Tại sao Takashi Murakami vẫn phát cuồng vì Manga: ‘Siêu phẳng mở đường cho tương lai’

Từ hội họa truyền thống Nhật Bản đến manga và anime, Tuyên ngôn siêu phẳng của Murakami vẫn đúng sau gần 25 năm.

Takashi Murakami luôn biết cách khuấy động không khí và làm bừng sáng tâm trạng của mọi người, như trong chuyến thăm gần đây của ông đến London. Tại buổi nói chuyện ở Bảo tàng Victoria và Albert, không khó để thấy nụ cười trên khuôn mặt của những người tham dự. Ngay cả các nhà báo cũng không thể không mỉm cười trước hình ảnh Murakami đội chiếc mũ hoa đặc trưng và tạo dáng vui tươi khi chụp ảnh cùng các fan.

Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài vui vẻ ấy là một nghệ sĩ đầy tham vọng và nghiêm túc. Murakami, người nổi tiếng toàn cầu với Tuyên ngôn Superflat cách đây 25 năm, không chỉ là biểu tượng của thế hệ ông mà còn là một doanh nhân văn hóa làm việc không ngừng nghỉ tại xưởng vẽ khổng lồ ở Tokyo với hơn 70 nhân viên.

Ở tuổi 62, Murakami là một nhà lý thuyết với kiến thức sâu rộng về lịch sử nghệ thuật Nhật Bản, văn hóa đại chúng, nghệ thuật phương Tây và thị trường nghệ thuật toàn cầu. Trong chuyến thăm London, ông đã đưa lịch sử nghệ thuật Nhật Bản lên hàng đầu trong chương trình nghị sự của mình. Tại triển lãm cá nhân “Lịch sử nghệ thuật Nhật Bản theo phong cách Takashi Murakami” tại Gagosian, ông giới thiệu những bức tranh kết hợp giữa lịch sử Nhật Bản và công nghệ A.I., với tác phẩm đáng chú ý là Rakuchū-Rakugai-zu Byōbu: Iwasa Matabei RIP (2023-24), phiên bản hiện đại của tác phẩm từ thế kỷ 17.

Triển lãm gần như bán hết vé trước khi khai mạc vào ngày 10 tháng 12 và sẽ kéo dài đến tháng 3 năm 2025. Murakami cũng nỗ lực đưa manga và anime vào lịch sử nghệ thuật Nhật Bản, nhấn mạnh rằng kể từ thời hậu chiến, manga đã là hình thức nghệ thuật cao nhất mà bất kỳ ai có thể vẽ đều ao ước. Mặc dù ông đã từng mơ ước trở thành họa sĩ manga, nhưng cuối cùng Murakami lại lựa chọn con đường hội họa truyền thống Nihonga, đồng thời duy trì sự giao thoa giữa các yếu tố cổ điển và hiện đại trong các tác phẩm của mình.

Murakami đã chia sẻ niềm đam mê sâu sắc của mình với manga và anime, những yếu tố quan trọng trong phong trào Superflat của ông. Trong cuốn sách On the Battle of Art: How to Become a Real Artist? (2010), ông từng gọi Hayao Miyazaki – họa sĩ hoạt hình Nhật Bản đoạt giải Oscar – là "đệ tử" của mình, nhấn mạnh tầm ảnh hưởng của anime đối với nghệ thuật. Tuy nhiên, việc Murakami giải thích manga và anime trong bối cảnh lịch sử nghệ thuật lại là điều mới mẻ đối với một số khán giả phương Tây.

Murakami giải thích rằng ở Nhật Bản, sau Thế chiến II, cấu trúc xã hội bị phá vỡ, và do thuế thừa kế cao ngất ngưởng, việc sưu tầm và truyền lại các tác phẩm nghệ thuật cổ điển gần như không thể. Vì vậy, người Nhật tìm đến manga, một hình thức nghệ thuật dễ tiếp cận và phản ánh văn hóa đương đại. Ông cho biết: "Manga là hình thức nghệ thuật cao nhất đối với chúng tôi vào thời kỳ hậu chiến."

Sự bất ngờ của khán giả quốc tế đối với manga và anime có thể xuất phát từ sự khác biệt về bối cảnh văn hóa. Ở nhiều nơi tại Đông Á và Đông Nam Á, manga và anime đã trở thành một phần quan trọng của ký ức tuổi thơ. Những hình thức này đã xuất hiện rộng rãi và trở thành sản phẩm xuất khẩu văn hóa của Nhật Bản, ảnh hưởng đến các thế hệ trẻ trong khu vực. Ngược lại, ở phương Tây, manga và anime từng được coi là văn hóa phụ, không được công nhận là một phần của nghệ thuật chính thống, mặc dù chúng bắt đầu nhận được sự đón nhận ở Pháp, nơi có truyền thống đánh giá cao truyện tranh.

Manga và anime hiện đang ngày càng phổ biến hơn, đặc biệt là sau thành công toàn cầu của Pokémon. Tại các thị trường phương Tây, các công ty như Netflix và Amazon Prime đang mở rộng thư viện anime của mình, đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn của người xem. VIZ Media, một nhà xuất bản manga hàng đầu, cho biết họ tiếp cận được một lượng lớn độc giả thế hệ Z và thiên niên kỷ, với manga hiện diện tại nhiều cửa hàng sách lớn như Waterstones và Foyles.

Có thể Murakami đã nhìn thấy trước sự bùng nổ của manga và anime khi ông tạo ra Tuyên ngôn Siêu phẳng vào năm 2000. Thuật ngữ "Superflat" ban đầu xuất phát từ một bài giới thiệu của các chủ phòng tranh L.A., mô tả tác phẩm của Murakami là "siêu phẳng, siêu chất lượng, siêu sạch", phản ánh sự kết hợp giữa nghệ thuật truyền thống và văn hóa đại chúng của Nhật Bản.

Thuật ngữ "siêu phẳng" (Superflat) ban đầu được Murakami dùng để mô tả "khái niệm ban đầu của người Nhật, những người đã hoàn toàn bị phương Tây hóa." Ông liên kết nghệ thuật Nhật Bản lịch sử với thẩm mỹ của anime hiện đại, như một cách phê phán việc khuôn khổ nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản đã bị thay thế bởi ảnh hưởng của phương Tây, đặc biệt là sau Thế chiến II.

“Điều quan trọng trong nghệ thuật Nhật Bản là cảm giác phẳng. Văn hóa của chúng tôi không có 3D,” Murakami giải thích trong một cuộc phỏng vấn với Artnet năm 2000, chỉ ra sự khác biệt giữa nghệ thuật Nhật Bản và phương Tây. Cùng năm đó, ông viết rằng Nhật Bản là "một quốc gia không có khoảng cách giữa văn hóa chính thống và văn hóa phụ. Xã hội, phong tục, nghệ thuật, văn hóa: tất cả đều cực kỳ hai chiều." Và "Siêu phẳng tạo tiền đề cho tương lai."

Murakami vẫn kiên định với niềm tin vào Siêu phẳng. "Có," ông trả lời chắc chắn khi được hỏi trong cuộc phỏng vấn gần đây. Ông nhấn mạnh rằng cảm giác "phẳng" vẫn còn tồn tại, đặc biệt là khi Nhật Bản, kể từ sau Thế chiến II, vẫn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Mỹ. "Chúng tôi vẫn chưa độc lập," ông nói. "Cả về mặt kinh tế lẫn chính trị, chúng tôi đều chịu ảnh hưởng của Hoa Kỳ. Đó chỉ là sự thật."

Niềm đam mê của Murakami với manga và anime vẫn không thay đổi. Khi được yêu cầu giới thiệu một tựa sách hôm nay, ông đã suy nghĩ một lúc trước khi nhiệt tình đề xuất Look Back, bộ truyện tranh của Tatsuki Fujimoto, chuyển thể thành phim vào năm 2024. Câu chuyện về hai người bạn trẻ và đam mê manga của họ, cùng cuộc đấu tranh trở thành họa sĩ manga, khiến Murakami cảm thấy đây là "bức tranh tuyệt đẹp về văn hóa manga ở Nhật Bản" và là "một cách hay để hiểu thế giới manga."

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Artnet