Truyền thống, sự khiêu khích và tính chất ngưỡng trong nghệ thuật tranh thủy mặc đương đại – Dou Jianyong (Phần 2)

Dou Jianyong và nghệ thuật trong vùng ngưỡng: Giữa truyền thống, khiêu khích và tái sinh của mực tàu

Trong thời đại mà nghệ thuật đương đại Trung Quốc đang ngày càng bị kéo về những cực đoan – hoặc là hoàn toàn phá vỡ truyền thống, hoặc là quay về quá khứ như một thánh tích bất khả động – Dou Jianyong chọn một con đường thứ ba. Con đường của ngưỡng cửa: một vùng mờ giữa hình và vô hình, giữa trang nghiêm và trần tục, giữa mực tàu và giấc mơ.

Bút, mực, giấy, nghiên – Bốn cột trụ của một tín ngưỡng cá nhân

Khi được hỏi về ý nghĩa của bốn yếu tố căn bản trong hội họa truyền thống – bút, mực, giấy, nghiên – Dou không chỉ xem chúng là công cụ, mà là tứ trụ của một thế giới quan:

“Mực, giấy và nghiên mực là những vật liệu và công cụ để vẽ, cũng là ngôi nhà tâm linh, nguồn cảm hứng và đức tin tôn giáo của tôi.”

Tuổi trẻ - 2020

Tranh luận về Kinh Thánh

Chúng là vật chất, nhưng cũng là phương tiện siêu hình. Chúng vừa tạo nên hình ảnh, vừa dẫn dắt tâm trí vượt khỏi biểu tượng. Chúng là thiền định, là nghi lễ, là nơi người nghệ sĩ trú ngụ giữa thế giới ồn ào.

Phật giáo như một ký ức hình bóng

Các hình ảnh Phật giáo xuất hiện trong tác phẩm của Dou không mang tính mô phạm, mà giống như dấu vết của một sự chiêm nghiệm vô thức. Những nhà sư, những tượng Phật trong tranh không nhất thiết đại diện cho một hệ niềm tin, mà là biểu hiện của một cái nhìn vượt khỏi thế tục:

“Có lẽ họ đại diện cho việc nhìn thấu thế giới phàm trần... có lẽ họ nhìn thấu tâm hồn của tất cả chúng sinh trên thế giới.”

Trong sự mơ hồ đó, Dou cho phép mình tồn tại – không như một người truyền đạo, mà như một kẻ quan sát – một “hành giả” trong hành trình đi tìm bản chất của hình ảnh và bản ngã.

Giấc mơ thời trẻ, ký ức nông thôn, và sự hoài nghi với đô thị

Dou không che giấu nỗi bất an của mình trước sự trỗi dậy của đô thị hiện đại. Được sinh ra ở vùng nông thôn, lớn lên trong bối cảnh đất nước chuyển mình mạnh mẽ từ những năm 1990, ký ức của anh đầy ắp hình ảnh mâu thuẫn: phim kiếm hiệp Hồng Kông, những gian hàng sách cũ bên Tháp Trống, và những tòa nhà đô thị mà anh gọi là “những con quái vật kiến trúc”.

“Thành phố đã ở trong tình trạng bệnh tật... nó không còn chỗ cho một quầy sách cũ nhỏ.”

Với anh, vẻ đẹp nằm ở sự đơn sơ, trong những nhịp điệu quen thuộc của tuổi thơ nông thôn: thức ăn, giấc mộng, sự tĩnh lặng. Và khi tuổi tác lớn dần, ký ức ấy càng trở nên mạnh mẽ, như một làn khói chậm rãi quay về.

Khiêu khích và bản năng: Giữa sắc dục và thiêng liêng

Một mặt khác trong tác phẩm của Dou là sự khiêu khích – không phải kiểu nổi loạn sáo rỗng, mà là một cách đặt câu hỏi về giới hạn biểu tượng. Những hình ảnh phụ nữ khỏa thân xuất hiện trong tranh của anh – bọc trong áo khoác quân đội, trải trên cuộn giấy – khiến người xem dao động giữa gợi cảm và nghi thức, dâm tính và thánh hóa:

“Rõ ràng tôi có ý định tăng cường đặc điểm tình dục... đôi khi tôi đối xử với họ như những người trang nghiêm và thánh thiện.”

Những người phụ nữ trong tranh không chỉ là nhân vật, mà là tàn dư của giấc mộng tuổi trẻ, nơi tình dục, đức tin, và ký ức hòa làm một.

Thiên nhiên ban tặng cho bạn một làn gió nhẹ - 2021

Đừng Thở Dài và Bạn Sẽ Được Phước Lành - 2019

Liminality – Mực in giữa sự sống và cái chết

Kể từ khi Lý Tiểu Sơn tuyên bố hội họa mực tàu đã đi vào “ngõ cụt” vào năm 1985, nhiều nghệ sĩ đã tìm cách hồi sinh hoặc tái định nghĩa lại khái niệm zhongguohua – hội họa Trung Quốc. Dou không cố gắng thoát ra khỏi truyền thống, cũng không né tránh hiện đại. Thay vào đó, ông xây dựng nghệ thuật của mình như một ngôi đền tạm trong vùng ngưỡng cửa – giữa quê và phố, giữa cũ và mới, giữa sự tôn nghiêm và tính dục.

Và chính trong vùng liminal ấy, nơi nghệ thuật không thuộc hẳn vào một phạm trù nào, Dou Jianyong định vị mực tàu như một hình thức tái sinh:

Mực tàu không chết. Nó chỉ thay đổi hình dạng để tồn tại. Nó trở thành tương lai của chính mình.

Danh xưng không làm nên nghệ sĩ: Dou Jianyong và tinh thần vượt qua nhãn mác

Khi được hỏi rằng mình có coi bản thân là một nghệ sĩ đương đại hay một họa sĩ Trung Quốc, Dou Jianyong không chọn đứng về phía bất kỳ định nghĩa nào. Anh gạt bỏ câu hỏi ấy bằng một câu trả lời vừa giản dị, vừa hàm chứa một tuyên ngôn sâu sắc:

“Điều đó không quan trọng. Tôi nhìn thế giới bằng sự tử tế và chất thơ.”

Trong thời đại mà nghệ sĩ thường bị định vị bởi quốc tịch, phong cách, phương tiện hay thậm chí là thuật toán thị trường, câu trả lời của Dou giống như một hành vi kháng cự bằng im lặng. Với anh, điều định nghĩa một người nghệ sĩ không phải là danh xưng, mà là cách họ nhìn thế giới – và cách thế giới đáp lại qua tác phẩm của họ.

Nghệ thuật không có họ tên – Chỉ có biểu hiện và chân thật

Đối với Dou, “tranh thủy mặc” không phải là một phạm trù cố định, mà chỉ là một sự kết hợp vật liệu – nước và mực. Và quan trọng hơn cả, chính là câu hỏi: “Có bao nhiêu nghệ thuật trong tác phẩm đó?”

“Không có nghệ thuật tranh thủy mặc, chỉ có nghệ thuật.”

 Một linh hồn rối loạn - 2022

Trong câu nói ấy là một tuyên ngôn gạt bỏ biên giới giữa cổ và kim, Đông và Tây, chất liệu và kỹ thuật. Dou không quan tâm đến thể loại – anh quan tâm đến tầm vóc tư tưởng. Trong thời đại mà điện thoại thông minh có thể thay đổi cách nhiếp ảnh vận hành, thì mực tàu cũng có thể hiện diện dưới dạng video, hiệu ứng số, hay chỉ là một biểu tượng tinh thần. Điều quan trọng không phải là hình thức, mà là độ sâu của trí tuệ đằng sau mỗi lựa chọn.

“Tôi nghĩ điều quan trọng không phải là hình thức hay phương tiện, mà là chiều sâu trí tuệ của nghệ sĩ. Những điều này quyết định chất lượng của tác phẩm.”

Với Dou, nghệ thuật Trung Hoa không chết – nó chỉ đang lặng lẽ biến hóa, giống như mực lan trên giấy, không còn giữ hình dáng cũ, nhưng vẫn mang theo tinh thần ban sơ. Và chừng nào nghệ sĩ còn dám đặt câu hỏi, còn tìm kiếm điều thật sự chạm đến con người – chừng đó, nghệ thuật vẫn còn sống.

(Xem phần 1)

Nguồn: China Art Lover

Biên dịch: Trang Lê