Hiroshige: Nghệ sĩ của những con đường rộng mở

Bảo tàng Anh hiện đang tôn vinh cuộc đời, sự nghiệp và di sản của Utagawa Hiroshige (1797-1858), một trong những nghệ sĩ nổi tiếng và sung mãn nhất của Nhật Bản thông qua một bộ sưu tập tranh in, tranh vẽ, sách và phác thảo. Cách nghệ sĩ hấp dẫn mô tả phong cảnh, thiên nhiên và cuộc sống hàng ngày trên tranh in rất phổ biến ở Nhật Bản vào thời của ông và tiếp tục ảnh hưởng và truyền cảm hứng cho đến ngày nay. Đây là triển lãm đầu tiên về Utagawa Hiroshige tại London sau 25 năm và là triển lãm đầu tiên tại bảo tàng. Triển lãm đánh dấu món quà lớn gồm 35 bản in của Hiroshige cho Hội những người bạn Mỹ của Bảo tàng Anh từ bộ sưu tập của Alan Medaugh, một nhà sưu tập tác phẩm của nghệ sĩ hàng đầu tại Hoa Kỳ. Những tác phẩm này được trưng bày cùng với 82 bản in khác cũng được cho mượn từ Bộ sưu tập Medaugh, cũng như các bản cho mượn quốc gia và quốc tế quan trọng và các tác phẩm quan trọng được chọn từ bộ sưu tập của Bảo tàng.

Sự nghiệp lâu dài của Utagawa Hiroshige trùng với những thập kỷ cuối cùng của thời kỳ Edo (1615-1868) của Nhật Bản, một thời kỳ thay đổi nhanh chóng cuối cùng đã chấm dứt chế độ thống trị của samurai. Khi Nhật Bản đối mặt với thế giới bên ngoài đang xâm lấn và áp lực của quá trình hiện đại hóa, tầm nhìn nghệ thuật điềm tĩnh của Hiroshige đã khuyến khích cảm giác liên tục và hy vọng. Sở hữu các kỹ năng kỹ thuật nổi bật với tư cách là một họa sĩ tô màu và người vẽ bản thảo, Hiroshige được công nhận là người vượt qua các ranh giới xã hội, điều này có thể thấy trong các bản in phong cảnh và các tác phẩm khác thường của ông, thường bao gồm các mô tả hài hước về những người tham gia vào các hoạt động hàng ngày một cách chi tiết, cũng như các biểu hiện được thể hiện khéo léo về thời tiết, ánh sáng và các mùa.

Từ những nhân vật thời thượng trong sự nghiệp ban đầu của mình cho đến quang cảnh thành phố yên tĩnh, phong cảnh xa xôi và ấn tượng về thiên nhiên trong những năm tháng trưởng thành, Utagawa Hiroshige đã nắm bắt được nhiều khía cạnh hấp dẫn của cuộc sống thường nhật ở Nhật Bản thế kỷ 19. Là một họa sĩ tô màu siêu đẳng, ông đã khám phá ra chất trữ tình trong trải nghiệm du lịch và mối liên kết giữa con người và thế giới tự nhiên. Trong loạt tranh phong cảnh như Năm mươi ba trạm dừng chân trên Đường Tokaido (1833-35), ông đã thể hiện sự quan tâm ngày càng tăng của người dân đối với du lịch trong nước, dành hơn 20 loạt tranh chỉ riêng cho con đường cao tốc này. Hành trình này đã trở thành bộ sưu tập 55 bản in phong cảnh mà nghệ sĩ đã được ca ngợi từ lâu. Nghệ sĩ đã mô tả một cách sống động tuyến đường dọc theo bờ biển phía đông của Honshu, nơi có vô số thương nhân, người hành hương, nghệ nhân và daimyo (lãnh chúa phong kiến ​​samurai) đi từ Edo đến Kyoto. Bộ tranh này – một bước chuyển hướng khỏi các bản in khắc gỗ tập trung vào chủ đề – tiếp nối tác phẩm nổi tiếng Ba mươi sáu cảnh núi Phú Sĩ (khoảng năm 1830-32) của Hokusai  để góp phần vào phong cách meisho (cảnh đẹp nổi tiếng) đang phát triển mạnh mẽ của ukiyo-e. 

Hai mươi năm sau, Utagawa Hiroshige tìm thấy sức sống mới trong loạt tác phẩm Một trăm cảnh đẹp nổi tiếng của Edo (1856-58), trong đó ông đã mạnh dạn mở rộng khái niệm cổ điển về 'những địa danh nổi tiếng'. Những bức tranh phong cảnh của ông đã trở thành những món quà lưu niệm quý giá và phương tiện để thoát khỏi trí tưởng tượng. Chúng không phải là những hình ảnh mô tả nghiêm ngặt về địa điểm mà là những gợi ý mà ông kết hợp quan sát trực tiếp và nghiên cứu sách hướng dẫn với diễn giải nghệ thuật và sự cộng hưởng văn hóa.

Một phần của triển lãm khám phá loạt tác phẩm du ký chính của Hiroshige và giới thiệu một số ví dụ còn sót lại tuyệt vời nhất về các thiết kế chính trong One Hundred Views, cùng với các ví dụ nguyên sơ về các thiết kế ít quen thuộc hơn trong loạt tác phẩm này.

Utagawa Hiroshige sinh năm 1797 với tên Ando Tokutaro. Cha ông là lính cứu hỏa thuộc dòng dõi samurai. Cha và mẹ ông mất cách nhau một năm khi ông mới mười hai tuổi, để lại nhiệm vụ bảo vệ lâu đài Edo khỏi hỏa hoạn cho Ando mồ côi. Năm mười bốn tuổi, Ando trở thành học trò của nghệ sĩ ukiyo-e nổi tiếng Utagawa Yoyahiro, và từ thời điểm này, niềm đam mê của ông với thế giới in ấn đã phát triển. Làm việc dưới cái tên mới có được là Hiroshige, ông bắt đầu mô tả các chủ đề mà các nghệ sĩ thế giới nổi tập trung vào bằng cách sản xuất bijin-ga (bản in về những người phụ nữ xinh đẹp) và yakusha-e (bản in diễn viên) về những người tìm kiếm sự nổi tiếng trong khu giải trí ở Edo. Hiroshige cuối cùng đã từ bỏ những bản in tượng hình này để ủng hộ những phong cảnh mà ông tìm thấy danh tiếng, và trong sự thay đổi chủ đề này, ông đã chịu ảnh hưởng từ bậc thầy ukiyo-e đương thời và cũng là đồng nghiệp của mình là Hokusai Katsushika. 

Thành công đầu tiên của Hiroshige với loạt tác phẩm Năm mươi ba trạm dừng chân trên đường Tokaido diễn ra ngay lập tức và được tái bản thành nhiều phiên bản, bao gồm một số lượng lớn được làm từ các khối gỗ cũ có chất lượng kém hơn. Nghệ sĩ đã sản xuất rất nhiều bản in phong cảnh này vào giữa đến cuối những năm 1830 và trong giai đoạn này, có thể thấy một số lượng nhất định các chủ đề được lặp lại. Ellis Tinois., trong cuốn sách Japanese Prints, mô tả cách các thiết kế bản in phong cảnh của Hiroshige đã trải qua một sự chuyển đổi trong năm năm cuối đời. Sự thay đổi so với cách làm trước đây của ông thể hiện rõ nhất ở sự thay đổi hướng của các thiết kế bản in 'kích thước lớn' (oban) của ông từ ngang sang dọc. Sự thay đổi này đã tiếp thêm sinh lực cho sản phẩm của Hiroshige với tư cách là một nhà thiết kế bản in. Ông cũng đã thử nghiệm các thiết bị sáng tác mới và khai thác tối đa các sắc tố dày đặc hơn và các quy trình in bão hòa hơn, đặc trưng cho tất cả các bản in được sản xuất vào những năm 1850. 

Tầm nhìn bao quát của Utagawa Hiroshige thể hiện rõ trong các thiết kế quạt in cầm tay ( uchiwa-e ), một hình thức nghệ thuật thiết thực, giá cả phải chăng và dùng một lần, phục vụ cho việc tìm kiếm một vị trí cho cái đẹp trong cuộc sống hàng ngày. Được tạo ra trong khoảng thời gian từ những năm 1830 đến những năm 1850, chúng nằm trong số những tác phẩm hiếm nhất và công phu nhất của nghệ sĩ, khiến ông trở thành một trong những nhà làm hình ảnh vĩ đại cuối cùng của Nhật Bản thời kỳ Edo (1603-1868). Những chiếc lá quạt này cho thấy sự sáng tạo và đa dạng về mặt đồ họa trong tác phẩm của ông, từ các địa điểm nổi tiếng ở thành phố Edo và phong cảnh của các tỉnh Nhật Bản, đến các tác phẩm tinh tế về hoa và chim, cũng như chân dung phụ nữ, cảnh lịch sử và văn học, và hình ảnh nhại.

Là một phụ kiện theo mùa và phù du, chiếc quạt tre dẹt trở nên phổ biến ở Nhật Bản trong thời kỳ Edo và trở thành một trong những phương tiện sáng tạo cho các bậc thầy về ukiyo-e của Nhật Bản. Ban đầu được bán vào mùa hè bởi những người bán rong, hoặc trong các gian hàng tạm thời trong các lễ hội, quạt Edo được bày bán từ cuối thế kỷ 18 trở đi trong các cửa sổ của các đại lý sách in và sách minh họa và cuối cùng được các nghệ sĩ nổi tiếng ký tặng. Là những đồ vật dùng một lần, những chiếc quạt này hầu như đã biến mất; tuy nhiên, một số bản in này vẫn còn tồn tại, chưa cắt và trong lần in đầu tiên, vì chúng chưa bao giờ được gắn vào khung và được các nhà xuất bản hoặc nhà sưu tập bảo quản. Khía cạnh này trong tác phẩm của Utagawa Hiroshige hiếm khi được triển lãm bên ngoài Nhật Bản và bao gồm một trong những phần chính của triển lãm.

Ngoài ra còn có những ví dụ độc đáo, bao gồm một bản in từ loạt Eight Views of Stations along the Main and Secondary Roads (khoảng năm 1839) được trưng bày lần đầu tiên. Ngoài ra còn có các bản in chim và hoa của Hiroshige mà ông đã tạo ra trong suốt sự nghiệp của mình và phản ánh cả sự tao nhã nghệ thuật tự nhiên của ông và trình độ học vấn tương đối cao đạt được trong thời kỳ đó, vì chúng thường bao gồm một bài thơ tiếng Nhật hoặc tiếng Trung được khắc bằng thư pháp trôi chảy. Thể hiện sự đánh giá cao đối với nghệ thuật được chia sẻ giữa các tầng lớp xã hội, chúng làm nổi bật mối liên hệ sâu sắc trong văn hóa Nhật Bản giữa thiên nhiên, nghệ thuật và thơ ca và khả năng của nghệ sĩ trong việc biến một thể loại Trung Quốc thành một hình thức nghệ thuật Nhật Bản. Tranh chim và hoa nở rộ ở Trung Quốc vào cuối triều đại nhà Đường (618-907), khi các hoàng đế và triều đình thích màu sắc, sự điêu luyện về kỹ thuật và âm điệu thơ mộng của hình thức hội họa này. Thể loại này lần đầu tiên du nhập vào Nhật Bản thông qua các bức tranh Trung Quốc và sau đó là thông qua các sách hướng dẫn in khắc gỗ và sách nghệ thuật của triều đại nhà Minh (1369-1644) và nhà Thanh (1644-1911). 

Ngoài việc khám phá những điểm mạnh đa dạng của Hiroshige, triển lãm còn xem xét di sản toàn cầu của ông và cách các sáng tác sáng tạo, màu sắc rực rỡ và sự hiểu biết sâu sắc về phối cảnh hội họa của ông đã truyền cảm hứng cho các bậc thầy châu Âu như Van Gogh và Whistler, cũng như nhiều nghệ sĩ đương đại trên toàn thế giới. Người ta tin rằng Van Gogh sở hữu 12 bản in từ Một trăm cảnh đẹp nổi tiếng của Edo của Utagawa Hiroshige. Tại Bảo tàng Van Gogh ở Amsterdam, cũng có hai bản sao trực tiếp các bản in của Hiroshige do nghệ sĩ này trưng bày: Vườn mận ở Kameido (1857) và Cơn mưa rào buổi tối bất ngờ trên Cầu Shin Ohashi và Atake (1857), cả hai đều nằm trong loạt Một trăm cảnh đẹp nổi tiếng của Edo. 

Hiroshige được cho là đã sản xuất khoảng 5.000 bản thiết kế cho bản in khắc gỗ màu, cũng như hàng trăm bức tranh và hàng chục cuốn sách minh họa, trong đó ông đã mang lại niềm vui thẩm mỹ và sự an ủi về mặt cảm xúc cho mọi người ở mọi tầng lớp xã hội trong thời đại chuyển đổi của Nhật Bản. Phần lớn các bản in trong triển lãm này chưa từng được trưng bày cho công chúng trước đây và một số được cho là những ví dụ duy nhất còn sót lại của loại hình này trên thế giới. 

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Asian Art Newspaper