Sự Gắn Bó Nghệ Thuật Giữa Grace Hartigan và Các Nhà Thơ Thế Kỷ 20

"Nhiếp ảnh gia vô danh", Grace Hartigan

Khởi đầu đầy táo bạo

Vào năm 1954, họa sĩ Grace Hartigan không còn nghi ngờ về chính mình. Những bức tranh nghệ thuật mang phong cách táo bạo, kết hợp giữa tranh trừu tượng và hình họa – điều vốn bị tách biệt nghiêm ngặt thời đó – bắt đầu được đánh giá cao cả về mặt phê bình lẫn thương mại. Loạt triển lãm cá nhân tại Tibor de Nagy thu hút đông đảo người xem. Các bảo tàng hàng đầu như MoMA và Whitney đã mua những tác phẩm chủ lực của cô. Những bức tranh của Hartigan thậm chí còn bán chạy hơn cả các bậc tiền bối theo trường phái Biểu hiện trừu tượng mà cô từng ngưỡng mộ.

Cô từ bỏ bút danh “George” – từng dùng để phản ánh giới tính một cách châm biếm – và khẳng định bản thân bằng tên thật. Khi nhà phê bình nghệ thuật Clement Greenberg yêu cầu cô ngừng vẽ, cô không lùi bước mà còn mạnh dạn phản hồi bằng một bức thư gay gắt kết thúc bằng: “Ông là kẻ hèn nhát vì chỉ biết dùng lời để chống lại lời... Tôi đề nghị ông hoặc hành động, hoặc im lặng.”

"Black Crows", Grace Hartigan

Sự trỗi dậy trong giới tranh nghệ thuật Mỹ

Hartigan dấn thân vào hội họa muộn hơn các đồng nghiệp trong giới tranh sơn dầu. Dù ban đầu cảm thấy như người ngoài cuộc khi đặt chân tới New York, cô vẫn quyết tâm khẳng định dấu ấn cá nhân. Đến giữa những năm 1950, cô gần như nổi tiếng ngang hàng với Jackson Pollock, trở thành đại diện cho một trào lưu nghệ thuật đặc trưng của nước Mỹ thời hậu chiến.

Mary Gabriel, trong cuốn “Ninth Street Women” dài 900 trang, mô tả: “Sự chú ý đến với Grace là nhờ tài năng, nhưng còn bởi cô là một hiện tượng độc đáo: một phụ nữ trẻ, độc lập và thành công trong giới nghệ thuật.” Điều đó chỉ có thể xảy ra nhờ cô dám cắt bỏ mọi ràng buộc – ly hôn, để con trai sống với ông bà nội – để toàn tâm cho sự nghiệp vẽ tranh.

Grace Hartigan, "Hai người phụ nữ", 1954

Lối đi riêng và nguồn cảm hứng từ thi ca

Khi danh tiếng lên cao, Hartigan bắt đầu chán nản với những cạnh tranh trong nội bộ nghệ sĩ downtown và cảm thấy bó buộc bởi các quy chuẩn thẩm mỹ được cổ xúy bởi Greenberg. Thay vào đó, cô tìm tới giới thi ca – những nhà thơ tiên phong như Daisy Aldan, Barbara Guest, Frank O’Hara, James Schuyler – để tìm cảm hứng và sự đồng hành nghệ thuật.

Triển lãm “Grace Hartigan: The Gift of Attention” (tạm dịch: Món quà của sự chú ý) tại Bảo tàng Nghệ thuật Bắc Carolina (North Carolina Museum of Art) do Jared Ledesma phụ trách, giới thiệu loạt tác phẩm tranh nổi tiếng nhất của Hartigan, ảnh tư liệu quý hiếm và các bản in, tranh ghép ít người biết đến. Đây là lần đầu tiên một phần sự nghiệp ít được nghiên cứu của cô được trình bày đầy đủ, có hệ thống, cùng với một cuốn sách tư liệu chi tiết.

Grace Hartigan, "Barbara Guest Archaics", 1968

Ảnh hưởng từ những nhà thơ nổi loạn

Những nhà thơ xung quanh Hartigan không chỉ hỗ trợ tinh thần và tài chính, mà còn truyền cảm hứng cho cô trong việc phá bỏ ranh giới nghệ thuật. Họ viết với phong cách biến hóa, phá vỡ cấu trúc thơ truyền thống – điều mà Hartigan cũng thực hiện qua tranh trừu tượng, bằng nét cọ mạnh mẽ và bảng màu sống động. Theo Ledesma, “phong cách sống tự do và vô tư của họ rất phù hợp với bản chất độc lập và sáng tạo của Hartigan.”

Những kiệt tác khắc họa tinh thần hiện đại

Triển lãm mở đầu bằng các tác phẩm mang tính biểu tượng như “The Persian Jacket” (1952) của MoMA và “Grand Street Brides” (1954) của Whitney – hai bức tranh sơn dầu thể hiện rõ ảnh hưởng từ Matisse với các hình thể phóng khoáng và màu sắc rực rỡ. Tác phẩm “Masquerade” (1954) thể hiện tinh thần đậm chất ẩn dụ – nơi các nhà thơ như O’Hara, Ashbery và chính Hartigan được mô tả trong những bộ hóa trang kỳ dị giữa bố cục trừu tượng.

Khám phá sự ẩn dụ giới tính và tình yêu trong tranh

Ảnh hậu trường từ Walter Silver được trưng bày song song cho thấy sự hóm hỉnh của Hartigan nhưng cũng thể hiện tầng nghĩa sâu sắc: tranh của cô mô tả cách những người bạn đồng tính ẩn mình trong xã hội. Ví dụ như “Two Women” (1954) – chân dung Daisy Aldan và người tình Olga Petroff – là một trong những bức tranh nổi bật nhất, một tuyên ngôn tình yêu đồng giới đầy táo bạo trong bối cảnh xã hội đương thời.

Tác phẩm “Interior with Mexican Doll” (1955), do nhà thơ James Merrill tặng bảo tàng Bắc Carolina vào năm 1957, là điểm kết xúc động của giai đoạn sáng tác rực rỡ này. Merrill, người đồng hành cả về vật chất lẫn tinh thần, đã hỗ trợ mua nhiều tác phẩm tranh nghệ thuật của Hartigan cho các bảo tàng lớn.

Grace Hartigan, "Nội thất với Búp bê Mexico", 1955

Giao thoa giữa thơ và tranh

Phần sau của triển lãm tập trung vào mối liên kết trực tiếp giữa thơ và tranh. Những tác phẩm như “Snow Angel” (1960), “Untitled for New York” (1959) và “It’s a Farewell” (1959) thể hiện sự ảnh hưởng rõ nét từ thơ của Barbara Guest – một trong những nhà thơ có tác động mạnh mẽ đến Hartigan. Guest và Hartigan thường xuyên trao đổi thư từ, thảo luận về nghệ thuật, tạo nên mối giao lưu cảm hứng hiếm có giữa hai lĩnh vực sáng tạo.

Bộ tranh in thạch bản “The Archaics” (1962–1966) là thành quả của giai đoạn Hartigan chuyển từ New York đến Baltimore. Những bức tranh này thể hiện sức mạnh thị giác gần ngang bằng với các tác phẩm sơn dầu của cô, nhờ kỹ thuật xử lý màu và chất liệu đầy sáng tạo.

Grace Hartigan, "Chủ Nhật Phía Đông", 1956

Grace Hartigan, "Thiên thần tuyết", 1960

Di sản nghệ thuật và tình bạn sáng tạo

“Grace là một nghệ sĩ dũng cảm, sẵn sàng đánh đổi mọi thứ cho nghệ thuật,” Ledesma chia sẻ. Dù luôn giữ vững cái tôi, Hartigan vẫn không thể phủ nhận tầm ảnh hưởng lớn lao từ các nhà thơ đồng hành. Chính sự đồng cảm, hỗ trợ âm thầm và những buổi trò chuyện sâu sắc đã giúp cô vượt qua những hoài nghi trong giới tranh nghệ thuật đương đại.

Triển lãm “The Gift of Attention” không chỉ là một công trình nghiên cứu nghệ thuật đáng chú ý mà còn là một lời ngợi ca về tình bạn sáng tạo, sự gắn bó giữa nghệ sĩ với thi sĩ, giữa thơ và tranh. Trong thế giới đầy đơn độc của người sáng tác, sự hiện diện của những người bạn chung chí hướng là yếu tố quyết định để bứt phá, đổi mới và để dám thử thách giới hạn của chính mình.

Triển lãm sẽ mở cửa tại Bảo tàng Nghệ thuật Bắc Carolina ở Raleigh đến hết ngày 10 tháng 8 năm 2025, sau đó sẽ được trưng bày tại Portland Museum of Art (Maine) và tiếp đến là Sheldon Museum of Art (Nebraska) vào cuối năm 2026.