của Laurencin ít xuất hiện ở Mỹ. Theo Kang, “đây là cơ hội hiếm hoi trong đời để chiêm ngưỡng toàn diện kho tàng của bà.”

"Spanish Dancers (Danseuses espagnoles)," 1920.